Yağ lampası

Yağ lampası — yağın yanması ilə işləyən lampa. Bu lampalar bitki yağı, heyvan yağı və ya digər yandırıcı maddələrdən istifadə edərək işıq saçır. Qədim dövrlərdən yağ lampaları insanların gecə fəaliyyətlərini davam etdirməsinə imkan vermiş və bir çox mədəniyyətin həyat tərzinin ayrılmaz hissəsi olmuşdur.

Tarixi

Yağ lampalarının tarixi e.ə. 10000-ci ilə qədər uzanır. Ən qədim nümunələr daş dövründə istifadə edilən sadə çuxurlardan ibarət idi. Bu çuxurlar heyvan piyi ilə doldurulurdu və içərisinə yanar fitil yerləşdirilirdi. Daha sonra, e.ə. 3000-ci ildə Mesopotamiya və Misir mədəniyyətlərində daş və gil lampalar daha inkişaf etmiş formaya malik idi. Qədim Yunanıstan və Roma dövrlərində gil və metal lampalar geniş yayılmışdı. Bu lampalar həm evlərdə, həm də dini mərasimlərdə istifadə olunurdu. Orta əsrlərdə, xüsusilə Avropa və islam ölkələrində zeytun yağı ilə işləyən lampalar geniş istifadə edilirdi. İntibah dövründə isə lampaların dizaynı daha estetik hala gəlmiş və bəzəkli modellər ortaya çıxmışdır.^[1]

Müasir dövrdə yağ lampaları geniş istifadə olunmasa da, bəzi yerlərdə və hallarda onların əhəmiyyəti qorunur. Elektrik enerjisinin olmadığı bölgələrdə yağ lampaları hələ də işıqlandırma vasitəsi kimi istifadə edilir. Bundan əlavə, bəzi məkanlarda tarixi atmosfer yaratmaq məqsədilə yağ lampalarından istifadə olunur. Onlar həmçinin, mədəni və tarixi əhəmiyyət daşıyan eksponatlar kimi muzeylərdə nümayiş etdirilir. Beləliklə, yağ lampaları sadəcə keçmişin bir parçası olmaqla qalmır, həm də tarixi və estetik dəyərini qoruyur.^[2]

Təsviri

Yağ lampasının əsas hissəsi yağ rezervuarıdır. Bu, yağın saxlanıldığı yerdir və lampanın funksional hissəsini təşkil edir. Fitil, adətən pambıq və ya digər yanar liflərdən hazırlanır və yağın yuxarıya doğru qalxaraq yanmasını təmin edir. Fitilin çıxdığı ağız hissəsi alovun sabit qalmasına kömək edir. Bəzi lampalarda yağı çirklənmədən qorumaq üçün qapaq və ya örtük də mövcuddur. Bu dizayn elementləri yağ lampalarının həm funksional, həm də estetik cəhətdən inkişafına təsir etmişdir.^[3]

Yağ lampasının iş prinsipi fitilin yağ rezervuarından yağı çəkməsi və fitilin ucunda bu yağın buxarlanması ilə başlayır. Buxar yanaraq alov əmələ gətirir və işıq saçır. Yanacaq kimi istifadə olunan yağın növü lampanın işıq keyfiyyətinə birbaşa təsir edir. Məsələn, zeytun yağı və balina yağı kimi yanacaqlar uzun müddət sabit və tüstüsüz işıq təmin edir.^[4] Yağ lampaları müxtəlif sahələrdə istifadə edilmişdir. Qədim dövrlərdə evlərdə gecə işıqlandırma üçün əsas vasitə idi. Dini mərasimlərdə, xüsusilə məbədlərdə və dini ayinlərdə yağ lampaları geniş yayılmışdı. Dənizçilikdə isə yağ lampaları gəmi fənərlərində istifadə edilirdi. Müasir dövrdə isə yağ lampaları əsasən dekorativ məqsədlər üçün qədim üslubda bəzək əşyası kimi istifadə olunur.^[5]

İstinadlar

↑ "PM Narendra Modi gifts Xi Jinping Annam lamp and Thanjavur painting". Times of India. 11 October 2019.
↑ https://www.vis.bayern.de/produktsicherheit/produktgruppen/haushaltswaren/oellampen.htm
↑ Gwaihir. "БЛИНДАЖНЫЕ ЛАМПЫ" (rus). 2011-04-15. 2014-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-07. Немецкая жировая лампа
↑ Reinhard Meis: Die Alte Uhr. Geschichte, Technik, Stil. Ein Handbuch für Sammler und Liebhaber (= Bibliothek für Kunst- und Antiquitätenfreunde. Bd. 53). Band 1. Klinkhardt & Biermann, Braunschweig 1978, ISBN 3-7814-0116-2, S. 82 ff.
↑ Juan Bautista Carrasco. Mitología universal: historia y esplicación [sic] de las ideas religiosas y teológicas de todos los siglos, de los dioses de la India, El Thibet, La China, El Asia, El Egipto, La Grecia y el mundo romano, de las divinidades de los pueblos eslavos, escandinavos y germanos, de la idolatria y el fetichismo americanos y africanos, etc. Imp. y Libr. de Gaspar y Roig. 1864. 338–.

[nachiar1-1] "PM Narendra Modi gifts Xi Jinping Annam lamp and Thanjavur painting". Times of India. 11 October 2019.

[2] ttps://www.vis.bayern.de/produktsicherheit/produktgruppen/haushaltswaren/oellampen.htm

[Fettlampe-3] Gwaihir. "БЛИНДАЖНЫЕ ЛАМПЫ" (rus). 2011-04-15. 2014-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-07. Немецкая жировая лампа

[4] Reinhard Meis: Die Alte Uhr. Geschichte, Technik, Stil. Ein Handbuch für Sammler und Liebhaber (= Bibliothek für Kunst- und Antiquitätenfreunde. Bd. 53). Band 1. Klinkhardt & Biermann, Braunschweig 1978, ISBN 3-7814-0116-2, S. 82 ff.

[Carrasco1864-5] Juan Bautista Carrasco. Mitología universal: historia y esplicación [sic] de las ideas religiosas y teológicas de todos los siglos, de los dioses de la India, El Thibet, La China, El Asia, El Egipto, La Grecia y el mundo romano, de las divinidades de los pueblos eslavos, escandinavos y germanos, de la idolatria y el fetichismo americanos y africanos, etc. Imp. y Libr. de Gaspar y Roig. 1864. 338–.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]