Latın atalar sözləri

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

А

• A Deo rex, a rege lex

Tərcümə: Allahdan hökmdar, hökmdardan qanun.

• A nullo diligitur, qui neminem diligit.

Tərcümə: Heç kimi sevməyəni heç kim sevmir.

• Ab altero expectes, alteri quod feceris.

Tərcümə: Başqalarından sənin başqaları üçün etdiyini gözlə.

Mənbə: Publili Sir

• Abducet praedam, cui occurit prior.

Tərcümə: Kim birinci gəlirsə, qəniməti də o aparır.

• Abeunt studia in mores.

Tərcümə: Məşqlər xarakterdə iz qoyur.

Mənbə: Ovidi

• Absentem laedit, qui cum ebrio litigat.

Tərcümə: Sərxoşla mübahisə edən, olmayan düşmənlə vuruşur.

• Abstractum pro concreto.

Tərcümə: Konkretliyin əvəzinə mücərrədlik.

• Abyssus abyssum invocat.

Tərcümə: Uçurum uçuruma aparır.

• Accidit in puncto, quod non contigit in anno.

Tərcümə: Bir anda elə şey baş verir ki, ona illərlə ümid etmirsən.

• Accipere quid ut justitiam facias, non est tam accipere quam extorquere.

Tərcümə: Ədaləti bərpa etmək üçün mükafat almaq, almaqdan daha çox zorakılıqdır.

• Ad augusta per angusta

Tərcümə: Zirvəyə aparan yol çətin olur.

• Ad cogitandum et agendum homo natus est

Tərcümə: İnsan düşünmək və iş görmək üçün yaranmışdır.

• Ad Kalendas Graecas

Tərcümə: Yunan kalendalarına qədər.

Mənası: Qeyri-müəyyən müddətə təxirə salmaq.

• Ad poenitendum properat, cito qui judicat.

Tərcümə: Tez qərar verən, tez peşman olur.

• Ad primos ictus non corruit ardua quercus.

Tərcümə: Hündür palıd birinci zərbədən aşmaz.

• Aditum nocendi perfido praestat fides.

Tərcümə: Xainə etibar etmək onun zərər vurması üçün imkan yaradır.

Mənbə: Seneka.

• Adprime in vita esse utile, ut ne quid nimis.

Tərcümə: Həyatın əsas qanunu - həddən ziyadə heç nə.

• Aes debitorem leve, grave inimicum facit.

Tərcümə: Kiçik borc borclu edir, böyük borc düşmən.

• Alea jacta est

Tərcümə: Püşk atılıb.

Hərfi tərcümə: Sümüklər hərəkətdədir.

Mənbə: Yuli Sezarın Rubikon çayını keçərkən dediyi sözlər.

• Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt.

Tərcümə: Başqalarının qüsurları gözümüzün önündədir, özümüzünkü kürəyimizin arxasında.

• Aliis inserviendo consumor

Tərcümə: Başqalarına xidmət edə-edə yanıram.

• Alium silere quod voles, primus sile.

Tərcümə: İstəyirsənsə nə haqdasa sussunlar, birinci sus.

Mənbə: Seneka.

• Alter ego

Tərcümə: İkinci "Mən".

• Alma mater

Tərcümə: Süd anası.

• Amat victoria curam.

Tərcümə: Qələbə qayğını sevir.

• Amantes amentes.

Tərcümə: Aşiqlər - dəlilər.

• Amici fures temporis.

Tərcümə: Dostlar - vaxt oğrularıdır.

• Amicitia aequalitas.

Tərcümə: Dostluq - bərabərlikdir.

• Amicus certus in re incerta cernitur.

Tərcümə: Həqiqi dost yanlışlıqlarda tanınır (pis gündə).

Mənbə: Enni

• Amicus verus — rara avis.

Tərcümə: Sadiq dost — nadir quşdur.

Mənbə: Plavt

• Amicus verus cognoscitur amore, more, ore, re

Tərcümə: Həqiqi dost sevgiylə, münasibətlə, sözlə, işlə tanınır.

• Amicus (mihi) Plato, sed magis amica veritas.

Tərcümə: Platon mənim dostumdur, həqiqət daha böyük dostdur. (Platon mənim dostumdur, amma həqiqət daha vacibdir)

Mənbə: Aristotel

• Amor caecus.

Tərcümə: Məhəbbət kordur.

• Amoris vulnus sanat idem, qui facit.

Tərcümə: Eşq yarasını (bu yaranı) vuran müalicə edir.

• Amor non est medicabilis herbis.

Tərcümə: Məhəbbət otlarla müalicə olunmur.

• Animis opibusque parati

Tərcümə: Ürəyimizlə və əməlimizlə hazırıq.

• Aquila non captat muscas.

Tərcümə: Qartal milçək tutmur.

• Aquilam volare doces

Tərcümə: Sən qartala uçmaq öyrədirsən.

• Ars gratia artis

Tərcümə: İncəsənət naminə incəsənət.

Mənbə: "Metro-Goldwyn-Mayer" şirkətinin şüarı.

• Ars longa, vita brevis

Tərcümə: İncəsənət əbədidir, həyat qısa.

• Artes molliunt mores.

Tərcümə: İncəsənət xasiyyəti yumşaldır.

• Audentes fortuna juvat.

Tərcümə: Qoçaqlara tale yardım edir.

Mənbə: Vergili, "Eneida" (X, 284)

• Aurea mediocritas.

Tərcümə: Qızıl orta.

• Aut bene, aut nihil.

Tərcümə: Ya yaxşı, ya heç nə.

• Aut Caesar, aut nihil

Tərcümə: Ya Sezar, ya heç nə.

Çezare Borcanın devizi.

• Ave Caesar, imperator, morituri te salutant.

Tərcümə: Salam, Sezar, imperator, ölümə gedənlər səni salamlayır.

Mənbə: Roma qladiatorlarının imperatora yönəltdikləri salamlama.

B

• Barba crescit, caput nescit.

Tərcümə: Saqqalı çıxıb, amma ağlı yoxdur.

• Barba non facit philosophum.

Tərcümə: Saqqal filosof olmağa bəs eləmir.

• Beati hispani, quibus vivere bibere est.

Tərcümə: Yaşamağı içməyə bərabər tutan ispanlar xoşbəxtdirlər.

Şərh: İspan dilində "v" hərfinin "b" kimi tələffüz olunmasına eyham vurulur.

• Beati pauperes spiritu.

Tərcümə: Ruhu kasıb olanlar müqəddəsdir.

Mənbə: Vulqata, Matvey 5:3

• Beatus, qui prodest, quibus potest.

Tərcümə: Bacardığı hər kəsə yardım edən kəs xoşbəxtdir.

• Bene qui latuit bene vixit.

Tərcümə: Nəzərə çarpmadan yaşayan yaxşı yaşayır.

Ovidi, Tristia, III.iv.25

• Benefacta male locata malefacta arbitror.

Tərcümə: Layiq olmayana edilən yaxşılığı mən pislik hesab edirəm.

Mənbə: Siseron

• Bis dat, qui cito dat.

Tərcümə: Tez ödəyən ikiqat ödəyir.

Mənbə: Publili Sir

• Bis repetita non placent

Tərcümə: Təkrarçılıq yaxşı qarşılanmır.

Mənbə: Horatsi, Ars Poetica 365

• Bona diagnosis, bona curatio.

Tərcümə: Yaxşı diaqnoz, yxşı müalicə.

• Bona valetudo melior est quam maximae divitiae.

Tərcümə: Yaxşı sağlamlıq ən böyük var-dövlətdən bahadır.

• Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere.

Tərcümə: Yaxşı çoban qoyunu qırxanda onun dərisini soymur.

Şərh: Roma imperatoru Tiberi öz canişinlərinə müraciətlə.

C

• Caedite eos. Novit enim Dominus qui sunt eius.

Tərcümə: Öldürün onları. Allah özü onu tanıyanları tanıyır.

Digər tərcümədə: Hamısını öldürün. Allah özü ayırd edəcək.

Albiqoy Xaç yürüşləri zamanı Bezye qətliamından əvvəl abbat Arnold Amorinin dediyi güman edilir.

• Caesarem decet stantem mori.

Tərcümə: Sezara ayaq üstə ölmək yaraşır.

Mənbə: Svetoninin imperator Vespasianın son sözləri haqqında verdiyi məlumat.

• Carmina morte carent

Tərcümə: Şeirlər ölümsüzdür.

• Carpe diem

Tərcümə: (Hər) Günü tut

Mənası: Anı yaşa.

Mənbə: Horatsi, "Odalar" (I, 11.8)

• Carthago delenda est (Carthaginem esse delendam)

Tərcümə: Karfagen dağıdılmalıdır.

Mənbə: Plutarx. Böyük Mark Portsi Katonun Roma senatındakı çıxışından.

• Calamitas virtutis occasio.

Tərcümə: Kasıblıq igidliyə səbəb olur.

Mənbə: Seneka

• Carpamus dulcia: nostrum est, quod vivis: cinis et manes et fabula fies.

Tərcümə: Gəlin həyatın şirinliyini dadaq: onun üçün yaşayırıq, sonra isə biz külə, kölgəyə, mifə çevriləcəyik.

Persi, Saturae, v. 151

• Casus ordinarius

Tərcümə: Adi hadisə.

• Casus extraordinarius

Tərcümə: Qeyri-adi hadisə.

• Cedo nulli

Tərcümə: Mən heç kimə güzəştə gedirəm.

• Cibi condimentum est fames

Tərcümə: Aclıq hər yeməyə ədviyyatdır.

• Citius, altius, fortius!

Tərcümə: Sürətlə, yüksəyə, səylə!

Şərh: 1913-cü ildən Olimpiya oyunları hərəkatının şüarı.

• Civis Romanus sum.

Tərcümə: Mən Romalıyam.

Mənbə: Siseron

• Clara pacta, boni amici.

Tərcümə: Aydın razılaşmalar, yaxşı dostlar.

• Claude os, aperi oculos!

Tərcümə: Ağzını yum, gözlərini aç.

• Cogitationis poenam nemo patitur.

Tərcümə: Heç kim düşüncələrinə görə cəzalandırılmır.

• Cogito, ergo sum.

Tərcümə: Düşünürəm, deməli mövcudam.

Mənbə: Dekart

• Concordia civium murus urbium.

Tərcümə: Vətəndaşların harmoniyası şəhərlərin divarları kimidir.

• Concordia rarvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur

Tərcümə: Harmoniya olduqda ən kiçik də böyüyür, nizamsızlıqda isə böyük də yox olur.

• Conscientia mille testes.

Tərcümə: Vicdan — min şahiddir.

• Consuetudo est altera natura

Tərcümə: Vərdiş - ikinci xasiyyətdir.

• Contra spem spero.

Tərcümə: Ümidsiz ümid edirəm.

• Corruptio optimi pessima.

Tərcümə: Yaxşının yıxılması — ən qəddar yıxılmadır.

• Credo quia absurdum est.

Tərcümə: İnanıram, çünki absurddur.

Mənbə: Tertullian

• Cui bono

Tərcümə: Kimə sərf edir?

Mənbə: Siseron, "Ameriyalı Rossinin müdafiəsi üçün çıxış", XXX, 84

• Cuique suum.

Tərcümə: Hər kəsə özünə görə.

• Cum tacent clamant.

Tərcümə: Susanda, qışqırırlar.

D

• Damnant, quod non intelegunt

Tərcümə: İrad tuturlar, çünki başa düşmürlər.

• Dic, duc, fac, fer!

Tərcümə: Həqiqəti söylə, işi düzgün apar, lazım olanı et, çətinliklərə sinə gər!

Mənbə: Roma hüququnda hüquqşünasın 4 ehkamı.

• De gustibus non est disputandum

Tərcümə: Zövqlər müzakirə olunmur.

• De minimis non curat praetor. (və ya rex, ya da lex)

Tərcümə: Səlahiyyət sahibləri (və ya "hökmdar", ya da "qanun") əhəmiyyətsiz şeylərə diqqət yetirmirlər.

• De mortuis aut bene, aut nihil

Tərcümə: Ölülər haqqında ya yaxşı, ya heç nə.

• Debes, ergo potes

Tərcümə: Məcbursansa, deməli bacararsan.

• Decipimur specie recti.

Tərcümə: Biz həqiqət görüntüsünə inanırıq.

Mənası: Xarici görünüş aldadıcı ola bilər.

Mənbə: Horatsi, "Poeziya elmi"

• Deo Vindice.

Tərcümə: Tanrı bizim qoruyucumuz.

Amerika Konfederativ Ştatlarının şüarı.

• Deorum injuriae Diis curae.

Tərcümə: Allahlara qarşı təhqirə görə allahlar özləri qisas alsınlar.

• Deus lo vult!

Tərcümə: Allah bunu istəyir!

Şərh: Səlibçilərin şüarı.

• Dictum factum

Tərcümə: Deyilib - edilib.

• Dictum sapienti sat est.

Tərcümə: Deyilən söz müdrikə kifayətdir.

Mənası Azərbaycan dilindəki "Arifə bir işarə" deyiminə müvafiqdir.

• Divide et impera

Tərcümə: Parçala və hökm et.

Mənbə: Yuli Sezar

• Docendo discimus

Tərcümə: Öyrədərək, öyrənirik.

• Dominus Illuminatio Mea.

Tərcümə: Tanrı mənim işığımdır.

Şərh: Oksford Universitetinin devizi; Psalm 27.

• Donec eris felix multos numerabis amicos. / Tempora si fuerint nubila solus eris.

Tərcümə: Yaxşı gündə dostun çox olar. / Pis gündə tək qalarsan.

Mənbə: Ovidi, Tristia I,9,5-6

• Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.

Tərcümə: Tale irəli getmək istəyənləri aparır, istəməyənləri - sürüyür.

• Dulce et decorum est pro patria mori.

Tərcümə: Vətən üçün ölmək əziz və şərəflidir.

Şərh: Adətən müharibə memoriallarında yazılır. I Dünya müharibəsində həlak olmuş ingilis şairi Vilfred Ouen bu fikri "qədim yalan" adlandırırdı.

Mənbə: Horatsi, Odalar III, 2, 13.

• Dum docemus, discimus

Tərcümə: Nə qədər ki, öyrədirik, öyrənirik.

• Dum spiro, spero

Tərcümə: Nə qədər ki, nəfəs alıram, ümid edirəm.

• Dum vivimus, vivamus!

Tərcümə: Yaşadığımız müddətdə, qoyun yaşayaq!

• Dum vita est, spes est.

Tərcümə: Nə qədər ki, həyat var, ümid var.

• Dum vixi tacui, mortua dulce cano.

Tərcümə: Yaşayarkən mən lal idim, öldükdən sonra gözəl mahnı oxuyuram.

Şərh: Adətən musiqi alətlərinin, daha çox klavişli alətlərin üzərində yazılır. Alətin hazırlandığı ağaca işarədir.

• Duobus litigantibus, tertius gaudet.

Tərcümə: İki nəfər mübahisə edəndə, üçüncüsü sevinir.

• Dura lex, sed lex

Tərcümə: Qanun sərtdir, amma bu qanundur.

E

• Ego sum via veritas et vita

Tərcümə: Mən yol, həqiqət və həyatam.

Mənbə: İncil (İoann 14:6), Budapeştdə Müqəddəs İştvan bazilikasının üzərində yazılmış şüar.

• Electa una via, non datur recursus ad alteram

Tərcümə: Bir yol seçənə başqa yolla getməyə icazə verilmir.

• Elephantum ex musca facis

Tərcümə: Milçəkdən fil düzəldirsən.

• Epistola non erubescit

Tərcümə: Kağız qızarmır.

Mənbə: Siseron

• Errare humanum est, ignoscere divinum

Tərcümə: Səhv etmək insana xasdır, bağışlamaq ilahiyə.

Mənbə: Siseron

• Errare humanum est, stultum est in errore perseverare.

Tərcümə: Səhv etmək insana xasdır, amma öz səhvlərində təkid etmək axmaqlıqdır.

• Eruditio aspera optima est

Tərcümə: Sərt tərbiyə - ən yaxşısıdır.

• Et tu autem, Brute!

Tərcümə: Sən də mi, Brut!

Mənbə: Şekspirin "Yuli Sezar" pyesində Sezarın ölüm ayağında dediyi sözlər.

• Ex libris

Tərcümə: Kitablardan

• Ex nihilo nihil fit

Tərcümə: Heç nə heç nədən yaranmır.

Mənbə: Rene Dekart

• Ex tempore

Tərcümə: Tələbata görə.

• Exitus letalis

Tərcümə: Ölümcül sonluq.

• Experientia est optima magistra

Tərcümə: Təcrübə — ən yaxşı müəllimdir.

F

• Faber est suae quisque fortunae

Tərcümə: Hər kəs öz taleyinin dəmirçisidir (“yaradıcısıdır” mənasında).

Mənbə: Appi Klavdi Sek

• Fabricando fit faber.

Tərcümə: Təcrübə mükəmməlləşdirir.

• Facilis descensus Averno

Tərcümə: Cəhənnəmə düşmək asandır.

• Fama crescit eundo

Tərcümə: Şayiələr dolaşdıqca böyüyür.

• Fas est et ab hoste doceri

Tərcümə: Düşməndən də öyrənmək olar.

Mənbə: Ovidi, "Çevrilmələr"

• Feci quod potui, faciant meliora potentes

Tərcümə: Bacardığımı etdim, kim bacarırsa daha yaxşısını etsin.

• Felix qui potuit rerum cognoscere

Tərcümə: Xoşbəxt [o kəsdir ki,] şeylərin səbəbini başa düşür.

Mənbə: Vergili, "Georgika" 2, 490.

• Ferox verbis

Tərcümə: Sözdə qəhrəman.

• Ferro ignique!

Tərcümə: Odla və qılıncla!

• Festina lente

Tərcümə: Asta tələs.

Mənbə: Oktavian Avqustun şüarı.

• Fiat lux!

Tərcümə: İşıq olsun!

Mənbə: İncil (Yaranış 1:3)

• Fiat justitia et pereat mundus

Tərcümə: Qoy, dünya dağılsa da, ədalət bərqərar olsun.

Mənbə: Müqəddəs Roma İmperatoru I Ferdinand

• Fiat justitia ruat caelum

Tərcümə: Qoy ədalət bərqərar olsun və səma yıxılsın.

• Fide, sed qui, vide.

Tərcümə: Etibar et, amma bax kimə.

• Finis coronat opus

Tərcümə: Sonluq – işin tacıdır.

• Fluctuat nec mergitur

Tərcümə: Yırğalanır, amma batmır.

Mənbə: Paris şəhərinin gerbində yazılmış şüar.

• Fortasse erit, fortasse non erit

Tərcümə: Bəlkə olacaq, bəlkə də olmayacaq.

• Fortes fortuna iuvat

Tərcümə: Tale cəsurları sevir.

• Fortis cadere, cedere non potest

Tərcümə: Cəsur adam yıxılar, amma təslim olmaz.

• Fortiter in re, suaviter in modo

Tərcümə: İşdə sərt, davranışda yumşaq.

• Fortuna est caeca

Tərcümə: Tale kordur.

Mənbə: Siseron

• Fortuna amicos parat, inopia amicos probat.

Tərcümə: Tale dostları hazırlayır, ehtiyac onları sınayır.

G

• Gallia est omnis divisa in partes tres

Tərcümə: Qalliya üç hissəyə bölünüb.

Mənbə: Yuli Sezarın "Qalliya müharibəsinə şərhlər"inin ("Commentarii de Bello Gallico") ilk cümləsi.

• Gaudeamus igitur iuvenes dum sumus

Tərcümə: Nə qədər ki gəncik bundan həzz almalıyıq.

Mənbə: Köhnə alman tələbə mahnısının sözləri. Hazırda bir sıra qərb universitetlərinin devizidir.

• Gens una sumus

Tərcümə: Biz bir ailəyik.

Mənbə: Beynəlxalq Şahmat Federasiyası — FIDE-nin şüarı.

• Gloria victis.

Tərcümə: Məğlublara eşq olsun.

• Gloriosum est iniurias oblivisci.

Tərcümə: Ədalətsizliyi unutmaq şərəflidir.

• Graeca fides, nulla fides

Tərcümə: Yunan düzgünlüyü - düzgünsüzlükdür.

• Gutta cavat lapidem

Tərcümə: Damla daşı yonur.

Mənbə: Ovidi, "Məktublar"

• Gutta cavat lapidem non bis, sed saepe cadendo; sic homo fit sapiens non bis, sed saepe legendo.

Tərcümə: Damla daşı iki dəfə yox, çox düşməklə yonur, eynilə insan da iki kitab oxumaqla yox, çox kitab oxumaqla müdrik olur.

Mənbə: Cordano Bruno, "Məşəl" (Il Candelaio)

H

• Həyatı boyu yalnız bir kitab oxumuş insanlardan qorxun.

• Habent sua fata libelli

Tərcümə: Kitabların öz taleyi var.

Mənbə: Terensian Mavr

• Haec studia adolescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis solatium ac perfugium praebent

Tərcümə: Elmlə məşğul olmaq gəncləri qidalandırır, yaşlıları fərəhləndirir, xoşbəxtlikdə bəzək, bədbəxtlikdə sığınacaq olur

Mənbə: Siseron, "Arxinin müdafiəsinə", VII, 16

• Haud semper errat fama

Tərcümə: Şayiələr həmişə səhv etmir

• Hectorem quis nosset, felix si Troja fuisset?

Tərcümə: Troya xoşbəxt olsaydı, Hektoru kim tanıyardı?

Mənbə: Ovidi

• Hic bibitur

Tərcümə: Burada içirlər.

• Hic mortui vivunt, hic muti loquuntur

Tərcümə: Burada ölülər yaşayır, burada lallar danışır

Mənbə: Qədim universitet kitabxanalarının divarlarındakı yazı.

• Historia est magistra vitae

Tərcümə: Tarix — həyat müəllimidir.

Mənbə: Siseron, “Orator haqqında”, II, 9, 36

• Historiam nescire hoc est semper puerum esse

Tərcümə: Tarixi bilməmək — həmişə körpə qalmaq deməkdir.

Mənbə: Siseron

• Hoc unum scio, quod nihil scio

Tərcümə: Mən bilirəm ki, heç nə bilmirəm.

Mənbə: Sinoplu Diogen

• Homines quo plura habent, eo cupiunt ampliora

Tərcümə: İnsanlar çox şeyə sahib olduqca, daha da artığını istəyirlər.

Mənbə: Seneka

• Homo homini lupus est

Tərcümə: İnsan insanın canavarıdır.

Mənbə: Plavt

• Homo ornat locum, non locus hominem

Tərcümə: İnsan yeri bəzəyir, yer insanı yox.

• Homo proponit, sed deus disponit.

Tərcümə: İnsan niyyət edir, allah bərqərar edir.

• Homo sum et nihil humani a me alienum puto

Tərcümə: Mən insanam və insana xas olan heç nə mənə yad deyil.

Mənbə: Publi Terensi

• Honores mutant mores, sed raro in meliores

Tərcümə: Şan-şöhrət xasiyyəti dəyişir, amma nadir hallarda yaxşıya doğru.

• Honoris causa

Tərcümə: Xidmətlərinə görə

• Horribile dictu!

Tərcümə: Dilə gətirmək qorxuludur!

• Humanitatis optima est certatio

Tərcümə: Ən alicənab yarış — insaniyyətdə yarışmaqdır.

Mənbə: Publili Sir

I və ya J

Qeyd: Latın dilində I və J hərfləri eynidir.

• In angustiis amici apparent

Tərcümə: Dost dar gündə tanınar.

• Igitur si vis pacem, para bellum.

Tərcümə: Sülh istəyirsənsə, müharibəyə hazır ol.

Mənbə: Publi Flavi Vegeti Renatus, "Epitoma rei militaris" (digər adı "De Re Militari"), 3-cü kitab

• Ignorantia juris nocet, facti ignorantia non nocet

Tərcümə: Qanunu bilməmək ziyan verir, faktları bilməmək ziyan vermir.

• Ignorantia legis non excusat

Tərcümə: Qanunu bilməmək üzrlü deyil.

• Ignorantia non est argumentum

Tərcümə: Bilməmək sübut deyil.

Mənbə: Benedikt Spinoza, "İdrakın təkmilləşdirilməsi haqqında traktat"

• Imperare sibi maximum imperium est.

Tərcümə: Özünə hakim olmaq ən böyük hakimiyyətdir.

Mənbə: Siseron

• In dubio pro reo

Tərcümə: Əmin olmayanda bitərəf qal.

• In hoc signo vinces

Tərcümə: Bu nişanə ilə sən qalib gələcəksən.

Mənbə: Mulvi körpüsü yaxınlığındakı döyüşdən əvvəl Roma imperatoru Konstantinin gözünə görünən nişanənin altındakı yazı.

• In magnis voluisse sat est

Tərcümə: Böyük işlərdə istək yetərlidir.

• In me omnis spes mihi est

Tərcümə: Bütün ümidlərim özümədir.

• In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas

Tərcümə: Lazımi işlərdə birlik, şübhəli işlərdə azadlıq, bütün işlərdə mərhəmət.

• In omnia paratus

Tərcümə: Hər şeyə hazır.

• In partem salari

Tərcümə: Əməyə görə mükafat.

• In propria causa nemo judex

Tərcümə: Öz işində heç kim hakim ola bilməz.

• In pugna non numerus multum, sed fortitude eorum vincit

Tərcümə: Döyüşdə qələbəyə say çoxluğu yox, igidlik aparır.

• In vino veritas, in aqua sanitas

Tərcümə: Həqiqət şərabdadır, sağlamlıq suda.

• In vitium ducit culpae fuga, si caret arte.

Tərcümə: İstedad olmayanda bir səhv o biri səhvə aparır.

Mənbə: Horatsi, De Arte Poetica.

• Iners negotium.

Tərcümə: Fəaliyyətsiz məşğulluq.

• Infinitus est numerus stultorum

Tərcümə: Axmaqların sayı-hesabı yoxdur.

Mənbə: Vulqata, Ekklesiast 1:15.

• Injuriam facilius facias quam feras

Tərcümə: İncitmək asandır, dözmək çətindir.

• Inter arma enim silent leges (Musae).

Tərcümə: Müharibə zamanı qanunlar (Muzalar) susur.

Mənbə: Siseron, Oratio Pro Annio Milone (IV)

• Inter arma tacent musae

Tərcümə: Silahlar arasında muzalar susur.

• Inter caecos regnat strabo

Tərcümə: Korların arasında çəpgöz idarə edir.

Mənbə: Erazm

• Interdum dormitat bonus Homerus

Tərcümə: Hərdən yaxşı Homer də mürgüləyir.

Mənası: Bəzən ən yaxşılar da səhv edə bilər.

Orijinal ifadə: Quandoque bonus dormitat Homerus.

Mənbə: Horatsi, Ars Poetica.

• Ira furor brevis est.

Tərcümə: Qəzəb qısamüddətli dəlilikdir.

Mənbə: Horatsi, Epistles I, 2, 62.

• Iustitia regnorum fundamentum

Tərcümə: Ədalət mühakiməsi dövlətin əsasıdır.

L

• Labor est etiam ipse voluptas

Tərcümə: Əmək öz-özlüyündə bir zövqdür.

Mənbə: Manili, "Astronomika", IV, 155.

• Latet enim veritas, sed nihil pretiosius veritate.

Tərcümə: Həqiqət gizlidir, amma heç nə həqiqət qədər gözəl deyil.

Mənbə: "Minerva, sive de causis latinae linguae commentarius". Francisco Sanchez de las Brozas (Minerva I, 1, 40, 16; 1754).

• Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla

Tərcümə: Qaydaları öyrənmək uzun yoldur, nümunələrlə öyrənmək qısa və effektivdir.

• Lumen soli mutuum das.

Tərcümə: Günəşə işıq tutursan.

Qeyd: Mənası tamamilə açıq-aydın olan məsələni izah etmək istəyən şəxslər haqda deyilir.

Mənbə: H.T.Rayli, "Dictionary of Latin Quotations, Proverbs, Maxims, and Mottos, &c." (1866), s. 210.

• Lupus in fabula

Tərcümə: Təmsildəki canavar kimi.

Mənası: "Adını çək, qulağını bur". Haqqında danışılandan dərhal sonra peyda olan şəxs haqda işlədilir.

• Lupus non mordet lupum

Tərcümə: Canavar canavarı dişləməz.

• Lupus pilum mutat, non mentem

Tərcümə: Canavar kürkünü dəyişər, amma xasiyyətini yox.

M

• Mala herba cito crescit

Tərcümə: Pis ot tez boy atır.

Mənası: "Pis nümunə yoluxucudur".

• Manus manum lavat

Tərcümə: Əl əli yuyar.

• Margaritas ante porcos

Tərcümə: Donuzların önünə mirvari səpmək.

Mənbə: Matfeyin İncili.

• Medicus curat, natura sanat

Təbib qayğısına qalır, təbiət müalicə edir.

• Melium est nomen bonum quam divitae multae.

Tərcümə: Yaxşı ad var-dövlətdən çox yaxşıdır.

Mənası: "Yaxşı ad ən yaxşı xəzinədir."

Mənbə: Ralf Valdo Emerson, İşləri, VIII cild. (1855), s. 528. (Red. 1912)

• Memento mori

Tərcümə: Ölümü xatırla.

Mənası: "Həyat əbədi deyil və etdiyin əməllərə diqqət et".

• Mens sana in corpore sano

Tərcümə: Sağlam bədəndə sağlam ruh.

• Mobiles ad superstitionem perculsae semel mentes

Tərcümə: Bir dəfə qorxmuş beyinlər mövhumata meyllidirlər.

Mənbə: Tasit, "Aqrikola", XXX.

• Modus operandi

Tərcümə: Hərəkət mexanizmi.

• Modus vivendi

Tərcümə: Həyat tərzi.

• Mors sua, vita nostra

Tərcümə: Onun ölümü, bizim həyatımız.

Mənbə: Rafaello Covanyoli, "Spartak"

• Multi multa; nemo omnia novit

Tərcümə: Çox adam çox şey bilir, heç kim hər şeyi bilmir.

• Mundus vult decipi, ergo decipiatur

Tərcümə: Dünya aldadılmaq istəyir, qoy aldadılsın.

Mənbə: Papa IV Pavel

N

• Nam vitiis nemo sine nascitur

Tərcümə: Heç kəs çatışmazlıqlarsız doğulmur.

• Natura abhorret vacuum

Tərcümə: Təbiət boşluğa dözmür.

• Navigare necesse est, vivere non est necesse.

Tərcümə: Üzmək zəruridir, yaşamaq zərurət deyil.

• Ne quid expectes amicos, quod tute agere possis.

Tərcümə: Dostlarından heç nə gözləmə, özün nə bacarırsansa, onu et.

• nemo me impune lacessit

Tərcümə: Heç kəs mənə cəzasız toxuna bilməz.

Mənbə: [şotland kral şüarı]

• Nemo omnia potest scire

Tərcümə: Heç kəs hər şeyi bilə bilməz.

• Nemo regere potest nisi qui et regi.

Tərcümə: İdarə edilməsi mümkün olan kəs idarə etməyi bacarmaz.

• Nescis quid serus vesper vehat.

Tərcümə: Gecənin nə gətirəcəyini bilə bilməzsən.

• Nihil desperandum

Tərcümə: Heç vaxt ümidini itirmə.

• Nihil novi sub sole

Tərcümə: Günəşin altında heç nə yeni deyil.

Mənbə: Vulqata, Ekklesiast 1:9.

• Nocere facile est, prodesse difficile.

Tərcümə: Zərər vurmaq asandır, yardım etmək çətindir.

• Noli nocere!

Tərcümə: Zərər vurma!

• Noli turbare circulos meos!

Tərcümə: Mənim çertyojlarıma toxunma!

Mənbə: Arximedin Roma əsgərinə verdiyi cavab. Bu itaətsizliyə görə Arximed öldürülüb.

• Nolite mittere margaritas ante porcos!

Tərcümə: Donuzların önünə muncuq tökməyin!

Mənbə: İncil (Matfey 7:6)

• Non alios suo modulo metire.

Tərcümə: Başqalarını öz ölçü meyarınla ölçmə.

• Non annumero verba sed appendere

Tərcümə: Sözləri saymazlar, çəkərlər (tərəzidə).

Mənbə: Siseron

• Non est via in medicina sine lingua Latina

Tərcümə: Tibbin yolu latın dili olmadan keçilməzdir.

• Non nobis solum nati sumus

Tərcümə: Biz yalnız özümüz üçün doğulmamışıq.

Siseron, "Öhdəliklər haqda" (De Officiis), I kitab, bölmə 22

• Non progredi est regredi

Tərcümə: İrəli getməmək, geriyə getməkdir.

• Non quia difficilia sunt non audemus, sed quia non audemus, difficilia sunt.

Tərcümə: İşlər bizim cürət etmədiyimiz üçün çətin deyil, biz çətin işləri görməyə cürət etmirik.

Mənbə: Seneka, Lusiliyə məktublar, məktub 104, bölmə 26, sətir 5

• Non semper erit aestas.

Tərcümə: Həmişə yay olmayacaq.

• Nosce te ipsum

Tərcümə: Özünü dərk et

Mənbə: Delfdə Apollon məbədinin üzərindəki yazı

• Nota bene

Tərcümə: Diqqət edin

• Nulla calamitas sola

Tərcümə: Bədbəxtlik tək gəlmir.

• Nulla regula sine exceptione

Tərcümə: İstisnasız qayda yoxdur.

• Nulla dies sine linea

Tərcümə: Xətsiz bir gün olmaz

Mənbə: Böyük Plini qədim yunan rəssamı Apelles haqda (“Naturalis historia”, XXXV, 36)

• Nulla poena, nulla lex.

Tərcümə: Cəza yoxdursa, qanun yoxdur.

• Nullum crimen sine lege

Tərcümə: Qanunlar susursa, cinayət yoxdur.

• Nullus est liber tam mallus, ut non aliqua parte prosit.

Tərcümə: Heç bir kitab elə pis ola bilməz ki, onun bir faydalı hissəsi olmasın.

Kiçik Plininin Böyük Pliniyə aid etdiyi sözlər. Epistulae, məktub 5, 10

• Nusquam est qui ubique est.

Tərcümə: Kim ki hər yerdədir, o heç yerdə deyil.

Mənbə: Seneka

O

• O tempora o mores

Tərcümə: Eh zəmanə, eh adətlər!

Mənbə: Siseronun "Katilina əleyhinə birinci çıxış"ından sitat.

R

• Radix malorum est cupiditas

Tərcümə: Tamah bütün bəlaların mənbəyidir.

• Rem tene, verba sequentur.

Tərcümə: Mövzunu tutsan, sözlər ard-arda gələcək.

• Repetitio est mater studiorum

Tərcümə: Təkrar, biliyin anasıdır.

• Roma locuta, causa finita

Tərcümə: Roma rəyini bildirdi — məsələ bağlandı.

T

• Tabula rasa

Tərcümə: Təmiz lövhə

Mənbə: Con Lokk

• Tantum scimus, quantum memoria tenemus

Tərcümə: Biz xatırladığımız qədərini bilirik.

• Tarde venientibus ossa

Tərcümə: Gec gələnə sümüklər qalır.

• Tale quale

Tərcümə: Necəyəmsə, eləyəm.

• Tempora mutantur et nos mutamur in illis

Tərcümə: Zaman dəyişir, onunla birlikdə biz də dəyişirik.

• Tempori parce!

Tərcümə: Zamanı qoru!

Mənbə: Gottlob Zumpt, Karl (1836). A grammar of the Latin language (4 ed.). B. Fellowes. p. 275.

• Tempus edax rerum

Tərcümə: Vaxt hər şeyi yeyəndir

Mənbə: Ovidi

• Tempus fugit.

Tərcümə: Vaxt uçur.

Tam versiyası: Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus — Tərcümə: "Bu arada, əvəzolunmaz vaxt uçur"

Mənbə: Vergili

• Timeo Danaos et dona ferentes

Tərcümə: Hətta hədiyyə gətirən danaylılardan da qorxuram.

Mənbə: Vergili, Eneida

• Tempus curat omnia

Tərcümə: Zaman hər şeyi müalicə edir.

• Tertium non datur

Tərcümə: Üçüncü yol yoxdur.

• Totum revolutum

Tərcümə: Tam dolaşıqlıq.

U

• Ubi bene ibi patria

Tərcümə: Hara yaxşıdırsa, Vətən oradır

• Ubi concordia, ibi victoria

Tərcümə: Harda həmrəylik varsa, qələbə ordadır

• Ubi culpa est, ibi poena subesse debet

Tərcümə: Harda günah varsa, orda cəza da olmalıdır

• Ubi emolumentum, ibi onus

Tərcümə: Qazanc olan yerdə əziyyət də var

• Ubi jus incertum, ibi nullum

Tərcümə: Qanun qeyri-müəyyəndirsə, qanun yoxdur

• Ubi nihil vales, ibi nihil velis

Tərcümə: Güc sahibi olmadığın yerdə heç nə arzulama

• Ubi mel, ibi fel

Tərcümə: Bal olan yerdə zəhər də var

• Ultima ratio regum

Tərcümə: Kralların sonuncu dəlili

Mənbə: Rişelye (onun əmri ilə fransız toplarının üzərində yazılmış ifadə)

• Ultra posse nemo obligatur

Tərcümə: Heç kim mümkün olandan artığını etməyə məcbur deyil

Mənbə: Vegetsi

• Una hirundo non facit ver

Tərcümə: Bir qaranquşla bahar olmaz

• Unus dies gradus est vitae.

Tərcümə: Bir gün — həyatın mərhələsidir.

Mənbə: Lutsi Anney Seneka

• Utile dulce miscere.

Tərcümə: Xoş olanı faydalı olanla birləşdirmək.

V

• Vade ad formicam

Tərcümə: Qarışqanın yanına get.

Mənbə: Pritçalar kitabı 6:6; tam ifadə belədir: "Qarışqanın yanına get, tənbəl, onun hərəkətlərinə bax və müdrik ol.”

• Vana sine viribus ira est

Tərcümə: Cəsarət yoxdursa, qəzəb əbəsdir.

Mənbə: Tit Livi

• Variam semper dant otia mentem

Tərcümə: Avaralıq müxtəlif meyillərə səbəb olur.

Mənbə: Mark Anney Lukan

• Vince in bono malum

Tərcümə: Pisliyə yaxşılıqla qalib gəl.

• Veni, vidi, vici

Tərcümə: Gəldim, gördüm, uddum.

Mənbə: Yuli Sezarın e.ə.47-ci ildə Zela döyüşündə II Farnak üzərindəki qələbədən sonra Roma Senatına yazdığı məktubdan.

• Verba docent, exempla trahunt

Tərcümə: Sözlər nəsihət verir, nümunələr yol göstərir.

• Verba volant, scripta manent

Tərcümə: Sözlər uçub gedir, yazılanlar qalır.

• Verbum movet, exemplum trahit

Tərcümə: Söz həyəcanlandırır, nümunə cəlb edir.

• Veritas temporis filia

Tərcümə: Həqiqət zamanın qızıdır.

İngiltərə kraliçası Mariya Tüdorun (1553—1558) şüarı.

• Verum est, quod pro salute fit mendacium

Tərcümə: Xilas üçün deyilən yalan həqiqətə bərabərdir.

• Verum index sui et falsi

Tərcümə: Həqiqət özünüzə və yalana qarşı sınaq daşıdır.

Mənbə: Benedikt Spinoza, “Etika”

• Verum plus uno esse non potest

Tərcümə: Birdən artıq həqiqət ola bilməz.

• Videre majus quiddam

Tərcümə: Daha böyük bir şeyə doğru can atarkən.

• Vir prudens non contra ventum mingit

Tərcümə: Müdrik adam küləyin əksinə işəməz.

• Vis unita fortior

Tərcümə: Birləşmiş qüvvə daha güclüdür.

• Vita brevis, ars vero longa, occasio autem praeceps, experientia fallax, judicium difficile

Tərcümə: Həyat qısa, elm geniş, təsadüf etibarsız, təcrübə yanıldıcı, mühakimə çətindir.

Mənbə: Hippokrat

• Vivere est cogitare

Tərcümə: Yaşamaq düşünmək deməkdir.

• Volens nolens

Tərcümə: İstər-istəməz

• Volo, non valeo

Tərcümə: İstəyirəm, amma bacarmıram

• Voluntas est superior intellectu

Tərcümə: İradə ağıldan üstündür

• Vox audita perit littera scripta manet

Tərcümə: Deyilən söz itir, yazılan hərf qalır.

• Vox populi, vox dei

Tərcümə: Xalqın səsi Allahın səsidir.

Y

• Yaltağın sözü zəhər qatılmış bal kimidir.