Türk dili
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Türk dili və ya Türkcə (türk. Türkçe, Türk dili, Türkiye Türkçesi, Anadolu Türkçesi) — Türkiyə Respublikasının, Kipr Respublikasının və Şimali Kipr Türk Respublikasının rəsmi dili. Elmdə Altay dilləri qrupunun türk dilləri qoluna aid edilir. Alternativ adlandırma kimi türkologiyada Türkiyə türkcəsi (Anadolu türkcəsi) adı işlədilir. Azərbaycan türkcəsi türkmən və qaqauz dillərinə çox yaxındır. Bu dillər ümumi türk dilinin oğuz qrupuna aiddir. Təqribən 438 söz və şəkilçilərdə fərq vardır.[mənbə göstərin]
| Türk dili | |
|---|---|
 | |
| Orijinal adı | Türkçe[1] |
| Ölkələr | |
| Tənzimləyən təşkilat | Türk Dil Qurumu |
| Danışanların ümumi sayı | |
| Təsnifatı | |
| Yazı | Türk əlifbası[2] |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | тур 693 |
| ISO 639-1 | tr |
| ISO 639-2 | tur |
| ISO 639-3 | tur |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | tur |
| Ethnologue | tur |
| ABS ASCL | 4301 |
| IETF | tr |
| Glottolog | nucl1301 |
 Bu dildə olan Vikipediya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türk dili İraq, Suriya, Almaniya, Bolqarıstan və Yunanıstanda azlıqların dili qəbul edilir. Bolqarıstan və Yunanıstanda isə türkcə televiziya kanalları fəaliyyət göstərir. Ümumiyyətlə, türk dilinin (Anadolu türkcəsi) yayılma arealı Osmanlı imperiyasının idarə etdiyi ərazilər ilə üst-üstə düşür.
Türk dilində ingilis, alman, fransız, ərəb və s. kimi dillərdən fərqli olaraq varlıqlar cinsiyyətinə görə fərqləndirilmir. Cümlə quruluşu əksər hallarda belədir: mübtəda cümlənin əvvəlində, xəbər sonunda işlənir. Təyin təyin etdiyi sözün əvvəlində işlənir.
Hal-hazırda 1928-ci ildəki hərf inqlabından sonra latın hərflərindən istifadə olunur.
Türkcə ya da Türk dili qərbdə balkanlardan başlayıb şərqdə Xəzər dənizi sahəsinə qədər danışılan Türk dilləri dil ailəsinə aid daim güncəllənən dildir. Türk dillər Osmanlı türkcəsisinin davamını təşkil edir. Başda Türkiyə olmaqla qədim Osmanlı İmperiyası coğrafiyasında danışılan Türk dili, dünyada ən çox danışılan 15-ci dildir. Türk dilinin daim güncəllənən olması hər hansı bir yenilik üzərindən istənilən qədər yeni sözlər yarada bilmək imkanını verir. Türkiyə türkcəsi bu yönündən dolayı digər Türk dillərilə ortaq ya da ayrı olan onlarca söz mövcuddur[9].
Nəzəriyyələr
redaktəTürk dili ilə bağlı bir neçə təsdiqini tapmayan iddealar var. Bunlar aşağıdakılardır:
- Koreya, yapon, fin, macar dillərinin türk dili ilə qohum olması;
- Amerika hindularının türk mənşəli olması və türkcə danışmaları. Fərziyyəyə görə Sibir türkləri Berinq boğazı vasitəsilə Amerikaya gedib çıxmışlar.
İstifadə olunan əlifbalar
redaktəYayılma
redaktə
Dialektlər
redaktəBeş Dialektlər vardır
Anadolu
Şərqi Anadolu Qərbi Anadolu Şimalqərbi Anadolu olmaq üzrə üçe ayrılıb
Rumeli
Şərqi Rumeli Qərbi Rumeli olmaq üzrə ikiye ayrılıb
Kipr
Suriya
Əlifba
redaktəTürk Əlifbası
redaktəAa
Bb
Cc
Çç
Dd
Ee
Ff
Gg
Ğğ
Hh
Iı
İi
Jj
Kk
Ll
Mm
Nn
Oo
Öö
Pp
Rr
Ss
Şş
Tt
Uu
Üü
Vv
Yy
Zz
Azərbaycan dilində olan "ə" hərfi Türk dilində "e" hərfi içində gizlədilir.
Fonetika
redaktəMisal
redaktə- ben — mən
- sen — sən
- o — o
- biz — biz
- siz — siz
- onlar — onlar
- bir, iki, üç — bir, iki, üç
- dört, beş, altı — dörd, beş, altı
- yedi, sekiz, dokuz, on — yeddi, səkkiz, doqquz, on
- ne — nə
- nasıl — necə
- niye/neden/niçin — niyə/nədən/nə üçün
- nere/nereye — hara/haraya
- ne zaman — nə vaxt
- kim — kim
- Türkçe biliyorum/bilmiyorum — Türkcə bilirəm/bilmirəm
- Nereden geliyorsun? — Haradan gəlirsən?
- Çocuklar şimdi okulda.("mektep" köhnə söz) — Uşaqlar indi məktəbdədir.
- Bu akşam gideceğim. — Bu axşam gedəcəyəm.
- Müzik dinlemeyi çok severim. — Musiqi dinləməyi çox sevirəm.
- Bu çocuk benim kardeşim. — Bu uşaq mənim qardaşımdır.
- Mustafa Kemal Atatürk Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusudur. — Mustafa Kamal Atatürk Türkiyə Respublikasının qurucusudur.
- Almanca öğrenmek için derslere başlayacağım. — Alman dili öyrənmək üçün dərslərə başlayacağam.
- Ben Azerbaycanlıyım. — Mən Azərbaycanlıyam.
- Benim bilgisayarım var. — Mənim kompüterim var.
- Yoğurt — Qatıq
- Balık — Balıq
Qrammatika
redaktəLeksika
redaktəTürk dili sözlükləri
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ https://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/tr.xml.
- ↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge University Press, 1987. S. 307. ISBN 978-0-521-42443-1
- ↑ 1 2 ScriptSource - Bulgaria.
- ↑ 1 2 ScriptSource - Cyprus.
- ↑ 1 2 ScriptSource - Greece.
- ↑ 1 2 ScriptSource - Turkey.
- ↑ 1 2 Constitution of Northern Cyprus.
- ↑ 1 2 https://www.ethnologue.com/language/tur/24.
- ↑ Prof. Dr. Doğan Aksan, Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi, s. 68.