تئاتر
تئاتر (یونانجا: τό θέατρον تهéآترون "تاماشا یئری"; و θεάομαι تهئاومای "تاماشا ائتمک سؤزون‌دن‌دیر") — اینجه صنعتین بیر نؤعو اوْلوب، حیس، فیکیر و ائموسیلاری تاماشا‌چی و یا تاماشا‌چیلار قروپونا بیر و یا بیر قروپ اوْیونجو طرفیندن اؤتورولمه‌سینی عکس ائتدیریر. تئاتر تاماشا‌سی نۆماییش اوْلونان بینا دا تئاتر آدلانیر.
تاریخی
دَییشدیر
تئاتر رقص فورماسیندا هله داش دؤورونده مؤوجود اوْلسا دا، اوْنون یئنی اساسلاری آنتیک یوناندا ایشلنیر و تئاتر صنعتی‌نین اینکیشافینا تکان وئریر. "تئاترون"نون یارادیلما‌سی ایله بیر طرف‌دن یونان دموکراتیسینین موذاکیره‌سینه ایمکان وئریلمیش، دیگر طرف‌دن دینی بایراملارین کئچیریلمه‌سی مۆمکون اوْلموش‌دور. چونکی، اوْ دؤورده دین و سیاست بیر وحدت کیمی چیخیش ائدیردی. ارسطو اؤز ایشلرینده تئاتر بیلیمینی ده اساسلاندیرمیش‌دیر، اوْ حادیثه، مکان و واختی دراما‌دا بیرلشدیرمیی طلب ائتمیشدیر.
دینی بایراملارین کئچیریلمه‌سی اۆچون یارادیلان "دیونیس تئاتری" تئاتر اۆچون پروتوتیپ روْلونو اوْیناییردی. اوْ آرا‌لیق دنیزی حؤوزه‌سینده یئرلشن یونان کولونیسینا داخیل اوْلان بۆتون اؤلکه‌لره آپاریلمیش‌دیر. تاماشا‌چیلار یئرین‌دن باشقا اوْرا‌دا "سکئنئ"، (هانسی کی، سوْنرا "سچئنئ"، یعنی "صحنه" شکلینده یاییلمیش‌دیر) ده قورولوردو. یونان اللهی دیونی‌سین شرفینه ب.ائ.ا. ۵۳۴-جو ایلدن دراما، ب.ائ.ا. ۴۸۰-جی ایلدن باشلایا‌راق ایسه کومدی تاماشالاری نۆماییش ائتدیریلیردی. اوْ دؤورده‌کی بۆتون دراملار یالنیز بیر نئچه اوْن ایللیک‌دن سوْنرا یئنی‌دن صحنه‌یه قۇیولموش‌دور.
روم‌لیلار پون ساواش‌لری دؤورونده یونان تئاتر مدنیتینی منیمسییرلر. بۆتون روم ایمپیراتورلوغوندا تئاترلار قورولور. سوْنرالار ایسه تئاتر اؤز اهمیتینی پانتومیمانین اینکیشافی ایله الاقدر اوْلا‌راق ایتیریر.
اوْرتا عصرلرده دینی کۇنولو تاماشالارین تئاترلاردا صحنه لشدیرمه‌سی گئنیش یاییلیر. رونسانس دؤورونده یئنی‌دن کئچمیش‌ده یاییلمیش اوْلان درام و کومدیلارا اۆستونلوک وئریلیر. تئاترین شیما‌لی ایتالیا‌دا آچیق هاوا‌دا اوْینانیلان کومئدی فوْرما‌سی (جومدیا ارودیتا) گئنیش تشککول تاپیر . نیکولو ماکیاوئل‌لی اؤز دؤورونون مشهور کومئدی اثرلرینی قلمه آلیر. دراملارین مزمونو ارسطو تصوّورونه اساس‌لانیر.
تئاتر صنعتی باروکو دؤورونده اوْلدوغو کیمی هله گئنیش یاییلمامیش‌دیر. ۱۷-جی عصرده صحنه‌ده اوْینانیلان حادیثه‌لر گؤزل دۆنیانین عکسینی گؤستریردی. فئودالیزمین تنززول‌لو و موتلقیتین غلبه‌سی کؤهنه دَیَرلری داغیتمیش و یئنی دۆشونجه طرزینی فورمالاشدیرمیش‌دیر. دۆنیا و صحنه آراسینداکی مؤ قایسه، هر بیر شخصه عایید اوْلان روْلون اوْینانیلما‌سی ویلیام شکسپیر و پدرو کالدرونون اثرلرینده اؤزونه یئر تاپیر. اینسان جمعیتین حقیقی اۆزو، الله یؤنئتمن و تاماشا‌چی‌سی ایدئولوژیسی اوْ دؤورون تئاترا‌لیکی‌نین اسا‌سینی تشکیل ائدیردی.
رومانتیکا دؤورونده تئاتر صحنه‌لرینده اساساً لیریک اوْیونلر تاماشایا قویولوردو و واجیب اینسان حیسلری‌نین ایفا‌ده اوْلونما‌سینا یئر وئریلیردی.
یئنی دؤورده تئاتر آنتیک دؤورده مؤوجود اوْلموش خط‌دن اوْ قدر ده کنارا چیخ‌میر. تئاتر صحنه‌لری‌نین کۇنوسو بۇ ارفه‌ده ناتورالیزم، دادایزم، ائکسپرئسسیونالیزم، سوررئالیزم، آبسوردیزم و پوستمودئرنیزم کیمی جریانلارین ائتکیینه معروض قالیر. بۇ دؤورده تئاتر صنعتی‌نین اینکیشافیندا آنتونین آرتاود، کونستانتین ایستانیسلاوسکی، بتولد برخت، ایستیون برکوف، ساموئل بکرت و تونی کوشنر کیمی شخصلرین روْلو اوْلموش‌دور.
کلاسیک تئاتر تۆره لری
دَییشدیرکلاسیک تئاترین دؤرد نؤعو وار:
- دانیشیق تئاتری (درام، کومدی، تاماشا)
- موسیقی تئاتری (اوْپرا، اوْپرتا، موسیقی)
- رقص تئاتری (بالئت، میلّی رقصلر)
- فیقور (و یا کوکلا) تئاتری (ماریونت تئاتری، کؤلگه تئاتری)
گؤستریلن ساحه‌لر اۆزره چالیشان صنعت‌چیلرین ایختیصاصلاری دا بیر-بیرین‌دن فرق‌لنیر:
- دانیشیق تئاتریندا: اوْیونجولار، یؤنئتمنلر، موسیقیچیلر;
- موسیقی تئاتریندا: موغننیلر (سولیستلر و خور ایفا‌چیلاری)، اوْرکستر موسیقی‌چیلری، رپتیتورلار، دیریژورلار، رژیسورلار;
- رقص تئاتریندا: رقّا‌صه‌لر، خوروقرافلار، رپتیتورلار چالیشیر.