Edi Rama

Edi Rama (alb. Edi Rama; 4 iyul 1964, Tirana) — albaniyalı siyasətçi, sənətçi, yazıçı, publisist, pedaqoq və keçmiş basketbolçu, Albaniyanın 33-cü Baş naziri.

Edi Rama
alb. Edi Rama
Albaniya Respublikasının Baş naziri
13 sentyabr 2013 – h.h
Əvvəlki	Sali Berişa
Albaniya Sosialist Partiyasının sədri
10 oktyabr 2005 – h.h
Əvvəlki	Fatos Nano
Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının sədri
1 yanvar 2020 – 1 yanvar 2021
Əvvəlki	Miroslav Layçak
Sonrakı	An Linde
Albaniya Respublikasının Xarici İşlər Naziri
21 yanvar 2019 – 31 dekabr 2020
Əvvəlki	Ditmir Buşati
Sonrakı	Olta Caçka
Tirananın bələdiyyə sədri
11 oktyabr 2000 – 25 iyul 2011
Əvvəlki	Albert Broyka
Sonrakı	Lulzim Başa
Albaniya Respublikasının Mədəniyyət, Gənclər və İdman Naziri
2 oktyabr 1998 – 26 oktyabr 2000
Əvvəlki	Arta Dade
Sonrakı	Esmeralda Uruçi
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı	Edvin Kristaq Rama
Doğum tarixi	4 iyul 1964
Doğum yeri	Tirana, Albaniya
Təhsili	İncəsənət Universiteti, Milli Gözəl Sənətlər Məktəbi
Fəaliyyəti	siyasətçi, rəssam, jurnalist, Basketbolçu, heykəltaraş
Atası	Kristak Rama
Anası	Aneta Rama
Həyat yoldaşı	Matilda Makoçi (1986–1991) Linda Başa (2010–h.h)
Uşağı	2
Dini	katolisizm
edirama.al
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Baş nazir seçilməzdən əvvəl Rama bir sıra vəzifələrdə çalışıb. 1998-ci ildə Mədəniyyət, Gənclər və İdman Naziri təyin edildi və 2000-ci ilə qədər bu vəzifədə çalışdı. İlk dəfə 2000-ci ildə Tirananın bələdiyyə sədri seçilmiş, ardınca 2003 və 2007-ci illərdə də bu vəzifəni yenidən icra etmişdir. Edi Rama 2005-ci ildən bu yana Albaniya Sosialist Partiyasının sədridir. 2013-cü ildə Edi Ramanın rəhbərlik etdiyi mərkəz-sol partiyalar koalisiyası sağçı Albaniya Demokratik Partiyasını məğlub edərək parlament seçkilərində qalib gəldi.

Həyatı

4 iyul 1964-cü ildə Albaniyanın Tirana şəhərində Edvin Rama olaraq anadan olub, Kristak və Aneta Ramanın iki övladından ilkidir. Atası Dürresdə anadan olan məşhur heykəltaraş, Albaniyanın kommunist diktatoru Ənvər Xocanın bir çox heykəlinin yaradıcısı Kristak Rama (1932–1998) idi. Anası Aneta Rama (1938–2020) kommunist Albaniya dövründə Siyasi Büronun üzvü olan Spiro Kolekin bacısı, Vloranın cənub-qərbindəki Vuno kəndindən tibb məzunu idi.

Edi Rama katolik olaraq vəftiz edildi və özünü katolik olaraq tanıdır. İndiki dini inanclarına gəlincə, Rama özünü aqnostik adlandıraraq "Mən özümdən və digər insanlardan başqa heç bir inanc qəbul etmirəm və Tanrının varlığının və ya yoxluğunu heç düşünmürəm."

Edi Rama aktrisa Matilda Makoçi ilə evləndi. Cütlük 1991-ci ildə boşandı. Ramanın ilk evliliyindən Qreqor adlı bir oğlu var. Qreqor testikulyar xərçəngdən əziyyət çəkirdi. Ramanın gəlini 2019-cu il Albaniya zəlzələsinin 51 qurbanından biri idi.

2010-cu ildən bəri Rama iqtisadçı və vətəndaş cəmiyyəti fəalı Linda Rama ilə evlidir. Xanım Rama Tirana Universitetini İqtisadiyyat üzrə magistr və İqtisad elmləri doktoru dərəcəsi ilə bitirib. 1998-ci ilə qədər Milli Özəlləşdirmə Agentliyinin rəhbəri daxil olmaqla yüksək dövlət vəzifələrində çalışıb. Tirana Universitetində beynəlxalq maliyyə müəllimi və Avropa Tirana Universitetində dövlət siyasəti müəllimi kimi geniş akademik təcrübəyə malikdir. Öz sahəsində bir sıra elmi tədqiqatların və nəşrlərin müəllifidir. 2014-cü il təvəllüdlü Zaho adlı oğlu var.

Edi Rama Yuventusun və Partizan komandasının pərəstişkarıdır. Kiçik qardaşı Olsey Rama Tirana Partizanının idman direktorudur.

Rama erkən yaşlarından rəsm çəkməyə başladı. Bir gənc olaraq onun istedadını dövrün iki nüfuzlu alban sənətçisi gördü: Edi Hila və Daniş Yukniu. Ramanı peşəkar bir kontekstdə rəsm bacarıqlarını daha da inkişaf etdirməyə təşviq etdilər. Tiranada sənət məktəbi olan Cordan Misya İncəsənət Liseyində oxudu və oranı bitirdi. Yeniyetmə ikən Rama Dinamo Tirana komandasında peşəkar basketbolçu kimi oynayırdı. O, eyni zamanda Albaniya milli basketbol komandasının bir hissəsi idi. 1982-ci ildə Tiranadakı Rəssamlıq Akademiyasına daxil oldu.

Məktəbi bitirdikdən sonra Rama İncəsənət Akademiyasında təlimatçı kimi işə başladı. Bu müddət ərzində kommunist hökumətin açıq şəkildə tənqid olunduğu bir neçə açıq tələbə görüşü təşkil etdi.

Albaniyada kommunizmin süqutundan bir müddət əvvəl Rama demokratiya uğrunda yeni başlayan mübarizədə iştirak etməyə bir neçə dəfə cəhd etdi. Tələbə etirazlarına təsir göstərməyə və yeni qurulan Albaniya Demokratik Partiyasının bir hissəsinə çevrilməyə çalışdı, lakin Sali Berişa ilə ideoloji mübahisədən sonra çox keçmədən ayrıldı.

1994-cü ildə Rama Fransaya getdi və sənətçi karyerasına başlamağa çalışdı. Keçmiş tələbəsi Henri Sala ilə birlikdə əsərlərini bir çox sənət qalereyasında sərgilədilər.

27 noyabr 2002-ci ildə adını dəyişdirərək Edi Rama olaraq qısaltdı.

Siyasi fəaliyyəti

1997-ci ilin yanvarında Albaniyaya etdiyi səfərlərindən birində Rama fiziki istismara məruz qaldı.

1998-ci ildə Rama atasının dəfn mərasimində Albaniyada olanda Albaniyanın Baş naziri Fatos Nano tərəfindən ona kabinet yeri təklif edildi. O ilin sonunda Mədəniyyət, Gənclər və İdman Naziri təyin edildi.

Bir nazir olaraq Rama bənzərsiz rəngli geyim tərzi də daxil olmaqla bir çox cəhətdən israfçılığı ilə məşhur oldu.

Tirananın bələdiyyə sədri fəaliyyəti

2000-ci ilin oktyabrında Albaniya Sosialist Partiyası Tirananın bələdiyyə sədri seçilməsində Edi Rəhmi dəstəklədi. Demokrat namizəd Albaniya yazıçısı və diplomatı Besnik Mustafay idi. Rama səslərin 57%-i aldı və and içdi.

Kommunizmdən qalma bir çox binanın fasadlarını yenidən boyatdırdı. Yenidən rəngləmə şəhərə özünəməxsus bir üslub bəxş etdi, onu turistik məkana çevirdi.

Bələdiyyə sədri olaraq Skanderbeq Meydanı layihəsi də daxil olmaqla Tirana şəhərinin baş planını hazırladı. Minlərlə yeni ağac əkdi, Tirananı daha çox ekoloji cəhətdən təmiz bir şəhər halına gətirdi. Eyni zamanda mövcud yolları genişləndirdi və yeni yollar salaraq hərəkətliliyi yaxşılaşdırdı.

Rama 2003-cü ildə Albaniya Demokratik Partiyası namizədi olan keçmiş vəkil Spartak Ncelanı və 2007-ci ildə Sokol Oldaşini məğlub etdikdən sonra yenidən Tirananın bələdiyyə sədri seçildi.

2011-ci ildə Rama dördüncü dövr üçün seçilməyə qərar verdi. Rəqibi Lulzim Başa Baş nazir Berişi kabinetinin üzvü idi. İlkin hesablama Ramanın 10 səs qabaqda olduğunu göstərdi. Bülletenləri saydıqdan sonra Lulzim Başa 81 səslə yarışı qazandı. Edi Rama məhkəmə qərarından seçki kollegiyasına etiraz etdi və səslərin yenidən sayılmasını istədi. Ramanın müraciətləri rədd edildi və Lulzim Başa Tirananın bələdiyyə sədri olaraq and içdi. Rama və Sosialist Partiya qərarda iştirak edən hakimləri tənqid edərək, xalqın Albaniya qurumlarına olan inamını ciddi şəkildə sarsıtdı.

Müxalifət lideri fəaliyyəti

Daha əvvəl 2000-ci ildə müstəqil namizəd olaraq iştirak edən Edi Rama yalnız 2003-cü ildə sosialist olaraq qeydiyyatdan keçdi. Həmin il partiyanın prezidentliyinə təklif elan etdi. O və keçmiş Prezident Rəcəb Meydani hazırkı Prezident Fatos Nano ilə qarşılaşdı. Ramanın müraciəti məclis nümayəndələrindən kifayət qədər dəstək ala bilmədi. Edi 41, Rəcəb Meydani isə 61 səs aldı və Fatos Nano 456 səslə yenidən seçildi.

2005-ci il parlament seçkilərində mərkəz-sol koalisiyanın məğlubiyyətindən sonra Fatos Nano Sosialist Partiyasının sədri vəzifəsindən getdi. Partiya sədri vəzifəsinə edilən sonrakı seçkilərdə Edi Rama Rəcəb Meydanini 297 səsə qarşı 151 səslə məğlub edərək Sosialist Partiyasının sədri oldu. Ramanın bələdiyyə sədri vəzifəsindəki məşhurluğundan bəhrələnən Albaniya Sosialist Partiyası gücünü bərpa etdi. Rama partiyanın güclü liderlərinin çoxunu gənc və sadiq insanlarla əvəz etdi.

Rama azlıqların lideri olaraq 2008-ci ilin yazında parlamentə təqdim olunan bir sıra konstitusiya dəyişikliklərini dəstəklədi. Bu düzəlişlər Albaniyanın seçki qanunlarını əksəriyyət tərəfindən tənzimlənən proporsional təmsilçilikdən partiya siyahılarındakı nisbi nümayəndəliyə dəyişdirdi və prezident səlahiyyətlərini də azaltdı. Prezident Bamir Topi və Sosialist İnteqrasiya Hərəkatı millət vəkilləri və digər kiçik siyasi partiyaların tənqid və etirazlarına baxmayaraq, düzəlişlər böyük ölçüdə parlamentdə qəbul edildi.

Ramanın 2007-ci ildə yenidən bələdiyyə sədri seçilməsinə namizədliyini Sosialist İnteqrasiya Hərəkatı tərəfindən təsdiqlənməsi böyük ölçüdə kömək etdi. Edi Ramanın rəhbərlik etdiyi Sosialist Partiya parlamentdə cəmi 66 yer ala bildi. O vaxtkı Baş nazir Berişinin Demokratik Partiyası 70 yer qazandı, qalan 4 yer isə İlir Metanın İnteqrasiyası üçün Sosialist Hərəkatına verildi. Sonda parlamentin yeni seçilmiş dörd media üzvü də Baş nazir Berişanın demokratlarına səs verdi.

2009 seçkilərindəki məğlubiyyət Ramanı Sosialist Partiyasının sədri vəzifəsini davam etdirməyə sövq etdi. Sosialist Partiya yeni seçilmiş hökumət üzərində şiddətli mübahisə aparmağı seçdi, parlamentdəki müzakirələri boykot etdi və həm ölkə daxilindəki həm də xaricindəki vəziyyətə diqqət çəkmək üçün aclıq aksiyasına başladı. 2009 seçkiləri ətrafında gedən qızğın siyasi mübahisələr Albaniyanın Avropa Birliyinə qoşulması danışıqlarında özünü göstərdi və ölkə təşkilata qoşula bilmədi.

Baş naziri fəaliyyəti

2013-cü ildə Edi Rama Baş nazir Sali Berişanın rəhbərlik etdiyi sağ mərkəzçi koalisiyanı məğlub edərək parlament seçkilərində mərkəz-sol partiyaların koalisiyasını qələbəyə apardı. "İntibah" adlanan platforması dörd sütuna əsaslanırdı: Avropaya inteqrasiya, iqtisadi dirçəliş, ictimai qaydanın bərpası və dövlət qurumlarının demokratikləşməsi. 2013-cü ilin sentyabrından Rama Albaniyanın Baş naziri vəzifəsində çalışır.

15 sentyabr 2013-cü ildən bəri Rama Albaniyanın 33-cü Baş naziridir. Seçki kampaniyası dövründə Rama ictimai qaydanı bərpa etmənin bir nömrəli prioritet olduğunu bildirdi. 2013-cü ildə Albaniya polisi aktiv olaraq ərazinin yalnız 55%-i əhatə edə bildi. Hökumət polisin təkmilləşdirilməsinə, təhsilinə və maddi faydalarının yaxşılaşdırılmasına böyük vəsait qoymuşdur.

2016-cı ildə parlament "yoxlama qanunu"nu təsdiqlədi.

Digər bir əsas islahat uğursuz özəlləşdirmə təşəbbüsü səbəbiylə iflas həddində olan enerji sektorundakı islahat idi. Hökumət milyardlarla ödənilməmiş borcluları müvəffəqiyyətlə azad etdi və köhnəlmiş paylama şəbəkəsini yeniləməyə böyük sərmayə qoydu. İqtisadi siyasət də uğurlu olmuşdur. İqtisadi artım 2013-cü ildəki 0.5%-dən 2016-cı ildə 3.5%-ə qədər sürətləndi və 2017-ci ildə 4%-i keçdi. Son üç ildə yaradılan 183.000 yeni iş sayəsində işsizlik getdikcə azalır. Əlavə olaraq 11.5% (2019) göstəricisi ilə Albaniya Balkanlardakı işsizlik səviyyəsində 5-ci yerdədir.

Digər mühüm islahatlar arasında inzibati islahatlar, sosial təminat və pensiya islahatları və ali təhsil islahatları yer alır. Beynəlxalq səviyyədə Rama albanlarla serblər arasında tarixi uzlaşma siyasəti yürüdür və 2014-cü ildə Belqrada səfəri Albaniya Baş nazirinin Serbiyaya son 70 ildən çox müddətdə ilk səfəri oldu. İkinci bir səfərdə Nişdəki iqtisadi forum zamanı Rama Albaniya-Serbiya barışıq prosesini İkinci Dünya Müharibəsindən sonra fransızlar və almanlar arasında tarixi uzlaşma ilə müqayisə etdi. Rama eyni zamanda Avropa Birliyi ilə Qərbi Balkan ölkələri arasında əməkdaşlıq üçün hökumətlərarası platforma olan Berlin prosesi üçün əsas dəstəkçidir.

Ramanın rəhbərlik etdiyi Sosialist Partiya 2017-ci il 25 iyun tarixində 2017-ci il parlament seçkilərində iştirak etdi. Bir gün sonra, nəticələr qismən Sosialist Partiyanın çoxluq qazandığını göstərdi.

İkinci Rama hökuməti müxalifət tərəfindən nazirlik binaları və ofis ləvazimatları daxil olmaqla ictimai infrastrukturunun modernləşdirilməsinə həddən artıq pul xərcləməkdə günahlandırılır. 2018-ci ilin ilk altı ayında investisiya həcmi 40 milyon avro təşkil edib. Baş nazirliyi dövründə hökumət güzəştlər və dövlət ilə özəl sektor arasında tərəfdaşlıq münasibətlərində açıq bir siyasət yürüdüb.

ABŞ Dövlət Departamentinin İqtisadiyyat və İş Məsələləri Bürosu 2018-ci il Albaniyanın İnvestisiya İqlimi Bəyanatında yüksək səviyyədə korrupsiya və zəif müqavilə icrası ilə yanaşı, dövlət satınalmalarında şəffaflığın olmamasını böyük bir problem hesab etdi.

Rama və Ramuş Haradinay 2019-cu ilin sonunda Mini Şengen təşəbbüsünə baxışlarındakı fərq səbəbindən ortaq nəticəyə gələ bilmədilər. Rama Haradinayın "cəhalətdən və ya qəsdən yalan söylədiyini" bildirdi. 2020-ci ildə Rama Haradinaya qarşı böhtan iddiası qaldırdı.

Daxili siyasəti

Edi Rama Albaniya Demokratik Partiyası hökumətlərindən daha sağçı sayılan neoliberal iqtisadi siyasətə sahibdir. Hökumət xərclərini azaldır və əksər sektorlarda varlanmaq üçün sürətli bir sahibkar mənbəyi olan dövlət-özəl tərəfdaşlığı təşviq edir.

2017 və 2018-ci illərdə artım templəri yüzdə 4-ə yaxınlaşdı, işsizlik nisbəti 2014-cü ildəki 17.5%-dən 2020-ci ildə yüzdə 11.5-ə düşdü. Onun sözlərinə görə, iqtisadi vəziyyətdəki yaxşılaşma ölkənin siyasi sabitliyinin olması ilə izah edilə bilər: "Biz senatsız, həmkarlar ittifaqları olmayan, radikal solçu və komediyaçıların siyasəti oynamayan bir ölkəyik." Bununla birlikdə, maaşlar aşağı olaraq qalır və 2014-cü ildən bəri mühacirət sürətlənir.

2018-ci ildə Avropa Birliyi tərəfindən təsdiqlənmiş universitetlər arasında rəqabət və onların bazara açıq olmasını təmin edən bir qanun qəbul etdi. Təhsil haqlarının artması tələbələrin narazılığına səbəb oldu.

Albaniya zəlzələsi

26 noyabr 2019 tarixində Albaniyada zəlzələ meydana gəldi və parlament Ramaya nəticələrini aradan qaldırmaq üçün fövqəladə vəziyyət elan etdi. Vəziyyəti və ziyanı görmək üçün Rama zəlzələnin episentrini ziyarət etdi, Meta və Başa arasındakı siyasi rəqabət isə kənarda qaldı. 30 noyabrda Rama axtarış qurtarma əməliyyatını tamamladı və ertəsi gün mərhumun dəfn mərasimində iştirak etdi.

Rama evlərin tikintisinə vəsait ayırmaq üçün 2020-ci il dövlət büdcəsini zəlzələdən sonrakı vəziyyətlə əlaqəli şəkildə yenidən qurdu. Rama beynəlxalq ictimaiyyəti yenidən qurulmaya yönəlmiş əlavə ekspert və maddi yardım çağırışı edərək, Albaniyanın "bunu tək başına edə bilməyəcəyini" söylədi.

Dekabr ayının ortalarında Baş nazir Rama fövqəladə vəziyyət səlahiyyətlərinin parlamentdən üç ay uzadılmasını istədikdən sonra mübahisəli bir qanun qəbul etmək üçün vəziyyətdən sui-istifadə etdiyi üçün vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları, insan haqları təşkilatları və media tərəfindən tənqid olundu. Rama bir qrup bağışçıya alban diasporundan gələn ianələri idarə etmə və nəzarət etməyi tapşırdı. 8 dekabrda Rama Prezident Ərdoğanın ev sahibliyi etdiyi Albaniya üçün Türk donor konfransına qatıldı. 2020-ci ilin yanvarında Rama zəlzələnin 1 milyard avrodan çox olan ziyanı ilə bağlı ilkin məlumatlarını yayımladı.

Kabinet

1-ci kabinet

Ramanın ilk kabineti 15 sentyabr 2013-cü ildə quruldu və Albaniyada kommunizmin çökməsindən sonra Albaniya Respublikasının 8-ci kabineti oldu. Kabinet 21 üzvdən ibarətdir, on beşi Sosialist Partiyasından, dördü Sosialist İnteqrasiya Hərəkatından, biri isə Demokrat Partiyasından. Nazirlər Kabineti Baş nazir xaricində qadın nazirlərin sayının kişi nazirlərin sayına bərabər olduğu ilk nazirlikdir.

2-ci kabinet

Ramanın ikinci kabineti 2017-ci ilin sentyabrında Albaniyada kommunizmin çökməsindən sonra Albaniya Respublikasının 9-cu kabineti olaraq quruldu. Nazirlər Kabineti Sosialist Partiyasından olan 15 üzvdən ibarətdir. Nazirlər Kabineti Baş nazir xaricində qadın nazirlərin sayının kişi nazirlərin sayına bərabər olduğu ikinci kabinetdir.

Xarici siyasəti

Rama Türkiyəni əhəmiyyətli strateji tərəfdaş kimi qəbul edir və 2013-cü ildən bəri Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla yaxşı bir şəxsi münasibət inkişaf etdirdi. 2016-cı ilin may ayında Rama Ərdoğanın qızının toyuna və 2018-ci ildə Prezident Ərdoğanın andiçmə mərasiminə qatıldı, Ərdoğan isə 2017-ci ilin ortalarında Albaniyada keçirilən parlament seçkilərində onu dəstəklədi. Rama Avropaya yaxın genişlənmə mövqeyi ilə mümkün və artan ziddiyyətlərə baxmayaraq, Türkiyə ilə, yəni Ərdoğan hökuməti ilə əlaqələrini gücləndirdi. Ramanın türk yanlısı mövqeyini tənqid edənlər bunun Albaniyanın Avroatlantik istiqamətini zəiflətdiyini, hökumətyönümlü KİV-lər və rəsmilər isə Türkiyə ilə əlaqələrin müsbət tərəfdən təsvir etdiklərini söyləyirlər.

2013-cü ildən bəri Rama tez-tez Almaniyanın Kansleri Angela Merkel, ABŞ Prezidenti Barak Obama, Fransa Prezidenti Fransua Olland, Böyük Britaniyanın Baş naziri Devid Kameron, Çinin Baş naziri Li Keçianq, Avstriyanın Xarici İşlər Naziri Sebastian Kurz, Papa Fransisk və digər yüksək rütbəli diplomatlarla görüşür.

Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiç və Şimali Makedoniyanın Baş naziri Zoran Zayev ilə birlikdə Rama 10 oktyabr 2019-cu il tarixində malların, kapitalın və xidmətlərin sərbəst hərəkəti daxil olmaqla regional iqtisadi əməkdaşlıqla bağlı mini-Şengen müqaviləsini imzaladı. Bir ay sonra liderlər "dörd sərbəstliy"ə nail olmaq üçün təkliflər planı və onlara doğru atılan ilk addımlar, o cümlədən açıq sərhəd zonasına daxil olmaq imkanı təqdim etdilər. Dekabr ayında üç lider Monteneqro Prezidenti Milo Cukanoviç ilə də görüşdü və bu, ölkənin bölgəyə qoşulmasını təmin etdi.

"Qardaş və strateji müttəfiq" dediyi Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğana çox yaxındır. Onun istəyi ilə Gülən hərəkatını "terror təşkilatı" adlandırdı.

Rəssamlıq və publisistikası

Rama aktiv sənətkardır, bir neçə fərdi rəsm sərgisi keçirmişdir.

Fərdi sərgilərə Nyu-Yorkdakı Canos Qalereyası (1993); Fransadakı Aralıq Dənizi Muzeyi (1995); Berlindəki Akud (1993); Braziliyadakı San-Paulu Muzeyi (1994); İsraildəki Təl-Əviv Muzeyi (1995); Albaniyanın paytaxtı Tiranadakı Milli Rəsm Qalereyasında (1992) nümayiş olundu. 2014 və 2017-ci illərdə Rama prestijli Venesiya Biennalesində iştirak etdi. 2016-cı ildə əsərlərinin kolleksiyası Nyu-Yorkdakı prestijli Mariyon Qudman Qalereyasında sərgiləndi.

Rama həm də fəal yazardır. 1992-ci ildə Albaniya Rəssamlıq Akademiyasının professoru olaraq, Rama publisist Ardian Klosi ilə birlikdə müxtəlif qeydlərdən ibarət "Düşüncələr" adlı kitab nəşr etdirdi. 2009-cu ildə Rama "Edi Rama" adlı kitabında şəxsi qeydlər və rəsmlər toplusunu nəşr etdirdi. 2011-ci ilin noyabr ayında Rama Tirananın bələdiyyə sədri olduğu illərə dair "Qurban" adlı düşüncə kitabı nəşr etdirdi.

Tənqidi

ABŞ federal qanunlarının pozulması və xarici vətəndaşlar tərəfindən verilmiş yardım və ianələr

Edi Rama və Nyu-Cersidən olan limuzin sürücüsü Bilal Şehu Obamanın yenidən prezident seçilməsindən bir neçə həftə öncə, 2012-ci ilin oktyabrında ABŞ Prezidenti Barak Obamanın iyanə tədbirlərindən birinə qatıldı. Rama və Barak Obamanın bu tədbirdən çəkilmiş bir fotoşəkili Rama tərəfindən Albaniyada 2013 parlament seçkiləri ərəfəsində Obama ilə əlaqələrini bildirmək üçün Facebook və Twitter-də paylaşıldı. Ramanın tədbirə bileti Bilal Şehunun həyat yoldaşının adına idi.

ABŞ Federal Prokurorluğu ilə məhkəmə sazişində ABŞ vətəndaşı Uilyam Arqeros "xarici mənbədən" 80.000 dollar götürmək və Obamanın yenidən seçilmək təklifini dəstəkləyən ortaq fandreyzinq komitəsi olan Obama Zəfər Fonduna yönəltmək üçün Bilal Şehu ilə birləşdiyini boynuna aldı.

Şehu ABŞ Federal Məhkəməsinin hakimi Medlin Koks Arleo qarşısında 2012-ci il ABŞ prezident seçkiləri ilə əlaqədar olaraq bilərəkdən xarici ianə vermək ittihamları ilə təqsirli bilindi və Prezidentin fandreyzinq və siyasi kampaniya komitəsi qarşısında günahkar olduğunu söylədi. Şehu Nyu-Cersidəki bank hesabına 80.000 dollar pul köçürməsini 2012-ci ilin sentyabr ayının sonlarında xarici bank hesabından ortaq pul yığma komitəsinə verəcəyini bildiyini boynuna aldı. 2 fevral 2017-ci il tarixdə bir il şərti cəzaya məhkum edildi.

Makoçinin boşanma iclaslarında verdiyi ifadə

2003-cü ilin oktyabrında "Tema Gazeta" Edi Ramanın 1991-ci ildə aktrisa Matilda Makoçi ilə boşanmasına dair məhkəmə sənədini yayımladı. Sənədə görə, Rama Makoçinin oğlu Qeorqdan hamilə olduğunu öyrəndikdən sonra evliliyin pozulmasını istəyib. Sənədə görə, Rama Makoçiyə sağlamlıq səbəbi ilə övlad sahibi ola bilməyəcəyini söyləyib. Sənəddə Ramanın DNT testindən keçmək istəmədiyi və bu səbəbdən Qeorqun atalığının mübahisəsiz olaraq qaldığı bildirilir. Sənədə görə, Makoçi son boşanma iclasında Ramanın atası Kristak və anası Aneta ilə Vloredə tətildə olarkən hamilə qaldığını iddia etdiyini ifadə etdi. Rama bu hekayənin doğruluğuna dəfələrlə etiraz etdi, 1999-cu ildən bəri "Tema Gazeta"-ın baş redaktoru və Azad Avropa Radiosunun keçmiş müxbiri olan Mero Baze də hekayəni saxta olaraq təkzib etdi.

Seçki saxtakarlığında iştirak

Yayımlanan 16 səs kasetinin bir seriyasında Rama və kabinet üzvləri 2017 parlament seçkiləri ərəfəsində polis və mütəşəkkil cinayətkarlarla söhbət etdikləri qeyd edildi. Kassetlərdən birində Ramanın "hədəfə çatıldığını" soruşan yerli polis məmuru Arben Keşi ilə danışdığını göstərir. "Bild" tərəfindən yayımlanan digər yazılarda Rama tərəfindən təyin olunmuş Dürres Şəhərinin keçmiş bələdiyyə sədri Vanyuş Dako 2017 seçkiləri ilə əlaqədar olaraq narkotik və mütəşəkkil cinayətkarlarla olan danışıqlarını yaydı.

Mediaya hücumlar

Rama onu tənqid edən jurnalistləri və siyasi şərhçiləri qorxutmağa çalışdığı üçün tənqid olundu. 2013-cü ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra Baş nazir Edi Rama onlara qarşı bir sıra hücumlar təşkil etdi. Bu hücumlar tez-tez ad çağırma, hədə-qorxu və elitizmlə əlaqələndirilir. 7 iyul 2019-cu ildə Lyubonun şəxsi avtomobili məhv edildi. Medianın verdiyi məlumata görə, polisin əqli çatışmazlığı olduğunu söyləyən cinayətkar "Hələ hamısını görmədin" deyə qışqırdı. Edi Rama mətbuata münasibətini təsvir edərkən eyni ifadəni televiziya çıxışlarında bir neçə dəfə təkrarladı.

Mübahisəli media qanunu

2019-cu ilin dekabrında Ramanın rəhbərlik etdiyi hökumət onlayn media bazarını tənzimləməyə, onları qeydiyyatdan keçirməyə məcbur edərək parlament nəzarətində olan qurumları onlayn medianı və jurnalistləri cərimələməyə güc verərək Albaniyada rabitə və informasiya xidmətləri ilə əlaqəli iki qanuna dəyişiklik təklif etdi.

Onun "diffamasiya əleyhinə" qanun kimi xarakterizə etdiyi Albaniyadakı Audiovizual Media Təşkilatına jurnalistlərə cərimə tətbiq etmək hüququ verir. Tənqidçilər deyirlər ki, bu bənd müstəqil məhkəmə orqanlarının maliyyəsini zəiflətmək məqsədi daşıyır.

Albaniyada vətəndaş cəmiyyəti və media qanun azadlığına senzura və narahatlıq ifadə etdiklərini nəzərə alaraq qanundakı dəyişikliklərə etiraz etdi, çünki qanun layihəsində AB Komissarı kimi beynəlxalq şəxslərin verdiyi bəzi tövsiyələr nəzərə alınmırdı. Layihə Albaniya xaricindəki mühafizəkar siyasətçilər tərəfindən tənqid edildi. Albaniya ombudsmanı ayrıca hökuməti beynəlxalq standartlara cavab vermədiyi üçün diffamasiya əleyhinə iki qanun layihəsini təsdiqləməməyə çağırdı.

Digər mübahisələr

2003-cü ildə Rama Albaniya Parlamenti qarşısına Tirana bələdiyyəsindəki vəsaitlərin sui-istifadəsini araşdırmaq üçün komissiya qarşısında çıxdı. İclas zamanı onun səsgücləndiricidən danışdığı görüldü. Sonda komissiya bağlandı və Rama bəraət aldı.

Bələdiyyə sədri olduğu dövrdə Rama yolları genişləndirmək və infrastrukturu yaxşılaşdırmaq üçün bir neçə cəhddə buldozerlər tərəfindən xüsusi mülklərin sökülməsinə icazə verdi. Rama bir dəfə elektrikli taxta dirəyi balta ilə kameraların önündə özü kəsdi, çünki mərkəzi hökumət ilə qarşıdurma yolun genişləndirilməsinə maneə törətdi. O, müxalifət tərəfindən korrupsiya və vəsaitdən sui-istifadə, o cümlədən tikinti icazələrinin verilməsindəki korrupsiya ilə günahlandırıldı.

Rama təmtəraqlı biri olduğu üçün, xüsusən siyasi karyerasının başlanğıcında tez-tez təkəbbürü və elitizminə ittiham olunurdu. Siyasi rəqiblər ona şəxsi və ailə həyatı ilə bağlı dəfələrlə hücum etmiş və hətta cinsi oriyentasiyasında şübhələr yaratmışdır.

23 aprel 2013-cü il tarixində Vyana Diplomatik Akademiyasında çıxışından sonra Rama Albaniyanın ATƏT yanında Daimi Nümayəndəliyində çalışan alban diplomatı Eyin Çeka ilə fiziki mübahisəyə girdi. Cənab Çeka Edi Ramanın ona hücum etdiyini bildirdi. Hadisə daha sonra Avstriya və Albaniya Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən təsdiqləndi.

21 mart 2014-cü ildə keçmiş Baş nazir Sali Berişa parlamentdə çıxış edərkən Rama ona qarşı bir sıra təhqirlərə başladı. Rama keçmiş Baş naziri alçaq, piç, aldanmış, axmaq adam adlandırdı.

9 sentyabr 2017-ci ildə Rama Qramos Ruçini Parlamentin Sədri təyin etdi. Kommunist Albaniya dövründə Ruçi əvvəlcə Tepelene Bölgəsi İşçi Partiyasının birinci katibi, daha sonra Daxili İşlər Naziri vəzifələrini icra etdi. Daxili İşlər Naziri olduğu dövrdə polis Şkodrada demokratiya tərəfdarı olan nümayişləri yatırmaq üçün dörd nəfəri vuraraq öldürdü.

2 noyabr 2017-ci ildə parlament iclasında Edi Rama keçmiş Baş nazir Sali Berişaya və millət vəkillərinə qarşı "κύριε" və "παλικάρι" sözlərini istifadə edərək müraciət etdi. Rama əvvəllər dəfələrlə yunan dilində danışmadığını bildirmişdi. Alban dilində bu sözlər söyüş olaraq tərcümə olunur.

29 mart 2018-ci il tarixində parlament iclasında Rama,azlıqların vergi artımlarına etiraz etmək istəməməsini erektil disfunksiya ilə müqayisə edərək azlıqların böyük etiraz nümayişləri keçirmək cəhdini ələ saldı.

Əsərləri

• Edi Rama və Klosi Adrian — "Düşüncələr" (1991)
• Edi Rama — "Edi Rama" (2009)
• Edi Rama — "Qurban" (2011)