Türk atalar sözləri

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Abdaldan paşa olmaz, taxtadan maşa olmaz.
• Ac gəzməkdən tox ölmək yaxşıdır.
• Ac nə yeməz? Tox nə deməz?
• Acı acını basırır, su sancını basırır.
• Acı — söylətmə, toxu — tərpətmə.
• Acıxmış qudurmuşdan betərdir.
• Acın üstünə doqquz yorğan atmışlar, yenə uyumamışdır.
• Adam iş başında bəlli olur.
• Adam yanıla-yanıla alim olur.
• Adamı "igid" deyib candan elərlər, "comərd" deyib — maldan.
• Adət qanun deyildir, amma qanun kimi hökmü var.
• Adı yalandan qəssab olanın evi it görməz.
• Axacaq qan damarda durmaz.
• Axan qan damarda dayanmaz.
• Axar su murdar olmaz.
• Ağac çox olan kənddə qəbir az olar.
• Ağac kökündən çürüyər.
• Ağaca baltanı vurublar, "sapı bədənimdədi" — deyib.
• Ağaca çıxan keçinin budağa baxan oğlağı olar.
• Ağacın qurdu özündə olur, igidin kəmi sözündə olur.
• Ağacın yumşağını qurd yeyər.
• Ağıl kişiyə sərmayədir.
• Ağıl olmayınca başda, nə quruda bitər, nə yaşda.
• Ağıllı — dostunu hər zaman xatırlar, axmaq isə işi düşəndə.
• Ağıllı — gördüyünü, ağılsız eşitdiyini söylər.
• Ağılsız baş əlindən səfil ayaq nələr çəkər.
• Ağılsız baş sahibinə qaz güddürər.
• Ağır qazan gec qaynar.
• Ağızdan burun yaxın, qardaşdan qarın yaxın.
• Ağladan gülməz, yalan ağlar.
• Ağlına gələni işləmə, hər ağacı daşlama.
• Al geyən alınır.
• Ala qarğada haqqım olsun, alammasam gözümü ousun.
• Alçaqda yatma — sel aparar, ucada yatma — yel aparar.
• Alçaqdan uçan ucaya qonar, ucadan uçan — alçağa.
• Alim olmaq istəyirsən — durma, yaz, cahil olmaq istəyirsən — durma, qaz.
• Alması olan ağacı daşlarlar.
• Altun — atəşdə, insan möhnətdə bəlli olur.
• Ana qızına taxt vermiş, ata qızına baxt vermiş.
• Ar getdi Misirə, namus da ardı sürə.
• Araba yoldan çıxanda devrilməsi asan olur.
• Araya girən, bəlaya girər.
• Arxa gərəkdir, arxa: ya utana, ya qorxa.
• Arif tərif istəməz.
• Artıq aş ya qarın ağrıdar, ya baş.
• Aslan — yatağında, igid — çağında.
• Asudə olum — deyirsən, gəlmə cahana.
• Aşiq sazla, məşuq nazla təsəlli verir.
• Aşiqə Bağdad iraq deyil.
• Aşiqlə dəlinin fərqi; biri gülməz, digəri ağlamaz.
• Aşını bişir, söylə; sözünü düşün, söylə.
• Aşını, eşini, işini bil.
• At — dırnaqdan, insan — qulaqdan.
• At minəndə vərəm olmaz.
• At minib ad ara.
• Ata dost kimi baxmalı, düşmən kimi minməli.
• Ata dostu oğula mirasdır.
• Atadan iznin, ağıldan cehizin olsun.
• Atalar sözü — sözlərin düzü.
• Atına baxan ardına baxmaz.
• Atəş alovla söndürülməz.
• Atın ürkəyi, oğlun qorxağı.
• Ayaqla gedən gələr, başla gedən gəlməz.
• Ayıb söyləyənin ayıbını söylərlər.

B

• Bağa bax üzüm olsun, yeməyə üzün olsun.
• Balı barmağı uzun yeməz, qismətlisi yeyər.
• Baş ağır, qulaq sağır gərək.
• Belimi sındır, ürəyimi sındırma.
• Bez alırsan — Mosuldan, qız alırsan — əsildən. (Mosul — şəhər adıdır.)
• Bəkməzi küpdən al, qadını kökdən al.
• Bəlli düşmən, gizli dostdan yaxşıdır.
• Bəslə quzğunu, oysun gözünü.
• Bilən söyləməz, söyləyən bilməz.
• Bir dost qırx ilə qazanılır.
• Bir əlin nəsi var?, iki əlin səsi var. (Nəsi — nəyi).
• Bir səndən böyüyü, bir də səndən kişiyi dinlə.
• Bir şeyin önünə baxma, sonuna bax, ikincidə — aldananındır.
• Birinci aldanışda günah aldadanın,
• Birinə qırx gün dəli desə, dəli olar.
• Biz ondan, yoğurt umarız, o bizdən ayran.
• Boranı başdan partlayar.
• Borclu ölməz, bənizi saralar.
• Böylə qəm, böylə kədər; Böylə gəlmiş, böylə gedər.
• Bülbülü qızıl qəfəsə salmışlar, "ah, vətən" demiş.

C

• Cahil özünün düşmənidir, başqasının necə dostu ola bilər?!.
• Cəsarət qəhrəmanlığın anasıdır.
• Cəsurun baxışı qorxaqın baxışından itidir.

Ç

• Çağır, Qaraca oğlan, çağır; Daş düşdüyü yerdə ağır. (Qaraca oğlan — XVII əsr məşhur Anadolu türk aşığı.)
• Çirkin bürünər, gözəl görünər.
• Çiy ət ət gətirər; Çiy çörək dərd gətirər.

D

• Dağ başı dumanlı, insan başı yamanlı.
• Darıxma darlığa, yetərsən varlığa.
• Dədə — Yediklərini ödə.
• Dəli dəlidən xoşlanar, molla ölüdən xoşlanar.
• Dəli dövran sürər, ağıllı fürsət gözlər.
• Dəmiri nəm çürüdər, insanı qəm çürüdər.
• Dərd var gələr keçər, dərd var dələr keçər.
• Dərvişin fikri nə isə, zikri də odur.
• Dəvəquşu yük daşımağa gəlincə "quşam", uçmağa gəlincə isə "dəvəyəm" deyər.
• Dəvəni toya çağırıblar: "Dabanım böyük oynamıram, dodağım böyük söyləmirəm, ya suları əskikdir, ya odunlar" — deyib.
• Dəvətsiz qonağı köpəklər qarşılar.
• Dəvəyə "Enişimi sevirsən, yoxuşumu? -deyiblər; "Düz yolu göyəmi çəkdilər?" — deyib.
• Dəvəyə ot lazım olanda boynunu uzadar.
• Dəyirman iki daşdan, məhəbbət iki başdan.
• Dilənçi küsmüş, qismətini kəsmiş.
• Dişi quşdur yuvanı quran.
• Doğru danışanı doqquz kənddən qovarlar.
• Doğru sarsılar, amma yıxılmaz.
• Dost üzdən, düşmən gözdən bəlli olar.
• Dostluq şüşə kimidir, sındırsan düzəldə bilməzsən.
• Dostun atdığı daş baş yarmaz.
• Dovşan dağdan küsüb, dağın xəbəri olmayıb.
• Duzdan ləzizi yox, sudan əzizi yox.
• Düşünə-düşünə görər işi, sonra peşman olmaz kişi.
• Düyün bizim, oyna qızım.

E

• El ağzına baxan arvadını tez boşar.
• El qapısı həm gec, həm güc açılar.
• Elm rütbəsi rütbələrin ən əlasıdır.
• Elm cəhli yox edir, əxlaqsızlığı yox.
• Elm — sahibinə dost, mal isə düşməndir.
• Elmi ilə alim olmyanın söylədiyi təsirsiz qalar.
• Eşq söylədər, dərd ağladar.
• Ev bizə qaldı desənə, halva bişirib yesənə.
• Ev yanmış, borc bacadan çıxmış.
• Ev yeni, divar yeni — Ələyim hardan asım səni?
• Ev yıxanın evi olmaz.
• Evciyəzim, evciyəzim — saxlar məni sirciyəzim.
• Ey abdal dərviş, pulla bitər hər iş.

Ə

• Əba vaxtı əba alan, yaba vaxtı yaba alan aldanmaz.
• Əcəl gəldi cəhanə — Baş ağrısı bəhanə.
• Əkən — biçər, qonan — köçər.
• Əlini vicdanına qoyub danış.
• Əmək olmaz — yemək olmaz.
• Ən böyük dövlət — canın saflığıdır.
• Ən düz şey minarədir, onun da içi əyri.
• Əsli nəysə, nəsli də odur.
• Əvvəl kar, sonra yar. (kar — iş).
• Əyri ağaca "yayım" demə, hər gördüyünə "dayım" demə.
• Əyri ox mənzil almaz.

F

• Fəqirin ahı, endirər şahı.
• Fəqirlərin düşkünü, ağ geyinər qış günü; Zənginlərin azğını, kürk geyinər yaz günü.

G

• Gedib də gəlməmək var, gəlib də görməmək var.
• Gəlin atasına: "Həm ağlaram, həm gedərəm" deyər.
• Gəlin — çiçək; dediyi göyçək.
• Gəncliyin qiyməti bilinsə, qocalığın şikayəti azalar.
• Gənclikdə ölüm, qocalıqda yoxsulluq zülümdür.
• Gənclikdən qocalığa ömür saxlamalı.
• Gəzən tülkü yatan aslandan nəsiblidir.
• Gördün dəli, çəkil geri.
• Gördün yarın yar deyil, tərkin qılmaq ar deyil.
• Görən gözün haqqı vardır.
• Göy ağlamayınca, yer gülməz.
• Göz bir pəncərədir könülə baxar.
• Gözəl quş əldə gəzər, gözəl qadın dildə gəzər.
• Gözəldən qırx gündə doymaq olar, gözəl xasiyyətdən qırx ildə də doymaq olmaz.
• Gözəllər çox iş edərlər; Soyarlar dərviş edərlər.
• Gözlüyə gizli yoxdur.
• Gözü dələdə olan quşun ayağı cələdən çıxmaz.
• Gül bülbüldən ziyadə insan əlindən çəkər.
• Gün keçər, kin keçər.
• Gün qarası gedər, gön qarası getməz.
• Günəş girən yerə həkim girməz.

H

• Heyvanın dişinə baxarlar, insanın işinə.
• Həm suçlu, həm güclü.
• Hər adamın çörəyi yeyilməz.
• Hər ağacdan qaşıq olmaz.
• Hər işarəyə qaçan tazı tez yorular.
• Hər kəsə yar ol, bar olma. (yar — dost, bar — yük).
• Hər kəsin dəlisi evdə, dərdi — qarnında.
• Hər quşun əti yeyilməz.
• Hər şeyə bənzəyən bir şeyə bənzəməz.
• Hər şeyə nəzər dəyər, müflisliyə dəyməz.
• Hər zəmidən bir taxıl, hər başdan da bir ağıl.
• Hirs ilə qalxan, ziyan ilə oturar.

X

• Xain olan qorxaq olar.
• Xalqın səsi — haqqın səsi.
• Xeyirsiz duaya "amin!" deməz.
• Xəstə ol mənim üçün, ölüm sənin üçün.
• Xəstəni buza yollamayın, aşiqi sözə yollamayın.
• Xırman yel ilə, düyün el ilə.
• Xoruz öldü, gözü çöplükdə qaldı.

İ

• İçdiyin üzüm suyumu; tökdüyün üzün suyumu?
• İçmə namərd əlindən su, abi-həyat olsa da.
• İftira dağdan ağırdır.
• İki adam başında papağın yoxdur — deyirsə, əlini başına apar.
• İki dilənçı bir qapıda yaxınlıq etməz.
• İki qapıda gəzən köpək ac qalar.
• İki qibləyə tapınanda din olmaz.
• İnsan elə gün olur dağ qaldırır, elə gün də olur darı qaldıra bilmir.
• İnsanın zilləti də öz əlindədir, illəti də.
• İslandıq quruduq — sel bizə neylər, qarlı dağdan əsən yel bizə neylər.
• İş başlamaqda deyil, başa yetirməkdədir.
• İş buyur tənbələ, sənə ağıl öyrətsin.
• İş insanın aynasıdır.
• İş yuxunu görəndə deyil, yozandadır.
• İşi ad işlər, sən işləməzsən.
• İşi çoxaltmaq iş bilməzlikdən irəli gəlir.
• İşləyən inci taxar, işləməyən iki yanına baxar.
• İt iti yeyib, quyruğuna çatanda "mənimdir" deyib.
• İynəsini salan yerə baxar.

K

• Keçdi bülbül, keçdi gül; istər ağla, istər gül.
• Keçidə də saqqal var, amma dədə deyil.
• Kişi gətirməyi bilməli, qadın — yetirməyi.
• Kor odur ki, düşdüyü quyuya bir də düşə.
• Köhnəsi olmayanın təzəsi olmaz.
• Kömürçünün evinə girən üzü qara çıxar.
• Könlün sığdığı yerə hər şey sığar.
• Köpək belə çörək verəni tanıyır.
• Küləyin qabağına düşməyən yoxdur.

Q

• Qadın var arpa unundan aş elər; Qadın var buğda ununu daş elər.
• Qadındır evi tikən, qadındır evi yıxan.
• Qadının biri əla, ikisi — bəla.
• Qar ili — var ili.
• Qaranquşa: "Nə üçün gah aşağıdan, gah yuxarıdan uçursan?" — deyiblər; o da "Bəlanın bəzən altından, bəzən üstündən keçmək üçün" — deyib.
• Qardaş qardaşı bıçaqlamış, sonra durub qucaqlamış.
• Qəbahət samur kürkü olsa da, kimsə çiyninə atmaz.
• Qəbul olmayacaq duaya amin demə.
• Qələm qılıncdan kəskindir.
• Qərib quşun yuvası çox olar.
• Qıldan incə, qılıncdan kəskin.
• Qırx bacanağı bir it parçalamış.
• Qırx hərami bir olmuş, bir çılpağı soya bilməmiş.
• Qırx il qıran olmuş, əcəli gələn ölmüş.
• Qız evi — naz evi.
• Qonağın umduğu ev sahibinin üç öynəsi olur.
• Qonşuda bişər, bizə də düşər.
• Qorx aprelin beşindən — Öküzü ayırır işindən.
• Qorxulu yuxu görməkdənsə, oyanıq yatmaq xeyirlidir.
• Qurd belə qonşusuna zərər vurmaz.
• Qurdla qoyun olmaz, qılıncla oyun olmaz.
• Qurdu meşədən açlıq çıxarır.
• Quyunu boyunca qaz, düşəndə boğulmayasan.
• Qürbət — adı bəd.
• Qürbətdə keçən ömür, nə dəmirdir, nə kömür.
• Qüvvət haqqındır.

L

• Leyləyi quşmu sayırsan? — yazda gələr, qışda gedər.
• Lətifə lətif gərək.

M

• Mal adama həm dost, həm düşməndir.
• Mart havası kimi qərarsız.
• Meyxanəçidən şahid istədilər, sərxoşu göstərdi.
• Mədə — dərdin, pəhriz — dərmanın başıdır.
• Məqsədin ən kəsə yolu səbrdir.
• Mənə faydası olmayan göz çıxsın.
• Mərhəmət hər zaman intiqamdan daha yaxşıdır.
• Mərmər — yaxşı daşdan; Yaxşılıq iki başdan.
• Min bilsən də bir bilənə danış.
• Minnət qədər ağır yük olmaz.
• Müəllimin vurduğu yerdə gül bitər.

N

• Namus gedər, dönməz geri; Yoxdur onun bəlli yeri.
• Nə ilə ölçərsən, onunla da ölçülərsən.
• Nə tapdınsa özünə, o görünər gözünə.
• Nə yavuz ol — asıl, nə yavaş ol — basıl.

O

• Od içindən tutuşar.
• Oğlan doğdum — oydu məni, qız doğdum — soydu məni.
• Oğlan yetir, qız yetir; Yenə şələni sən götür.
• Olan — dörd bağlar, olmayan — dərd bağlar.
• Otuz iki dişdən çıxan otuz iki məhəlləyə yayılar.
• Ovçu nə qədər hiylə bilirsə, ayı da o qədər yol bilir.
• Olanla ölənə çarə yoxdur.

Ö

• Öküzü buynuzundan, insanı sözündən tutarlar.
• Ölüsü olan bir gün ağlar, dəlisi olan hər gün ağlar.
• Öpürsən, öz əlini öp.
• Özünü saxla ağlar gözdən, saxta sözdən.

P

• Plovdan dönənin qaşığı qırılsın.

S

• Saqqal başa qurban olsun.
• Saqqalı sarı, gözü mavi — döl azğını; Gecə ayaz, gündüz bulud — il azğını.
• Sağlıq ən böyük varlıqdır.
• Sevginən səni sevəni — xak ilə yeksan isə də; Sevmə səni sevməyəni — Misirdə sultan isə də.
• Səadət qapıdan girəndə səfalət bacadan qaçar.
• Sən bilirsən bir iki, ellər bilir min iki.
• Sənə bir öyüd; ununu əlinlə üyüd.
• Sənə daş atana sən çörək at.
• Səni səndən soruşmazlar — eldən soruşarlar.
• Sənət qanaddır.
• Sənətinə kim xor baxar; Boynuna torba taxar.
• Sər ver, sirr vermə.
• Sərçənin adı nə, budu nə?!
• Sərxoş olub kişilikdən dəm vuranın qeyrəti araq şüşəsində olar.
• Sərt olma, mərd ol.
• Soydum əkdim, soyundum əkdim, yenə soyuna çəkdi.
• Söyləyənə baxma, söylədənə bax.
• Söz bir quş kimidir, buraxsan tuta bilməzsən.
• Sözə usta, işə xəstə.
• Sözlə plov bişsə, dəniz qədər yağ məndən.
• Su bulandırmaqla balıq tutulmaz.
• Su gəldi, dərd getdi.
• Su hər şeyi təmizləyir.
• Su və sabun böyük qüvvədir.
• Sudan ayrılan bulağın oddan qorxusu olmaz.
• Sümüklə dəri — yeməklə diri.

Ş

• Şəriətin kəsdiyi barmaq qanamaz.
• Şübhə insanı rahat qoymaz, amma çox bəlalardan qurtarar.

T

• Tapançanın dolusu bir adamı, boşu qırx adamı qorxudar.
• Tar ilə kamanı fərqləndirməyən adamdan məclis ağsaqqalı olmaz
• Tarlada izi olmayanın süfrədə üzü olmaz.
• Tələsik gedən əcələ gedər.
• Tələsik gedən yolda qalar.
• Tələsik işə şeytan qarışar.
• Topalla gəzən axsamağı öyrənər.
• Tülkü: " Özümə görə demirəm, amma üzümsüz bağın kökü qurusun" — deyib.
• Türkün sonradan gələn ağlı mənim olaydı.

U

• Ucuzdur — illəti var, bahadır — hikməti var.
• Ulağı yoldan çıxaran bir çəngə otdur.
• Ulunu dinləməyən ulaya-ulaya qalar.
• Uma-uma, döndüm muma.

Ü

• Ünü var, unu yox.
• Üzü nəsə, ürəyi də odur.
• Üzü öpülənin əli öpülməz.
• Üzümün yaxşısı dənədir, qadının yaxşısı nənədir.

V

• Vaxt atlı, biz piyada.
• Vaxt nəqddir.
• Var evi — kərəm evi, yox evi — ələm evi.
• Verdin qırxı, getdi qorxu.
• Vəsiyyət ölüm gətirər.
• "Vur" demə, öldürər.

Y

• Ya alaram — ya ölərəm.
• Ya taxt, ya bəxt.
• Yaxşı kitab sadiq dostdur. Ondan bezəndə hirslənmir, məsləhət istəyəndə aldatmır.
• Yaxşı nəsihət verilir, yaxşı ad verilmir.
• Yaxşı övlad atanı vəzir edər, pis övlad — rəzil.
• Yaxşılıq qəribdir, tanınmaz.
• Yağmur yağsa — qış olmazmı, adam özünü bilsə — xoş olmazmı?
• Yalan dinləmək yalan söyləməkdən çətindir.
• Yalançı kimdir? — Eşitdiyini söyləyən.
• Yalançının şamı gün batana qədər yanır.
• Yaş yetmiş — iş bitmiş.
• Yay kimi əyri olsam, əldə tutarlar məni, ox kimi dümdüz olsam, çölə atarlar məni.
• Yeriyən yol alar, yeriməyən yolda qalar.
• Yerli dovşanı yerli tazı tutar.
• Yetimin bağrı yağ bağlamaz.
• Yetimin qarnına vurmuşlar, "Vay, arxam!" — demiş.
• Yıxıldınsa, torpağa sarıl.
• Yırtıcı quşun ömrü az olar.
• "Yox" şeytandır.
• Yolçuya yol gərək, qurbağaya göl gərək.
• Yolu azana köpək səsi bülbül səsindən xoşdur.
• Yorğan getdi, qovğa bitdi.

Z

• Zəlil adam tamahkar olar.

Mənbə

• Dünya xalqlarının atalar sözləri. Bakı.2015