Süni intellektin tarixi

Süni intellektin tarixi — müasir elmin inkişafı və ağıllı maşınların yaradılması texnologiyasına dair bir doktrina olaraq, insan təbiətinin erkən fəlsəfi tədqiqatlarında və dünyanı tanıma prosesində köklərə malikdir. O sonradan neyrofizioloqlar və psixoloqlar tərəfindən insan beyninin və düşüncə tərzinin işi ilə bağlı bir sıra nəzəriyyələr şəklində genişlənmişdir. Süni intellekt elminin inkişafındakı müasir mərhələ riyazi hesablama nəzəriyyəsinin əsasını – alqoritmlər nəzəriyyəsini və kompüterlərin yaradılmasıdır.

Süni intellektin tarixi qədim zamanlarda mütəxəssislər tərəfindən zəka və ya şüurla təchiz edilmiş süni varlıqların mövcudluğu haqqında miflər, hekayələr və şayiələr ilə başlamışdır. Müasir süni intellekt insan düşüncəsinin mexaniki simvollarının manipulyasiyası kimi filosoflar tərəfindən müəyyənləşdi. Bu iş 1940-cı illərdə riyazi mülahizələrin abstrakt mahiyyətinə əsaslanan və proqramlaşdırıla bilən rəqəmsal kompüterin ixtirası ilə yekunlaşdı. Bu cihaz və onun arxasında duran ideyalar bir neçə elm adamını elektron beyin yaratmaq imkanını ciddi şəkildə müzakirə etməyə ruhlandırdı.

Süni intellek tədqiqat sahəsi 1956-cı ilin yayında ABŞ-ın Dartmut Kollecinin kampusunda keçirilən seminarda yaradılmışdır.^[1] İştirak edənlər onilliklər ərzində süni intellekt tədqiqatının liderləri olacaq. Onların bir çoxu insan kimi ağıllı bir maşının az müddətdə hazırlayacaqlarını proqnozlaşdırmışdı və bu vizyonu reallaşdırmaq üçün onlara milyonlarla dollar verilmişdir.^[2]

Nəhayət, ticarət təşkilatları və tədqiqatçılar layihənin çətinliyini çox aşağı qiymətləndirərək yanıldıqlarını anladılar.^[3] 1974-cü ildə Ceyms Laythillin tənqidlərinə və Konqresin davamlı təzyiqlərinə cavab olaraq, ABŞ və Britaniya hökumətləri süni intellektlə bağlı istiqamətsiz tədqiqatların maliyyələşdirilməsini dayandırdılar. Daha sonra bu hadisə "Süni intellektin qışı" kimi tanınacaqdı. Yeddi il sonra, Yaponiya Hökumətinin uzaqgörən təşəbbüsü, hökumətləri və investorları süni intellektə milyardlarla dollar yatırım etməyə ruhlandırdı, lakin 1980-ci illərin sonunda sahibkarlar məyus oldular və yenidən maliyyə vəsaitlərini geri çəkdilər.

21-ci əsrin ilk onilliyində, yeni metodlar, güclü hesablama aparatları və nəhəng məlumat bazalarının yaradılması vasitəsilə avtomatlaşdırılmanın sənayedə bir çox problemləri uğurla həll etməyin nəticəsində süni intellektə investisiya və maraq kəskin şəkildə artdı.

Süni intellekt elmi

Tətbiqi bir elm olaraq "Süni intellekt" nəzəri və təcrübi hissələrə malikdir. Təcrübədə "Süni intellekt" yaratmaq problemi bir tərəfdən kompüter elmləri və kompüter texnologiyasının kəsişməsindədir – digər tərəfdən neyrofiziologiya, idrak və davranış psixologiyası ilə – digər tərəfdən. Nəzəri əsas Süni intellektin fəlsəfəsi olmalıdır, ancaq əhəmiyyətli nəticələrin əldə edilməsi ilə nəzəriyyə müstəqil əhəmiyyət qazanır. İndiyə qədər "Süni intellekt" nəzəriyyəsi və təcrübəsi riyazi, alqoritmik, robot, fizioloji və digər nəzəri fənlərdən və müstəqil əhəmiyyətə malik eksperimental texnikalardan fərqləndirilməlidir.

Elmin yaranmasına fəlsəfi əsas

"Süni intellekt" anlayışı haqqında düşünmək ehtimalı Rene Dekartın "Metod haqqında danışma" (1637) əsəri ilə başlayan və bundan dərhal sonra Tomas Hobbsun "İnsan təbiəti" (1640) adlı mexaniki materializmin doğulması ilə böyük təsir göstərmişdir.

Rene Dekart, heyvanın — bir növ mürəkkəb bir mexanizm olduğunu və bununla da mexaniki bir nəzəriyyə meydana gətirdiyini irəli sürdü.

Burada mexanik materializmin qədim materializmdən nə ilə fərqləndiyini, fikirlərini Aristotelin əsərlərində tutan və sonrakı Hegel dialektikası, dialektik və tarixi materializmdən (Feyerbax, Karl Marks, Fridrix Engels, Vladimir Lenin) anlamaq vacibdir. Fakt budur ki, mexaniki materializm orqanizmlərin mexanik mənşəyinə yönəlmişdir, qədim materializm təbiətin mexanik mənşəyinə yönəldilmiş, dialektik və tarixi materializm isə mexanizmin cəmiyyətdəki təzahürlərinə istinad etmişdir.

Buna görə də aydındır ki, orqanizmdəki mexanist təbiəti dərk etmədən, hətta ən ibtidai mənada da süni intellekt haqqında bir anlayışdan danışa bilmərik. Mexanist təbiətin və cəmiyyətin varlığı süni intellekt sahəsindən kənara çıxır və ciddi şəkildə danışmaq zəruri şərt deyildir.

Elmin yaranmasının texnoloji əsasları

1623-cü ildə Vilhelm Şikard (alm. Wilhelm Schickard‎) ilk mexaniki rəqəmsal kompüter qurdu, ardınca Blez Paskal (1643) və Leybnits (1671). Leybnits eyni zamanda müasir ikili say sistemini təsvir edən bir ilk olmasına baxmayaraq bir çox böyük elm adamı vaxtaşırı bu sistemi əvvəlcə bəyənmişdi^[4]^[5]. 1832-ci ildə kollec müşaviri Semyon Korsakov ağılın qabiliyyətlərini artırmaq üçün elmi metod və cihazların işlənməsi prinsipini irəli sürdü və inşaat kompüter elmləri tarixində ilk dəfə perforasiya edilmiş kartlardan istifadə edən bir sıra "ağıllı maşınlar" təklif etdi^[6]^[7]. XIX əsrdə Çarlz Bebbic və Ada Lavleys bir proqramlaşdırıla bilən mexaniki kompüterdə çalışdılar.

Elmin yaranması

1910–1913-cü illərdə Bertran Rassel və Vaytxed, rəsmi məntiqdə inqilab edən Riyaziyyat Prinsiplərini nəşr etdilər. 1941-ci ildə Konrad Tsuze ilk işləmə proqramı ilə idarə olunan kompüteri qurdu. Uorren Mak-Kallok və Volter Pitts, 1943-cü ildə sinir şəbəkələrinin əsasını qoyan Əsəb fəaliyyətində təsəvvür edilən fikirlərin məntiqi (ing. A Logical Calculus of the Ideas Immanent in Nervous Activity) hesablamasını nəşr etdi.

İstinadlar

↑ Kaplan, Andreas; Haenlein, Michael. "Siri, Siri, in my hand: Who's the fairest in the land? On the interpretations, illustrations, and implications of artificial intelligence". Business Horizons. 62. 2019: 15–25. doi:10.1016/j.bushor.2018.08.004.
↑ Newquist, 1994. səh. 143–156
↑ Newquist, 1994. səh. 144–152
↑ W. S. Anglin and J. Lambek, The Heritage of Thales, Springer, 1995, ISBN 0–387-94544-X online Arxivləşdirilib 2015-05-12 at the Wayback Machine
↑ Bacon, Francis The Advancement of Learning, Book 6, Chapter 1, 1605. Online here. Arxivləşdirilib 2017-03-18 at the Wayback Machine
↑ "Интеллектуальные машины". 2011-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-15.
↑ "Изобретения Корсакова". 2015-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-26.

Ədəbiyyat

Поспелов Д.А., Осипов Г.С. Прикладная семиотика (Новости искусственного интеллекта). 1999. 9–35.

[1] Kaplan, Andreas; Haenlein, Michael. "Siri, Siri, in my hand: Who's the fairest in the land? On the interpretations, illustrations, and implications of artificial intelligence". Business Horizons. 62. 2019: 15–25. doi:10.1016/j.bushor.2018.08.004.

[2] Newquist, 1994. səh. 143–156

[3] Newquist, 1994. səh. 144–152

[4] W. S. Anglin and J. Lambek, The Heritage of Thales, Springer, 1995, ISBN 0–387-94544-X online Arxivləşdirilib 2015-05-12 at the Wayback Machine

[5] Bacon, Francis The Advancement of Learning, Book 6, Chapter 1, 1605. Online here. Arxivləşdirilib 2017-03-18 at the Wayback Machine

[6] "Интеллектуальные машины". 2011-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-15.

[7] "Изобретения Корсакова". 2015-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-26.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]