Korinf
Korinf[4] (q.yun. Ϙόρινθος, yun. Κόρινθος[2], Korintos[5]) — qədim Yunan şəhər polisi və materik Yunanıstanı və Peloponnes Yarımadasını birləşdirən Korinf bərzəxindəki müasir şəhər; qərbdən bərzəxi Korfinf körfəzi suları, şərqdən - Saronikos körfəzi yuyur. Şəhər Afinadan 78 kilometr cənub-qərbdədir; eyni adlı bir cəmiyyətin inzibati mərkəzi (Dima) və Peloponnes preferiyasının ətrafındakı Korinfiya vahididir. Əhalisi 2011-ci ildəki siyahıyaalmaya əsasən 30.176nəfərdir[2]. Sahəsi 17.652 kvadrat kilometrdir[1].
| şəhər | |
| Korinf | |
|---|---|
| Κόρινθος (Ϙόρινθος) | |
 | |
| 37°56′19″ şm. e. 22°55′38″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Yunanıstan |
| Tabesində | İcma və periferik inzibati mərkəz |
| Region | Peloponnes |
| Rayon | Korinf |
| Rayon | Korinf |
| İcma | Korinf |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi | 17,652[1] |
| Mərkəzin hündürlüyü | 10 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 30.176[2] nəfər (2011-ci il) |
| Milli tərkibi | yunanlar |
| Etnoxronim | korinflilər[3] |
| Rəsmi dili | yunan dili |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +30 27410 |
| Poçt indeksləri | 20 131 və ya 20 132 |
| Digər | |
| korinthos.gr | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Müasir Korinf 1858-ci il zəlzələsindən sonra dağıdılmış şəhərdən üç kilometr şimal-şərqdə bərpa edildi; müasir şəhərin şimal-şərqində, İstmiya şəhərinin yaxınlığındakı Saronikos körfəzinə baxan Korinf kanalı inşa edilmişdir (1881-1893; uzunluğu - 6,3 km, eni - 22 m, dərinliyi - 8 m).
Tarixi
redaktəTarixdən əvvəlki dövrü
redaktəYaşayış burada Neolit dövründə meydana gəldi. E.ə.VI minillikdə miflərə görə şəhəri Günəş tanrısı Heliosun nəslindən olan Korinf və ya Okean tanrısının qızı Efra tərəfindən qurulmuş, qədim zamanlardan şəhər öz adını daşımışdır. Burada e.ə. III-II minilliyin sonlarında yerləşən yaşayış məntəqəsinin talan edilməsinə dair arxeoloji sübutlar mövcuddur.
Şəhərin adı yunanlardan əvvəl Pelasqlar dilindən gəlir. Çox güman ki, Tunc dövründə Mikena mədəniyyətinin Mikena,Tirinf, Pilos kimi şəhərlərindən biri olmuşdur. Qədim Korinf padşahları sülaləsinin mifik qurucusu (həmçinin bəzən şəhər də) Sizifdir. Burada Arqonanaftların lideri Yason medeyanı atdı. Korinflilər Troya müharibəsində Aqamemnonun rəhbərliyi altında iştirak etdilər.
Mikena mədəniyyətinin qürub çağında Dorilər Korinfə sahib olmağa çalışdılar və ikinci cəhddə müvəffəq oldular, Antirionda Korinf körfəzindən keçərkən, onların lideri Alet cənubdan şəhərə girdi.
Arxaik və klassik dövr
redaktə
Daha sonra klassik dövrdə şəhər Afina və Fiv ilə körfəz vasitəsilə edilən ticarətə nəzarət etməyə başladı. Korinf e.ə. VI əsrin ortalarına qədər rəhbərlik Afinaya keçəndək Yunan dünyasının digər şəhərlərini qara fiqurlu keramika tədarükçüsü olaraq qalırdı. Akropolda Afrodita ilahəsi üçün əsas məbəd yerləşirdi; bəzi mənbələrə görə, məbəd mindən çox keşişdən (getters) ibarət idi. Olimpiya Oyunları Korinfdə keçirilib.
E.ə. VII əsrdə zülmkar Kipselin (e.ə. 657-627) və oğlu Periandrın (e.ə. 627–585) dövründə Korinf koloniyaları quruldu: Epidamin (Albaniyada müasir Durres), Sirakuse, Ambrasiya (müasir Levkas), Kerkey (müasir Korf) və Anaktoriy (Səhmlər). Periandır, Halkidiki yarımadasına Apollon (Albaniyadakı müasir Fier) və Potideyanı qoydu. Misirlə ticarət həcmini artırmaq üçün doqquz şəhər arasında Korinf, Misirin XXVI sülaləsinin sonuncu fironu I Psammetixin dövründə Navkratis koloniyasının yaradılmasında iştirak etdi.
) — şəhərin arxaik yazısındakı ilk simvol ( όρινθος). Dövr: Afina Korinf dəbilqəsində.Periandr bəzən yeddi müdrik ilə əlaqələndirilir. İlk Korinf sikkələri onun hakimiyyəti dövründə zərb edilmişdir, gəmilərin Korinfdən birbaşa Saron körfəzinə getməsinə imkan verən ilk cəhd Korinf bərzəxi vasitəsilə kanal yaratmaq istiqamətində oldu. Layihənin texniki baxımdan həyata keçirilməsində çətinliklər olduğuna görə heç vaxt həyata keçirilmədi, lakin kanal əvəzinə Korinfdəki bərzəxindən sürülərək Diolk - bir keçid olan bir torpaq sahəsi yaradıldı. Korinfin qızıl dövrü Kipselidlər dövrü Misir fironu I Psammetixin şərəfinənə adlandırılan Periand Psammetixin qardaşı oğlu ilə başa çatdı. Psammetix, hakimiyyətinin üçüncü ilində bir sui-qəsd nəticəsində öldürüldü və Korinfdə oliqarxiya sistemi quruldu.
Bu dövrdə Korinfdə klassik qədim yunan memarlığının İon və Dori üslubundan sonra, üçüncü növ memarlıq üslubu meydana gəldi. Paytaxtının inşası şəhərin mülki vətəndaşlarının varlılığı və israfçı həyat tərzini əks etdirən üslubu digər üçündən fərqli Spartalıların həyat qaydalarına uyğun gələn Dori şiddətindən və sadəliyindən (Korinflilər, Spartalılar kimi, Dorilər idi), ionlar arasında ölçü fikrini təcəssüm etdirərək ilk iki üslub arasındakı tarazlığı ifadə edən ion üslubundan fərqli olaraq ən mürəkkəb və möhtəşəm idi.
Sonra belə bir atalar sözü ortaya çıxdı: "οὐ παντὸς πλεῖν ἐς Κόρινθον» (ou pantos plein es Korinthon)" sözün həqiqi mənasında "Hər kəs Korinfə üzə bilməz" kimi tərcümə olunur - şəhərdə həyat çox bahalı idi. Şəhər sevgi ilahəsi Afroditaya həsr olunmuş məbəd ilə məşhur idi; məbədin keşişləri şəhərdəki varlı tacirlərə və nüfuzlu hökumət rəsmilərinə xidmət edirdilər,ya da kənarda onlarla birlikdə səyahət edirdilər. Onlardan ən məşhuru Laisa, öz sahələrində görkəmli qabiliyyətlərə və xidmətlərinə görə ən böyük haqqı qazanan şöhrətə sahib idi.
Şəhər iki limana sahib idi, biri Korinf körfəzi sahilində, digəri Saronik körfəzində, müvafiq olaraq qərbi və şərqi Aralıq dənizi ticarət yollarına açıq idi. Korinf körfəzinin sahilində yerləşən Lehayon vasitəsilə qərb koloniyaları ilə əlaqə quruldu (ἀποικία — qovulma)) Böyük Yunanıstandan, Afinadan, İoniyadan, Kiprdən və Levant bölgələrindən gəmilər Kenhreeyə gəldi. Hər iki limanda şəhər-dövlətin böyük bir donanmasının saxlanılması üçün doklar var idi.
Şəhər Yunan-İran müharibələrində iştirak etdi, Admiral Adimantın komandanlığı altında Salamin döyüşündə Korinfin 40 gəmisi döyüşdü; şəhər Plateya döyüşü üçün 5.000 hoplit (Korinf dəbilqəsi geyən) hazırladı. Lakin, sonra şəhər Afinaya qarşı Peloponnes İttifaqında Spartanın müttəfiqi oldu. E.ə.431-ci ildə başlayan Peloponnes müharibəsinin səbəblərindən biri Afina və Korinf arasında Kerkei (Korf) koloniyasına sahib olmaq ilə bağlı mübahisə yaranmışdı və mübahisə də öz növbəsində iki şəhər arasındakı ənənəvi ticarət rəqabətinin nəticəsi idi.
Peloponnes müharibəsi başa çatdıqdan sonra Peloponnes ittifaqındakı Spartanın keçmiş müttəfiqləri olan Korinf və Fiv Spartanın hegemonluğunu istəməyərək, Korinflə ona qarşı müharibəyə başladılar. Münaqişədə Peloponnesin polisləri o qədər zəiflədilər ki,nə tiranlığın qurulmasına qarşı çıxa bilmədilər (Korinfdə - Timotanın tiranlığı),nə də şimalda Makedoniyalıların işğalı və onun kralı Makedoniyalı II Filipin yaxınlaşan müharibə üçün himayəsi altında birləşdirdiyi Korinf ittifaqına qarşı cıxa bildilər. Ancaq yalnız II Filipin oğlu Makedoniyalı İskəndər ittifaqın ilk komandiri oldu. Korinfdə Makedoniya qarnizonu yerləşirdi.
E.ə.243-cü ildə Korinf Makedoniyalıları qovaraq Axey ittifaqına daxil oldu, lakin e.ə.223-cü ildə yenidən Makedoniyalı mühafizə dəstəsini qəbul etməli oldu.
E.ə. IV əsrdə Korinfdə Sinoplu Diogenin kinikləri yaşayırdı.
Roma dövrü
redaktə
Roma Respublikasının komandiri Axey Lusius Mumiy e.ə. 146-cı ildə Korinfə girib,kişiləri qılıncdan keçirərək, qadınları və uşaqları kölə olaraq sataraq və şəhərə atəş edərək, şəhəri mühasirəyə aldı,sonra şəhəri dağıtdı. Axey İttifaqı üzərində qələbə çalaraq Axey koqnomeni oldu.
Arxeoloji dəlillər, dağıntıdan sonra, e.ə 44-cü ilə qədər burada kiçik bir yaşayış məskəninin olduğunu göstərir,ölümündən bir müddət əvvəl Yuli Sezar şəhəri Colonia laus Iulia Corinthiensis adı ilə yenidən qurur. İsgəndəriyyəli Appian yazır ki, yeni məskunlaşanlar Roma azadları idi. Daha sonra Korinf Axey əyalətinin mərkəzi oldu. Şəhər zənginliyi, əhalisi isə vəhşi adətləri və dəbdəbəyə olan sevgisi ilə fərqlənirdi. Əhalisi qarışıq — roma, yunan və yəhudilərdən ibarət idi.
Həvari Pavel e.ə. 51-52-ci illərdə ilk dəfə Korinfə gələndə, Axeyin konsulu Seneka Lutsius Anneusun böyük qardaşı Qallion idi. Həvari Pavelon səkkiz ayı şəhərdə keçirdi. Burada Akila və Priskila ilə görüşdü, .əhər getməzdən qısa müddət sonra, Həvvari Efesə gəldi. Pavel Makedoniyaya getməzdən əvvəl ikinci dəfə Korinfə baş çəkmək niyyətində olsa da,şərait belə gətirdi ki, o, Triadadan Makedoniyaya getdi və sonra Korinfə gəldi, Korinf xristian icması bu üç ay ərzində "ikinci dəfə lütf aldı". 58 yaşında bu ziyarət zamanı, bəlkə də Pavel romalılara məktub yazdı.
Həvari Pavel həm də Korinfdəki xristian icmasına iki məktubun müəllifi idi; birinci məktubda bu çoxmillətli şəhərdəki xristian icmasının mürəkkəbliyi qeyd olunur.
Bizans dövrü
redaktə
Korinf 375 və 551-ci illər zəlzələləri nəticəsində dağıdıldı. Alarix 395–396-ci illər Yunanıstanın işğalı zamanı şəhəri talan etdi və bir çox sakinlərini qul olaraq satdı. I Yustinian şəhəri və bütün Peloponnesi şimaldan gələn işğallardan qorumaq üçün Saronikdən Korinf körfəzinə qədər olan divarları uzatdı. Ekzamilion adlanan tikilinin uzunluğu təxminən on kilometr idi. O vaxt təqribən müasir Yunanıstan sərhədləri ilə üst-üstə düşən Ellada idarəetmə femaları,Korinfdə yerləşirdi. XII əsrdə, Komnenos sülaləsi dövründə şəhər Qərbi Avropa ölkələri ilə ipək ticarəti nəticəsindəzəngin oldu, şəhərin sərvəti 1147-ci ildə Korinfi viran edən Siciliyalı II Roceri cəlb etdi.
Axey krallığı
redaktə1204-cü ildə eyni adı daşıyan IV Səlib yürüşünün məşhur tarixçisinin qardaşı oğlu Jofrua I Villarduen, Konstantinopolun süqutundan sonra Axey Şahzadəsi titulunu aldı və Korinf onun ixtiyarına keçdi. 1205-1208-ci illərdə Qərbi Avropa cəngavərləri yunan hərbi lideri Leon Squrosun komandanlığı altında Akrokorinf qalasında məskunlaşmış Korinflilərə qarşı çıxdılar. Səlib yürüşlərinin lideri fransız Qiyom Camplitt idi. 1208-ci ildə Leon Squros özünü Akrokorinf divarından ataraq intihar etdi, lakin korinflilər 1210-cu ilə qədər mübarizəni davam etdirdi.
Müqavimət dağıldıqdan sonra Korinf Elida bölgəsində yerləşən paytaxt Andravidadan I Villarduen tərəfindən idarə edilən Axey knyazlığının bir hissəsi oldu. Korinf başqa bir əhəmiyyətli şəhərlərdən biri Afina knyazlığı ilə sərhəddə idi.
Osmanlı imperiyasında
redaktə1458-ci ildə, Konstantinopolun süqutundan beş il sonra güclü qalası şəhər olan Osmanlı imperiyası tərəfindən fəth edildi. Yunanıstan istiqlal müharibəsi dövründə (1821-1830) şəhər türk qoşunları tərəfindən tamamilə məhv edildi. 1832-ci ildə London müqaviləsinə əsasən Korinf şəhəri Osmanlı imperiyasının tərkibindən çıxdı. 1833-cü ildə tarixi əhəmiyyətinə və əlverişli strateji mövqeyinə görə şəhər Yunan krallığının paytaxtı statusuna namizədlərdən biri hesab olunurdu. Ancaq paytaxt, o dövrün yaşayış məntəqəsi — Afina oldu.
Müasir Korinf
redaktə
1858-ci ildə qədim Korinf yerində yerləşən köhnə şəhər zəlzələ nəticəsində tamamilə dağıldı, indi o, Αρχαία Κόρινθος - Qədim Korinf kimi tanınır. Yeni şəhər Korinf körfəzi sahillərindən üç kilometr şimal-şərqdə quruldu.
Korinf, 53659 (2001) əhalisi olan Kalamatadan sonra Peloponnesin ətrafındakı ikinci ən böyük şəhərdir. 1991-ci il siyahıyaalınmasına əsasən, şəhərdə 28071 nəfər, 2001-ci il siyahıyaalınmasına görə - 30434 nəfər, yəni on il ərzində artım 8.4% təşkil etmişdir. 1981-1991-ci illəri arasında əhalinin artımı ölkədə ən yüksək göstəricilərdən biri idi. 2001-ci ildə Korinf bələdiyyəsinin əhalisi 36991 nəfər idi. Rayonda yaşayış məntəqələri: Yeni şəhərin mərkəzindən üç kilometr aralıda, Akrokorinf qayasının ətəyində, qədim və orta əsr Korinfinin yerində, 1770 nəfər əhalisi olan Korinf, 1567 nəfər əhalisi olan - İmtiliya, 777 nəfər əhalisi olan - Kselokeriza və 686 nəfər əhalisi olan Solomos mövcud idi.
Peloponnes və Yunanıstanın qalan hissəsini birləşdirən bərxəzin mövqeyinə görə, Korinf - mərkəz nəqliyyat rolunu oynayırdı. Bərxəzi keçərək Korinf kanalı, qərbi Aralıq dənizi və Egey dənizi arasında su nəqliyyatı əlaqəsini təmin edir. Şimaldan şəhərə bitişik olan liman əsasən mal ixrac edən yerli sənayenin və kənd təsərrüfatının ehtiyaclarını qarşılayır.
Korinf eyni zamanda böyük sənaye mərkəzidir. Aralıq dənizinin şərqində ən böyük neft emalı kompleksi hesab olunan şəhərdən 12 kilometr şimal-şərqdə yerləşir. Müəssisələrin məhsulları arasında mis kabellər, neft emalı sənayesi məhsulları, tibbi avadanlıqlar, mərmər, gips, keramik plitələr, duz, mineral su və içkilər, ət məhsulları və saqqız var.İndiyə qədər sənayeləşmə prosesi başladı, kağız fabriki, toxuma fabriki və ət qablaşdırma fabriki onların istehsalını azaltdı.
Korinfdəki muzeylər
redaktəTarixi-Folklor Muzeyi — Folklor materiallarını axtarmaq, qorumaq və göstərmək, habelə müvafiq bilik və məlumatları geniş ictimaiyyətə yaymaq məqsədi ilə quruldu.Onun zəngin kolleksiyalarına (XIX-XX əsrin əvvəlləri) Yunanıstanın bir çox bölgəsindən qadın və kişi geyimləri, tikmə, toxunma, gümüş məmulatlar, metal məmulatlar və ağac oymaları, həmçinin kənd təsərrüfatı alətləri və məişət əşyaları daxildir.
Vaiz Muzeyi — 1971-ci ildə Böyükşəhər Korinf Panteleimonas tərəfindən yerli kilsə tarixinin bir hissəsi olan nişanlar və kilsə izləri üçün qurulmuşdur.
Bələdiyyə Rəsm Qalereyası — 21 sentyabr 1998-ci ildə açıldı.Vətənində qalereya yaratmaq üçün kolleksiyasını bağışlayan Sotiris Pilaninosun rəsm əsərlərini özündə birləşdirir. Qalereya həm sənətkarın əsərlərini, həm də şəxsi kolleksiyasından məşhur sənətkarların bir sıra vacib əsərlərini təqdim edir. Əsərləri arasında mükafata layiq görülənlər də var: "Aclıq üçün dua","Zəngin və kasıb","Naməlum əsgər." Qalereyada rəssamların dövrü sərgiləri keçirilir.
Əhalisi
redaktə| İL | Əhali, şəxs |
|---|---|
| 1991 | 28.071[6] |
| 2001 | 30.434[6] |
| 2011 | 30.176[2] |
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Απογραφή πληθυσμού - κατοικιών της 18ης μαρτίου 2001 (μόνιμος πληθυσμός) (PDF). (yunan). Πειραιάς: Εθνική στατιστική υπηρεσία της Ελλάδας. 2009. 362. ISSN 1106-5761.
- ↑ 1 2 3 4 "Πίνακας αποτελεσμάτων Μόνιμου Πληθυσμού-Απογραφής 2011" (yunan). Ελληνική Στατιστική Αρχή. 2014-03-20. 2017-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-22.
- ↑ "коринфяне". Грамота.ру. 2021-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-18.
- ↑ FLAMİNİN Tit Kvinksi // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 9-cu cild: Fedinq – Gitara. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2020. 600 səh.
- ↑ Инструкция по передаче на картах географических названий Греции. — М., 1964. — С. 15.
- ↑ 1 2 "Μόνιμος και Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Σύνολο Ελλάδος, νομοί, δήμοι/κοινότητες, δημοτικα/κοινοτικά διαμερίσμα και οικισμοί. Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991" (yunan). Ελληνική Στατιστική Αρχή. 2006-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-22.
Ədəbiyyat
redaktə- Шаталов, Андрей Валериевич. Политическая история Коринфа, Мегар и Сикиона в классический период : диссертация кандидата исторических наук : 07.00.03. Тула. Шаталов Андрей Валериевич; [Место защиты: Ставроп. гос. ун-т]. 2010.
Xarici keçidlər
redaktə