Yataq böcəyi
Yataq böcəyi — qanla qidalanan, gecə fəaliyyət göstərən parazitik mikropredator həşərat növü.[1] Əsas növlərindən biri olan "Cimex lectularius" (ümumi yataq böcəyi) və "Cimex hemipterus" (tropik yataq böcəyi) insanları və digər isti qanlı heyvanları dişləyərək qidalanır. Bu böcəklərin dişləmələri dəridə qızartılar, qabarcıqlar və allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.[2] Hərçənd ki, infeksion xəstəliklər yaymırlar, dişləmələri psixoloji və fiziki narahatlıqlar yarada bilər.[2][3]
| Yataq böcəyi | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
|
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
|
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin |
||||
| ||||
Tarixi
redaktəYataq böcəkləri təxminən 3,500 il əvvəl Misirdə insan parazitləri kimi məlum olmuşdur. İlk yazılı məlumatlar qədim Yunanıstana aiddir və e.ə. 400-cü ildən əvvəlki dövrlərə təsadüf edir. Aristotel və Plini kimi qədim alimlər yataq böcəklərindən bəhs etmiş, onların ilan dişləmələri və qulaq infeksiyalarının müalicəsində istifadə edildiyini qeyd etmişdir.[4]
XVIII əsrdə İngiltərədə yataq böcəklərinin şəhərlərə odunlarla yayıldığı iddia edilirdi.[5] İkinci Dünya müharibəsindən sonra inkişaf etmiş ölkələrdə bu həşəratlar böyük ölçüdə məhv edilsə də,[6] 1990-cı illərdən sonra infestasiyalar yenidən artmışdır. Yataq böcəklərinin yayılmasının səbəbləri arasında beynəlxalq səyahət, ikinci əl əşyaların alqı-satqısı və pestisidlərə qarşı müqavimət yer alır.[7][8]
Növləri
redaktəYataq böcəkləri əsasən iki növdən ibarətdir:
- Cimex lectularius: Soyuq iqlimlərdə, xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə yayılmışdır.[9]
- Cimex hemipterus: Tropik ərazilərdə rast gəlinir.[9]
Bu böcəklər 1-7 mm ölçüdə olub, yatarkən insanların bədəninin açıq hissələrinə hücum edirlər.
Xüsusiyyətləri
redaktəYataq böcəklərinin dişləmələri qızartılar, qaşınmalar və bəzən qabarcıqlar yaradır. Dişləmənin təsiri insandan insana fərqlənir: bəziləri heç bir reaksiya hiss etməsə də, digərlərində şiddətli qaşınma və allergik reaksiyalar görülə bilər. Nadir hallarda bu dişləmələr dəri infeksiyasına səbəb ola bilər.[1][2]
Müalicəsi
redaktəYataq böcəyi dişləmələrinin müalicəsi əsasən simptomların azaldılmasına yönəldilir. Antihistaminlər və kortikosteroidlər istifadə edilə bilər. Müalicə edilmədikdə, simptomlar adətən 1-2 həftə ərzində öz-özünə keçir. Evdə infestasiyanın qarşısını almaq üçün paltarların yüksək temperaturda yuyulması,p estisidlərin və xüsusi mübarizə üsullarının tətbiqi, həmçinin otaqların müntəzəm təmizlənməsi və tozsoranla vakumlanması lazımdır. Yataq böcəklərinin yayılmasının qarşısını almaq üçün yeni yerlərə səyahət edərkən əşyaların yoxlanması, köhnə mebel və yataq dəstlərinin diqqətlə təmizlənməsi, həmçinin evdə müntəzəm təmizlik və yoxlama işlərinin aparılması tövsiyə edilir. Yataq böcəklərini məhv etmək üçün effektiv üsullar otağın temperaturunu 50 °C-yə qədər qaldırmaq, yataq dəstlərini və paltarları yüksək temperaturda yumaq və pestisidlərdən istifadə etmək lazımdır.[10][11]
Buna baxmayaraq, yataq böcəkləri pestisidlərə qarşı davamlıdır, buna görə qeyri-kimyəvi üsullar və onların kombinasiyası daha təsirli hesab edilir. Qədim dövrlərdə yataq böcəklərini məhv etmək üçün təbii vasitələrdən, məsələn, qara istiot, tütün və çöl nanəsi kimi bitkilərdən istifadə olunurdu. XX əsrdə küllü torpaq və tüstü də yataq böcəklərinə qarşı təsirli vasitələr kimi istifadə edilmişdir.[12]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 "Bed Bugs FAQs". Centers for Disease Control and Prevention. 2 May 2017. 22 September 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 October 2018.
- ↑ 1 2 3 Doggett SL, Russell R. "Bed bugs – What the GP needs to know". Aust Fam Physician. 38 (11). November 2009: 880–4. PMID 19893834.
- ↑ Parola, Philippe; Izri, Arezki. "Bedbugs". New England Journal of Medicine. 382 (23). 4 June 2020: 2230–2237. doi:10.1056/NEJMcp1905840. PMID 32492304 (#bad_pmid).
- ↑ Smith, William. A dictionary of Greek and Roman antiquities – Sir William Smith – Google Boeken. 1847. 14 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 November 2013.
- ↑ Mullen, Gary R.; Durden, Lance A. Medical and Veterinary Entomology (Second). Academic Press. 8 May 2009. səh. 80. ISBN 978-0-12-372500-4.
- ↑ Gerberg, Eugene J. "Entomologists in World War II" (PDF). Proceedings of the DOD Symposium, 'Evolution of Military Medical Entomology', Held 16 November 2008, Reno, NV. Annual Meeting of the Entomological Society of America. 16 November 2008. 7 October 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 11 November 2013.
- ↑ Boase, C. "Bedbugs – back from the brink". Pesticide Outlook. 12 (4). 2001: 159–162. doi:10.1039/b106301b.
- ↑ "The Windy City can't blow bed bugs away: Chicago ranks #1 for third consecutive year on Orkin's bed bug cities list". Orkin. 9 January 2023.
- ↑ 1 2 Jerome Goddard; Richard deShazo. "Bed bugs (Cimex lectularius) and clinical consequences of their bites". Journal of the American Medical Association. 301 (13). 2009: 1358–1366. doi:10.1001/jama.2009.405. PMID 19336711.
- ↑ Kate Wong. "Bed Bug Confidential: An Expert Explains How to Defend against the Dreaded Pests". Scientific American. 23 January 2012. 19 August 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 August 2018.
- ↑ Sherwood, Harriet. "Bedbugs plague hits British cities". The Observer. 19 August 2018. 23 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 August 2018.
- ↑ Kolb A, Needham GR, Neyman KM, High WA. "Bedbugs". Dermatol Ther. 22 (4). 2009: 347–52. doi:10.1111/j.1529-8019.2009.01246.x. PMID 19580578.
Əlavə ədəbiyyat
redaktəXarici keçidlər
redaktə- Bed bug on the University of Florida/IFAS Featured Creatures Web site
- National Geographic segment on Bed bugs — YouTube platformasında
- Bed bugs Arxivləşdirilib 4 avqust 2010 at the Wayback Machine – University of Sydney and Westmead Hospital Department of Medical Entomology