Eyakulyasiya

Eyakulyasiya (lat. ejaculatio — buraxma, püskürmə; sinonimi — sperm püskürməsi) — cinsi əlaqə və ya onu əvəz edən cinsi fəaliyyət formaları (masturbasiya, minet, sevişmə və s.) zamanı kişilərdə uretradan toxum mayesinin ifrazı. Bu mürəkkəb bir refleks aktdır, mərkəzi onurğa beyninin bel nahiyəsində yerləşir. Bundan əlavə, beynin parasentral lobları boşalma prosesinin tənzimlənməsində müəyyən rol oynayır. Eyakulyasiya və onunla sıx bağlı olan orqazm, sürtünmə zamanı penis stimullaşdırıldıqda, adətən cinsi oyanmanın kəskin artması ilə nəticələnir. Adətən orqazmla müşayiət olunur. Yuxu zamanı spontan baş verə də bilər (pollyusiya). Eyakulyasiyadan sonra penisin spermlə dolması azalmağa başlayır və ereksiya getdikcə zəifləyir.

Eyakulyasiyanın fazaları

Preeyakulyasiya, kişi cinsi oyanma vəziyyətinə gəldikdə, kişi cinsiyyət orqanının sidik kanalından xaricə ayrılan şəffaf, rəngsiz, özlü spermadan əvvəl mayedir. Pre-eyakulyasiya da kişi tərəfindən masturbasiya zamanı, cinsi əlaqəyə hazırlıq zamanı və ya cütləşmənin ilkin mərhələsində, kişinin tam orqazma çatmasından və boşalmadan bir müddət əvvəl atılır.

Eyakulyasiya prosesi iki mərhələdən ibarətdir:

xayadan uretranın prostatik hissəsinə toxumun çıxarılması;
uretradan toxum mayenin atılması.

Eyakulyasiya refleksinin birinci (emissiya) mərhələsi simpatik sinir sisteminin nəzarəti altındadır. İkinci faza (uretradan sperma püskürməsi) onurğa beyni S2-S4 kökləri səviyyəsində onurğa refleksi ilə idarə olunur. Eyakulyasiyanın tamamlanmasını təmin edən sinir impulsunun ötürülməsi pudendal sinir boyunca baş verir. Boşalma başa çatdıqdan sonra sönmə dövrü başlayır, bu müddət ərzində boşalmaya yenidən nail olmaq qeyri-mümkün və ya çətin olur.

Eyakulyasiya prosesinin emissiya fazası zamanı xayanın (vas deferens) seminifer borularının hamar əzələləri büzülür, nəticədə sperma xaya artımından xaric olur və vas deferenslərin geniş yuxarı ampulyar hissəsinə çatır. Emissiya mərhələsinin başlanğıcı adətən boşalmanın qaçılmaz olduğu hissi ilə müşayiət olunur. Daha sonra sperma boşalma yolundan keçərək toxum qabarcıqları, prostat və bulbouretral vəzilərdən gələn maye ilə qarışaraq sperma və ya boşalma əmələ gətirir.

Eyakulyasiya fazasında əvvəllər əmələ gələn boşalma bulbospongioz adlanan əzələlərin hamar əzələlərinin ritmik daralması ilə uretradan xaric edilir. Bu ritmik sancılar kişi orqazmının bir hissəsidir. Orqazm başlandıqdan sonra toxum sidik kanalından cəld atılır, ikinci və üçüncü (bəzən kişinin fiziologiyasından asılı olaraq birinci) maksimum həcm və güclə atılır ki, bu da psixi cəhətdən sağlam kişilərin orqazmın pik həddinə uyğundur. Sonra eyakulyasiyanın həcmi və gücü tədricən azalır, penisin başı həssaslıq qazanır və son bir neçə "təkan" toxumun əlavə boşalmasının baş vermədiyi boş sancılar ola bilər. Tipik bir kişi orqazmı bulbospongius əzələsinin 10–15 daralmasından ibarətdir və hər biri kişi bədənində son dərəcə fizioloji xoşagəlməz hisslərlə müşayiət olunur. Bulbospongius əzələsinin ilk daralması baş verdikdən sonra, heç bir hərəkət daha çox boşalmanın qarşısını ala bilməz (baxmayaraq ki, müşayiət olunan orqazm pozula bilər). Orqazm zamanı əzələlərin sıxılma tezliyi tədricən azalır. İlkin sancılar orta hesabla hər 0,6 s-dən bir baş verir, hər daralma üçün daralmanın müddəti və sancılar arasındakı interval təxminən 0,1 s artır. Əksər kişilərdə bu əzələnin daralması bütün orqazm zamanı ritmik, müntəzəm olaraq baş verir. Bir çox kişi də orqazmın sonunda qeyri-müntəzəm əlavə sancılar yaşaya bilər.

Yetişən spermatozoidləri qidalandıran, qoruyan və normal inkişafını dəstəkləyən Sertoli hüceyrələri xayaların seminifer borularına maye ifraz edir ki, bu da gənc spermatozoidləri qidalandırmaq və qorumaqla yanaşı, onların damar boşluğuna daşınmasına kömək edir. Vas deferens mikrovilli və lizosomal qranullar olan xüsusi kubik hüceyrələrdən ibarətdir, mayenin bir hissəsini udur, spermanın kimyəvi tərkibini dəyişir.