Күлтәгин

Күлтәгин (бор. төрк. ‏𐰚𐰇𐰠𐱅𐰃𐰏𐰤‎‎, Kül Tigin Khan İnançu Apa Tarkan, 闕特勒; 4 март 684— 27 февраль 731) — Икенсе көнсығыш төрки ҡағанатының сәйәси һәм хәрби эшмәкәре, хакимдаш Билге ҡағандың хакимдашы, Ҡотлоғ-Илтериш ҡағандың улы.

Күлтәгин
Күлтәгин
Икенсе (Көнсығыш) Төрки ҡағанлығы принцы (тәгин)
Тыуған:	4 март 685({{padleft:685|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:4|2|0}})
Үлгән:	27 февраль 731({{padleft:731|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:27|2|0}}) (45 йәш) Ötüken[d]
Атаһы:	Эльтериш-каган[d]

Биографияһы

Күлтәгин Үҙәк Азияла төркиҙәргә гегемония тәьмин итеүсе бик күп хәрби походтарҙа ҡатнашыусы батыр яугир булараҡ дан тота.

710 йылда Тонйоҡуҡ һәм тБилге ҡаған Могилян менән бергә, йәнәсәй ҡырғыҙҙарын тар-мар итеп, төрки армияһы менән Хакасияға бәреп инә.

716 йылда түңкәрелешкә юл ҡуймай һәм ағаһы Могилянды (Билге ҡаған) төрки тәхетенә ултырта.

Уның хөрмәтенә ҙур ерләү комплексы төҙөлә, һәйкәлдең мөһим өлөшөн ҡыйратылған дошмандарының таш һындары (балбал) тәшкил итә.

Күлтәгингә эпитафия — VIII быуат төрки рун яҙмаһы ҡомартҡыһы — 1889 йылда Н. М. Ядринцев тарафынан хәҙерге Монголияның Кошо-Цайдам төбәгендә, Кокшин-Орхон йылғаһы буйында табыла. Яҙмалар 1893 йылда Дания ғалимы профессор Вильгельм Томсен тарафынан шифрланған. Һәйкәл ҡиммәтле тарихи мәғлүмәттәр һәм бай лингвистик материа туплаған.

Әҙәбиәт

• Мелиоранский Платон Михайлович. Памятник в честь Кюль Тегина. СПб., 1899
• Малов Сергей Ефимович, Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования, М.; Л., 1951.

Күлтәгин һәйкәлендәге боронғо төрки яҙмаһы

Күлтәгингә арналған иҫтәлекле Ҡаҙағстан аҡсаһы (банкнота)