Olonqo
Olongo - yakut ədəbiyyatında dastan, epik şeir. Olonho və ya Olungu olaraq da deyilir. Şeir şəklindəki əfsanə.
Tərif və xüsusiyyətlər
redaktəBir çox cəmiyyətdə dastanlar tapılar və şeir şəklində olmaları səbəbiylə daha çox diqqəti cəlb edər və daha asan ezberlenir. "Ər Sogotoh", "Ürüng Uğolan", "Nurgun Boğotur", "Abahtay Bergen", "Qulun Qulustur" kimi olonqolar ən əhəmiyyətliləridir. Uzunluqları minlərlə hətta on minlərcə mısradan meydana gələ bilər.
Pekarsky hazırlamış olduğu yakutca-rusca lüğətdə, Olonqoyu belə təriflər: "Qəhrəmanlıq dastanı, batorların qəhrəmanlığını anan mahnı, qəhrəmanlıq şeiri, nağıl, uydurma hekayə, tarix, əfsanə."
Olonqo izahatı yaqut folklorunda mərkəzi bir yerə malikdir və buna istiqamətli Olonqo gecələri təşkil edilir. 20-ci əsrin əvvəlində belə hər yakut kəndində bir neçə Olonqo izahçısının olduğu müəyyən edilmişdir. Bu izahçılara Olonqosut və Olonxosut adı verilər. Yakut dilində dastan izah etmək isə Oloqolo- Olonxolo- feli ilə qarşılanır. İzahçıların bacarıqları, xüsusilə aktyorluq və natiqlik sənətinə dair olmalıdır. Olongo izahı musiqi ilə reallaşdırıla bilər. "Nuyurgun Boğotur" yaqut Olonqoları içində ən məşhur və uzun olandır, şeir 36 000 misradan ibarətdir. Olonqolar, 2005-ci ildə YUNESKO-nun "Bəşəriyyətin Şifahi və Mənəvi Mirasının Şahəsərləri" arasında olduğu qəbul edilmişdir.
Olongolorda izah edilən əhvalatlarda üç dünya iştirak edər: Üst, Orta və Aşağı dünyalar. Üst dünya tanrıların yurdudur, orta dünya isə insanların yaşadığı qisimdir. Aşağı dünya isə yeraltıdır. Kainatın ortasında "Aal Luuk Mas" vardır, kökləri Aşağı Dünyaya qədər uzanar. Budaqları isə göyə, tanrıların yurduna qədər yüksələr.
Etimologiya
redaktə(Ol/Öl) kökündən törəmişdir. Olmaq feli ilə əlaqəlidir. Olanların, olmuşların əhvalatı deməkdir. Köhnə Türkcə "Ölön" sözcüyü də dastan deməkdir.
Mənbə
redaktə- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- Olonkho Mətnlərinin Toplanması və Kəşfiyyatı, Fatih Kirişçioğlu Arxivləşdirilib 2014-02-21 at the Wayback Machine (türk.)
Xarici keçidlər
redaktə- Yakuts Arxivləşdirilib 2013-08-02 at the Wayback Machine (ing.)
- Olonkho - The Yakut Heroic Epos (ing.)
- The Olonkho Nyurgun Bootur - The Rapid (ing.) (PDF)