Qastrin
Qastrin — mədənin parietal hüceyrələri tərəfindən mədə turşusunun ifrazını stimullaşdıran və mədə hərəkətliliyinə kömək edən peptid hormonu. Mədə, onikibarmaq bağırsağın və mədəaltı vəzin pilorik bölgəsində G hüceyrələri tərəfindən sərbəst buraxılır.
| Gastrin | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tanımlayıcılar | |||||||
| Digər adları | uniprot:P01350preprogastringastrinGAST | ||||||
| Xarici ID-lər | GeneCards: [1] | ||||||
| Ortoloqlar | |||||||
| Species | Human | Mouse | |||||
| Entrez |
|
| |||||
| Ensembl |
|
| |||||
| UniProt |
|
| |||||
| RefSeq (mRNA) |
|
| |||||
| RefSeq (protein) |
|
| |||||
| Yeri (UCSC) | n/a | n/a | |||||
| PubMed axtarışı | n/a | n/a | |||||
| Wikidata | |||||||
| |||||||
Fiziologiyası
redaktəGenetikası
redaktəİnsanlarda GAS geni 17-ci xromosomun uzun qolunda yerləşir (17q21)[1]
Sintezi
redaktəQastrin onikibarmaq bağırsağın və pilorik bölgənin G hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan xətti peptid hormondur. Qana ifraz olunur.
Qastrinin 3 əsas təbii növü var:
- "böyük qastrin" və ya qastrin-34 — 34 amin turşusundan ibarət polipeptid
- "kiçik qastrin" və ya 17 amin turşusundan ibarət qastrin-17
- "miniqastrin" və ya qastrin-14, 14 amin turşusundan ibarət
Həmçinin, pentaqastrin süni şəkildə sintez edilmiş qastrinin C-terminus ucundakı son 5 amin turşusu ardıcıllığı ilə eyni olan 5 amin turşusu ardıcıllığıdır. Rəqəmlər amin turşularının sayını göstərir.
Buraxılması
redaktəQastrin müəyyən stimullara cavab olaraq sərbəst buraxılır. Bunlara daxildir:
- mədənin pilor bölgəsinin genişlənməsi
- azan sinirinin stimullaşdırılması
- mədədə qismən həzm olunan zülalların, xüsusən də amin turşularının olması. Aromatik amin turşuları qastrin ifrazının xüsusilə güclü stimulyatorlarıdır.[2]
- hiperkalsemiya (kalsium qəbul edən reseptorlar vasitəsilə)[3]
Qastrinin sərbəst buraxılması aşağıdakılar tərəfindən maneə törədilir:[4][5]
Funksiyası
redaktə
Qastrinin olması mədənin parietal hüceyrələrini xlorid turşusu (HCl) və mədə turşusu ifraz etmək üçün stimullaşdırır. Bu, həm birbaşa parietal hüceyrələrdə [uğursuz test], həm də dolayı yolla mədədəki ECL hüceyrələrindəki CCK2/qastrin reseptorlarına bağlanaraq, sonra histamin ifraz etməklə reaksiya verir və bu da öz növbəsində parietalda parakrin formada fəaliyyət göstərirən hüceyrələri H+ ionlarının sərbəst buraxılmasını stimullaşdırır. Bu, parietal hüceyrələr tərəfindən turşu ifrazı üçün əsas stimuldur.[6]
Yuxarıda göstərilən funksiya ilə yanaşı, qastrinin digər əlavə funksiyaları da var:
- Parietal hüceyrələrin olğunlaşmasını və fundal böyüməsini stimullaşdırır.
- Əsas hüceyrələrin həzm fermenti pepsinin zimogen (qeyri-aktiv) forması olan pepsinogeni ifraz etməsinə səbəb olur.
- Antral əzələlərin hərəkətliliyini artırır və mədə daralmasını təşviq edir.
- Pilorusa qarşı antral daralmaları gücləndirir və pilorik sfinkteri rahatlaşdırır, bu da mədə boşalma sürətini artırır.[7]
- İleoçekal qapağın boşalmasında rol oynayır.[8]
- Mədəaltı vəzin ifrazına və öd kisəsinin boşalmasına səbəb olur.[7]
- Qida borusunun aşagı tonusuna təsir göstərərək onun daralmasına səbəb ola bilər,[9] baxmayaraq ki, səbəb endogen qastrin deyil, pentaqastrin ola bilər.[10]
- Qastrin qastrokolik refleksə kömək edir.
Sekresiyaya təsir edən amillər
redaktəQastrinin sekresiyasına təsir edən amilləri 2 kateqoriyaya bölmək olar:[11]
Fizioloji
redaktəMədə təmizləməsi
redaktə- Stimullaşdırıcı amillər: pəhriz zülalları və amin turşuları (ət), hiperkalsemiya (yəni mədə fazasında).
- İnhibə edici amil: turşuluq (pH 3-dən aşağı) - mədədə δ hüceyrələrindən somatostatinin sərbəst buraxılması ilə həyata keçirilən, qastrin və histamin ifrazını maneə törədən mənfi əks əlaqə mexanizmi.
Parakrin
redaktə- Stimullaşdırıcı amil: bombesin və ya qastrin azad edən peptid (GRP)
- İnhibitor faktoru: somatostatin - G-hüceyrələrində somatostatin-2 reseptorlarına təsir göstərir. Hüceyrələrarası boşluqlara yerli diffuziya, həmçinin selikli qişaların yerli qan dövranına salınması səbəbindən sistematik olaraq parakrin yol; parietal hüceyrələrə təsir edərək turşu ifrazını maneə törədir.
Əsəb
redaktə- Stimullaşdırıcı amillər: beta-adrenergik agentlər, xolinergiklər, qastrin-relizinq peptidləri (GRP).
- İnhibitor faktoru: enteroqastrik refleks.
Dövriyyəsi
redaktəXəstəlikdə rolu
redaktəZollinger-Ellison sindromunda qastrin həddindən artıq çox səviyyədə olur və çox vaxt qastrin istehsal edən bir şiş, əsasən onikibarmaq bağırsağın və ya mədəaltı vəzinin xoşxassəli şişi. Qanda yüksək səviyyədə qastrin olan hiperqastrinemiyanı yoxlamaq üçün "pentaqastrin testi" edilə bilər.[12]
Otoimmün qastritdə immunitet sistemi parietal hüceyrələrə hücum edir, nəticədə hipoxloridriya və mədə turşusu ifrazının azalması baş verir. Bu, mədədə artan pH-ı kompensasiya etmək cəhdi ilə qastrin səviyyəsinin artması ilə nəticələnir. Nəhayət, bütün parietal hüceyrələr itirilir və qastrin ifrazı ilə bağlı mənfi əlaqənin itirilməsinə səbəb olan xlorhidriya baş verir. IV tip mukolipidoz (ortalama 1507 pq/mL; diapazon 400-4100 pq/mL) (normal 0-200 pq/mL) olan xəstələrin demək olar ki, hamısında plazma qastrinin konsentrasiyası konstitutiv axlorhidriyaya görə yüksəlir. Bu tapıntı bu neyrogenetik pozuntusu olan xəstələrin diaqnozunu asanlaşdırır.[13] Bundan əlavə, H pilori infeksiyası nəticəsində yaranan xroniki qastritdə yüksək qastrin səviyyələri ola bilər.[14]
Tarixi
redaktəOnun mövcudluğu ilk dəfə 1905-ci ildə ingilis fizioloqu Con Sidney Edkins[15][16] tərəfindən irəli sürülmüş və qastrinlər 1964-cü ildə Liverpul Universitetində Hilda Tresi və Roderik Alfred Gregori tərəfindən təcrid edilmişdir.[17] 1964-cü ildə qastrinin strukturu müəyyən edilmişdir.[18]
İstinadlar
redaktə- ↑ Lund T, Geurts van Kessel AH, Haun S, Dixon JE. "The genes for human gastrin and cholecystokinin are located on different chromosomes". Human Genetics. 73 (1). May 1986: 77–80. doi:10.1007/BF00292669. PMID 3011648.
- ↑ Blanco, Antonio; Blanco, Gustavo, "Biochemical Bases of Endocrinology (II) Hormones and Other Chemical Intermediates", Medical Biochemistry, Elsevier, 2017, 573–644, doi:10.1016/b978-0-12-803550-4.00026-4, ISBN 9780128035504
- ↑ Feng J, Petersen CD, Coy DH, Jiang JK, Thomas CJ, Pollak MR, Wank SA. "Calcium-sensing receptor is a physiologic multimodal chemosensor regulating gastric G-cell growth and gastrin secretion". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (41). October 2010: 17791–6. Bibcode:2010PNAS..10717791F. doi:10.1073/pnas.1009078107. PMC 2955134. PMID 20876097.
- ↑ Holst JJ, Orskov C, Seier-Poulsen S. "Somatostatin is an essential paracrine link in acid inhibition of gastrin secretion". Digestion. 51 (2). 1992: 95–102. doi:10.1159/000200882. PMID 1354190.
- ↑ Johnson LR. "Effects of somatostatin and acid on inhibition of gastrin release in newborn rats". Endocrinology. 114 (3). March 1984: 743–6. doi:10.1210/endo-114-3-743. PMID 6141932. 2008-09-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-17.
- ↑ Lindström, E.; Chen, D.; Norlén, P.; Andersson, K.; Håkanson, R. "Control of gastric acid secretion:the gastrin-ECL cell-parietal cell axis". Comparative Biochemistry and Physiology. Part A, Molecular & Integrative Physiology. 128 (3). 2001: 505–514. doi:10.1016/s1095-6433(00)00331-7. ISSN 1095-6433. PMID 11246041.
- ↑ 1 2 Tortora, G. J., & Grabowski, S. R. (1996). Principles of anatomy and physiology. New York, NY: HarperCollins College. 14th Ed. Pg 906
- ↑ Vadokas B, Lüdtke FE, Lepsien G, Golenhofen K, Mandrek K. "Effects of gastrin-releasing peptide (GRP) on the mechanical activity of the human ileocaecal region in vitro". Neurogastroenterology and Motility. 9 (4). December 1997: 265–70. doi:10.1046/j.1365-2982.1997.d01-59.x. PMID 9430795.
- ↑ Castell DO. "Gastrin and lower esophageal sphincter tone". Archives of Internal Medicine. 138 (2). February 1978: 196. doi:10.1001/archinte.138.2.196. PMID 626547.
- ↑ Henderson JM, Lidgard G, Osborne DH, Carter DC, Heading RC. "Lower oesophageal sphincter response to gastrin--pharmacological or physiological?". Gut. 19 (2). February 1978: 99–102. doi:10.1136/gut.19.2.99. PMC 1411818. PMID 631634.
- ↑ Indu Khurana. Textbook medical physiology. New Delhi: Reed Elsevier India. 2006. səh. 605. ISBN 978-8181478504. OCLC 968478170.
- ↑ Baron, J. H. Clinical Tests of Gastric Secretion (ingilis). 1978. doi:10.1007/978-1-349-03188-7. ISBN 978-1-349-03190-0.
- ↑ Schiffmann R, Dwyer NK, Lubensky IA, Tsokos M, Sutliff VE, Latimer JS, Frei KP, Brady RO, Barton NW, Blanchette-Mackie EJ, Goldin E. "Constitutive achlorhydria in mucolipidosis type IV". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 95 (3). February 1998: 1207–12. Bibcode:1998PNAS...95.1207S. doi:10.1073/pnas.95.3.1207. PMC 18720. PMID 9448310.
- ↑ "Review Article: Strategies to Determine Whether Hypergastrinaemia Is Due to Zollinger-Ellison Syndrome Rather Than a More Common Benign Cause". www.medscape.com. 2023-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-26.
- ↑ Edkins JS. "The chemical mechanism of gastric secretion". The Journal of Physiology. 34 (1–2). March 1906: 133–44. doi:10.1113/jphysiol.1906.sp001146. PMC 1465807. PMID 16992839.
- ↑ Modlin IM, Kidd M, Marks IN, Tang LH. "The pivotal role of John S. Edkins in the discovery of gastrin". World Journal of Surgery. 21 (2). February 1997: 226–34. doi:10.1007/s002689900221. PMID 8995084.
- ↑ "The constitution and properties of two gastrins extracted from hog antral mucosa: Part I the isolation of two gastrins from hog antral mucosa". Gut. 5 (2): 103–107. 1964. doi:10.1136/gut.5.2.103. PMC 1552180. PMID 14159395.
- ↑ Gregory H, Hardy PM, Jones DS, Kenner GW, Sheppard RC. "The antral hormone gastrin. Structure of gastrin". Nature. 204 (4962). December 1964: 931–3. Bibcode:1964Natur.204..931G. doi:10.1038/204931a0. PMID 14248711.
Ədəbiyyatı
redaktə- Rozengurt E, Walsh JH. "Gastrin, CCK, signaling, and cancer". Annual Review of Physiology. 63. 2001: 49–76. doi:10.1146/annurev.physiol.63.1.49. PMID 11181948.
- Dockray GJ. "Clinical endocrinology and metabolism. Gastrin". Best Practice & Research. Clinical Endocrinology & Metabolism. 18 (4). December 2004: 555–68. doi:10.1016/j.beem.2004.07.003. PMID 15533775.
- Anlauf M, Garbrecht N, Henopp T, Schmitt A, Schlenger R, Raffel A, Krausch M, Gimm O, Eisenberger CF, Knoefel WT, Dralle H, Komminoth P, Heitz PU, Perren A, Klöppel G. "Sporadic versus hereditary gastrinomas of the duodenum and pancreas: distinct clinico-pathological and epidemiological features". World Journal of Gastroenterology. 12 (34). September 2006: 5440–6. doi:10.3748/wjg.v12.i34.5440. PMC 4088224. PMID 17006979.
- Polosatov MV, Klimov PK, Masevich CG, Samartsev MA, Wünsch E. "Interaction of synthetic human big gastrin with blood proteins of man and animals". Acta Hepato-Gastroenterologica. 26 (2). April 1979: 154–9. PMID 463490.
- Fritsch WP, Hausamen TU, Scholten T. "[Gastrointestinal hormones. I. Hormones of the gastrin group]". Zeitschrift für Gastroenterologie. 15 (4). April 1977: 264–76. PMID 871064.
- Higashimoto Y, Himeno S, Shinomura Y, Nagao K, Tamura T, Tarui S. "Purification and structural determination of urinary NH2-terminal big gastrin fragments". Biochemical and Biophysical Research Communications. 160 (3). May 1989: 1364–70. doi:10.1016/S0006-291X(89)80154-8. PMID 2730647.
- Pauwels S, Najdovski T, Dimaline R, Lee CM, Deschodt-Lanckman M. "Degradation of human gastrin and CCK by endopeptidase 24.11: differential behaviour of the sulphated and unsulphated peptides". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Protein Structure and Molecular Enzymology. 996 (1–2). June 1989: 82–8. doi:10.1016/0167-4838(89)90098-8. PMID 2736261.
- Lund T, Geurts van Kessel AH, Haun S, Dixon JE. "The genes for human gastrin and cholecystokinin are located on different chromosomes". Human Genetics. 73 (1). May 1986: 77–80. doi:10.1007/BF00292669. PMID 3011648.
- Kariya Y, Kato K, Hayashizaki Y, Himeno S, Tarui S, Matsubara K. "Expression of human gastrin gene in normal and gastrinoma tissues". Gene. 50 (1–3). 1986: 345–52. doi:10.1016/0378-1119(86)90338-0. PMID 3034736.
- Gregory RA, Tracy HJ, Agarwal KL, Grossman MI. "Aminoacid constitution of two gastrins isolated from Zollinger-Ellison tumour tissue". Gut. 10 (8). August 1969: 603–8. doi:10.1136/gut.10.8.603. PMC 1552899. PMID 5822140.
- Bentley PH, Kenner GW, Sheppard RC. "Structures of human gastrins I and II". Nature. 209 (5023). February 1966: 583–5. doi:10.1038/209583b0. PMID 5921183.
- Ito R, Sato K, Helmer T, Jay G, Agarwal K. "Structural analysis of the gene encoding human gastrin: the large intron contains an Alu sequence". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 81 (15). August 1984: 4662–6. Bibcode:1984PNAS...81.4662I. doi:10.1073/pnas.81.15.4662. PMC 391550. PMID 6087340.
- Wiborg O, Berglund L, Boel E, Norris F, Norris K, Rehfeld JF, Marcker KA, Vuust J. "Structure of a human gastrin gene". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 81 (4). February 1984: 1067–9. Bibcode:1984PNAS...81.1067W. doi:10.1073/pnas.81.4.1067. PMC 344765. PMID 6322186.
- Kato K, Hayashizaki Y, Takahashi Y, Himeno S, Matsubara K. "Molecular cloning of the human gastrin gene". Nucleic Acids Research. 11 (23). December 1983: 8197–203. doi:10.1093/nar/11.23.8197. PMC 326575. PMID 6324077.
- Boel E, Vuust J, Norris F, Norris K, Wind A, Rehfeld JF, Marcker KA. "Molecular cloning of human gastrin cDNA: evidence for evolution of gastrin by gene duplication". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 80 (10). May 1983: 2866–9. Bibcode:1983PNAS...80.2866B. doi:10.1073/pnas.80.10.2866. PMC 393933. PMID 6574456.
- Kato K, Himeno S, Takahashi Y, Wakabayashi T, Tarui S, Matsubara K. "Molecular cloning of human gastrin precursor cDNA". Gene. 26 (1). December 1983: 53–7. doi:10.1016/0378-1119(83)90035-5. PMID 6689486.
- Koh TJ, Wang TC. "Molecular cloning and sequencing of the murine gastrin gene". Biochemical and Biophysical Research Communications. 216 (1). November 1995: 34–41. doi:10.1006/bbrc.1995.2588. PMID 7488110.
- Rehfeld JF, Hansen CP, Johnsen AH. "Post-poly(Glu) cleavage and degradation modified by O-sulfated tyrosine: a novel post-translational processing mechanism". The EMBO Journal. 14 (2). January 1995: 389–96. doi:10.1002/j.1460-2075.1995.tb07013.x. PMC 398093. PMID 7530658.
- Rehfeld JF, Johnsen AH. "Identification of gastrin component I as gastrin-71. The largest possible bioactive progastrin product". European Journal of Biochemistry. 223 (3). August 1994: 765–73. doi:10.1111/j.1432-1033.1994.tb19051.x. PMID 8055952.
- Varro A, Dockray GJ. "Post-translational processing of progastrin: inhibition of cleavage, phosphorylation and sulphation by brefeldin A". The Biochemical Journal. 295 (Pt 3). November 1993: 813–9. doi:10.1042/bj2950813. PMC 1134634. PMID 8240296.