Qiymət sistemi

Qiymət sistemi — bazar iqtisadiyyatında məhsul və xidmətlərin qiymətlərinin necə təyin olunduğunu müəyyən edən sistem. Qiymət bir məhsul və ya xidmətin istehlakçılar tərəfindən əldə edilməsi üçün ödədikləri məbləği göstərir. Bu məbləğ istehsalçıların xərclərini və bazardakı tələbin səviyyəsini nəzərə alaraq müəyyənləşir. Qiymət sistemi məhsul və xidmətlərin istehsalını və paylanmasını təşkil edən əsas vasitədir. Bu, resursların səmərəli şəkildə paylanmasına kömək edir, istehsalın hansı sahələrə yönələcəyini qərarlaşdırır və bazar iştirakçıları arasında düzgün əlaqələr qurulmasına şərait yaradır.

Prinsipləri

Qiymətlərin formalaşmasında əsas rol oynayan amillərdən biri təklif və tələb qüvvələridir. Tələb istehlakçıların mal və xidmətlərə olan ehtiyaclarını ifadə edərkən, təklif istehsalçıların bazara çıxardığı məhsulların miqdarını göstərir. Tələb artarsa, qiymətlər yüksəlir, təklif artarsa, qiymətlər azalır. Bazarın təbii mexanizmi qiymətlərin müəyyən bir həddə gəlməsini təmin edir. Məsələn, tələbin yüksək olduğu bir bazarda qiymətlər artacaq, amma təklifin artması ilə qiymətlər azalacaq. Rəqabət də qiymətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayır, çünki bazarda çoxlu istehsalçı olduğunda, hər biri öz məhsulunu satmağa çalışarkən qiymətləri aşağı sala bilər. Bazar iqtisadiyyatında qiymətlər əsasən sərbəst şəkildə formalaşır və bu, bazar qüvvələrinin təsiri ilə tənzimlənir. Dövlətin qiymətlərə müdaxiləsi yalnız müəyyən sahələrdə və xüsusi hallarda baş verir. Bu müdaxilə, əsasən sosial bərabərsizlik və bazar uğursuzluğu ilə əlaqədar hallarda meydana gəlir. Məsələn, enerji və ərzaq məhsullarının qiymətləri dövlət tərəfindən tənzimlənə bilər, çünki bu məhsulların qiymətlərinin yüksək olması sosial gərginliyə səbəb ola bilər.

Təsiri

Qiymət sistemi iqtisadi inkişafın və resursların daha səmərəli bölüşdürülməsinin əsasını təşkil edir. İstehsalçılar qiymətlər vasitəsilə hansı məhsul və xidmətlərin daha çox tələb edildiyini öyrənir və buna uyğun istehsal həyata keçirirlər. Bu, iqtisadiyyatda resursların daha effektiv şəkildə istifadə olunmasına gətirib çıxarır, lakin qiymətlərin artması inflyasiyaya səbəb ola bilər və bu, istehlakçılar üçün çətinliklər yaradır. İnflyasiya qiymətlərin sürətlə artması ilə bağlıdır və bu, həm istehlakçılar, həm də istehsalçılar üçün alım gücünün azalmasına səbəb olur. Qiymət sistemi inflyasiyanı tənzimləmək üçün müxtəlif iqtisadi siyasət və alətlərdən istifadə edir. Mərkəzi banklar faiz dərəcələrini artıraraq inflyasiyanın qarşısını almağa çalışırlar.

Qiymət sistemi sosial ədalət məsələlərinə də təsir göstərir. Qiymətlərin yüksək olması bəzi təbəqələr üçün məhsulların əlçatmaz olmasına səbəb ola bilər, xüsusilə aşağı gəlirli ailələr üçün bu ciddi problemlər yaradır. Bu səbəbdən dövlətlər sosial siyasətlər həyata keçirir, məsələn, minimum əməkhaqqı təyin edərək insanların həyat səviyyəsinin minimum tələblərə cavab verməsini təmin edirlər. Həmçinin, ərzaq və dərmanlar kimi həyati əhəmiyyət daşıyan məhsullara subsidiyalar verilir ki, bu məhsullar daha ucuz olsun və geniş cəmiyyət təbəqələri üçün əlçatan olsun.

Qlobal bazarlarda qiymət sistemi daha mürəkkəbdir, çünki dünya üzrə məhsullar və xidmətlər arasında ticarət baş verir və bu, qiymətləri beynəlxalq miqyasda dəyişdirir. Qlobal ticarət qiymətlərin yalnız yerli bazarlarda deyil, həm də beynəlxalq səviyyədə necə formalaşdığını müəyyən edir. Bu, qiymətlərin müxtəlif bazarlarda fərqli olması və qlobal iqtisadiyyatın müxtəlif amillərdən təsirlənməsi deməkdir.