Теннис

Теннис (ингл. tennis) йәки ҙур теннис — спорт төрө, унда йә ике уйынсы («яңғыҙ уйын»), йә ике уйынсынан торған ике команда («парлы уйын») ярыша. Дәғүәселәрҙең бурысы — ракетка ҡулланып, тупты ярышташтың яғына ала алмаҫлыҡ итеп туп менән һуғыу.

Теннис
Нигеҙләү датаһы	1 август 1882
Етәксе орган	ITF[d]
Ил	Англия
Минимальное число игроков	2
Максимальное число игроков	4
Һештег	tennis һәм テニス
Вики-проект	Проект:Теннис[d]
Теннис Викимилектә

Хәҙерге заман теннисының инглиз телендә уны реал теннистан айырыу өсөн (йәки француз вариантында jeu de pom) лаун-теннис тигән рәсми атамаһы [lːn] «(ингл. lawn] „күләүек“») бар, реал теннисты бина эсендә һәм корттың бөтөнләй икенсе төрөндә уйнайҙар.

Теннис — олимпия спорты төрө.

Тарихы

Хәҙерге заман теннисының башлап ебәреүсеһе бина эсендәге уйын тип һанала, XIX быуат аҙағына тиклем шул уҡ исемде йөрөтә. Хәҙерге ваҡытта Реал-теннис, корд-теннис йәки жё-де-пом (французца jeu de paume, тура мәғәнәһендә ус менән уйнау) исеме менән билдәле. Бер үк ваҡытта 12 кеше уйнай алған жё-де-пом уйыны XX быуатта, моғайын, монастырҙарҙа барлыҡҡа килә.барлыҡҡа килгән. Башта был уйында, ҡул пелонеһындағы кеүек, тупты ҡул менән һуғып алалар, һуңынан бирсәткәләр, таяҡтар барлыҡҡа килә һәм, ниһайәт, XVI быуатта ракеткалар һәм селтәр барлыҡҡа килә. Шул уҡ ваҡытҡа ул ваҡыттағы француз, инглиз һәм испан королдәре уйнаған jo de poma популярлығының иң юғары нөктәһе тура килә.

Урта быуат әҙәбиәтендә теннис тураһында иң билдәле иҫтәлектәрҙең береһе — Шекспирҙың тарихи йылъяҙмаһындағы Генрих V эпизоды, унда француз дауфины йәш инглиз короленә мыҫҡыллап бер тәпән теннис туптары ебәрә.

XVI быуатта француз королдәренең барыһы ла тиерлек теннис уйнай: теннис залы Франциска I-нең король яхтаһында йыһазландырыла, Генрих II Луврҙа теннис залы төҙөргә бойора, ә Карл IX 1571 йылда Париж тенниссыларына һәм ракеткалар эшләгән оҫталарға гильдия хоҡуғын бирә, теннисты «иң аҫыл, лайыҡлы һәм сәләмәт күнегеүҙәрҙең береһе. Уның менән кенәздәр, тиҫтерҙәре һәм башҡа дворяндар шөғөлләнә ала», тип атай.

Әммә үҙ тарихының күп өлөшөндә теннис элита уйыны булып ҡала. Матчта ҡатнашыусыларҙың аҙ булыуы һәм тамашасылар өсөн урындың сикләнгәнлеге уға ысын мәғәнәһендә халыҡ күңел асыуына әйләнергә мөмкинлек бирмәй, ә йөҙ йылдан һуң, хатта Парижда ла, теннис уйнау өсөн ун зал ғына була, барыһы ла насар хәлдә. Теннис залдары башҡа ихтыяждарға, шул иҫәптән театр труппалары сығыштарына яраҡлаштырыла башлай, һәм, Oxford Illustrated Encyclopedia of Thetera версияһы буйынса, был буласаҡ театр залдарының формаһын алдан билдәләй.

1874 йылда Англияның Уингфилд ҡалаһы майоры Уолтер Клоптон хәҙерге заман теннисына яҡын яңы уйын ҡағиҙәләрен эшләй, уны ул «сферистика» тип атай. Бер йылдан сферистика ҡағиҙәләре камиллаштырыла, һәм уйын яңы исем ала — «лаун- теннис», инглиз телендә был «газонда теннис» тигәнде аңлата.

1899 йылда Гарвард университетының дүрт студенты теннис буйынса турнир үткәреү идеяһына эйә була, унда йыйылма командалар ҡатнаша. Шуларҙың береһе Дуайт Дэвис турнирҙың схемаһын эшләй һәм үҙ аҡсаһына еңеүсегә приз — көмөш кубок һатып ала. Беренсе турнир 1900 йылда Массачусетс штатының Бруклайн ҡалаһында үтә, унда АҠШ һәм Бөйөк Британия ҡатнаша. Дэвис Гарвардтың башҡа ике студенты менән АҠШ командаһы өсөн сығыш яһай, ул көтмәгәндә еңеү яулай, артабан киләһе матчта 1902 йылда еңә. Шул ваҡыттан алып турнир йыл һайын үткәрелә (бер нисә иҫкәрмә менән), ә 1945 йылда Дэвис вафат булғандан һуң Дэвис Кубогы тип атала һәм хәҙер теннис донъяһында йыл һайын үткәрелә торған популяр сара булып тора.

1923 йылда донъяның алдынғы тенниссыларының береһе Гейзель Хочкисс-Уайтман ҡатын-ҡыҙҙар теннисын популярлаштырыу маҡсатында Уайтман команда кубогын булдыра. әммә АҠШ һәм Бөйөк Британияның ҡатын-ҡыҙҙар командалары араһында беренсе тапҡыр үткәрелгән был ярыш 1990 йылға тиклем, Британия яғы турнирҙа ҡатнашыуҙы туҡтатыу тураһында иғлан иткәнгә тиклем, был ике команданың эске эше булып ҡала.Тик 1963 йылда ғына Халыҡ-ара лаун-теннис федерацияһы Ҡатын-ҡыҙҙар йыйылма командаһы ярыштары — Ирҙәр Дэвис Кубогына тиң федерация кубогы булдыра.

1920-се йылдарҙан башлап профессиональ тенниссылар, күргәҙмә матчтарҙа уйынды ҡарау өсөн аҡса түләгән аудитория алдында сығыш яһап, аҡса эшләй башлай. Беренсе булып Антверпендағы Олимпия уйындары чемпионы Сюзанна Ленглен халыҡ алдында сығыш яһау өсөн профессиональ контрактҡа ҡул ҡуя. Уның гастролдәрен эшҡыуар Чарльз Пайл ойоштора, ул шулай уҡ донъяның башҡа алдынғы тенниссылары Хелен Уиллз һәм Молла Мэллори менән контракт төҙөргә тырыша, әммә уңышҡа өлгәшмәй. Һуңынан Ленглендың партнеры булараҡ был ваҡытҡа 35 йәш тулған, Уайтман Кубогында илдең йыйылма команда капитаны, АҠШ-тың өс тапҡыр чемпионы Мэри Браун тәҡдим ителә. Ленглендың контракты 75 000 доллар тәшкил итә, ә Браунға 30 000 доллар тәҡдим ителеүе тураһында имеш-мимештәр йөрөй. Пил шулай уҡ Францияның дүртенсе ракеткаһы Пол Фере һәм америка теннис йондоҙо, ике тапҡыр Олимпия чемпионы һәм Дэвис Кубогын яулаусы Винсент Ричардсон һәм башҡа ике аҙ билдәле тенниссы менән контракт төҙөй. Тарихта беренсе профессиональ теннис матчы 1926 йылдың 9 октябрендә Нью-Йоркта 13 мең тамашасы алдында «Мэдисон-сквер-гарден» ябыҡ аренаһында үтә. Теннис түңәрәгендә профессиональ турҙың барлыҡҡа килеүе ҡатнаш хистәр менән ҡабул ителә, был ҡаты тәнҡит тә, хуплау ҙа тыуҙыра

Әммә Ричардс Пайл кеүек уңышлы менеджер булмай, 1931 йылда уға күп тапҡыр Уимблдон, АҠШ һәм Дэвис Кубогын яулаусы Билл Тилден ҡушылғанға тиклем профессиональ тур килем килтереүҙән туҡтай. Уның 1929 йылда АҠШ-тың профессиональ чемпионы Чехословак оҫтаһы Карел Кожелуг менән ҡапма-ҡаршы тороуы тағы ла йәмәғәтселектең иғтибарын йәлеп итә һәм миҙгелгә сирек миллион доллар самаһы аҡса килтерә.

Корт

Теннисты тура мөйөшлө тигеҙ өҫлөктә һәм тамғалар ҡулланылған майҙанда — кортта уйнайҙар. Корт уртаһында — бөтә киңлеге буйынса артҡы һыҙыҡтарға параллель рәүештә үткән һәм кортты ике тигеҙ яртыға бүлгән селтәр. Корттың оҙонлоғо — 23,77 м, киңлеге — 8,23 м (яңғыҙ уйын өсөн) йәки парлы уйын өсөн 10,97 м. Корттың ҡыҫҡа яҡтары буйынса һыҙыҡтар артҡы һыҙыҡтар тип атала, оҙон яҡтары буйынса — ҡабырға һыҙыҡтары. Маркировка сиктәренән тыш — уйынсылар хәрәкәте өсөн өҫтәмә урын булдырыла. Кортта туп биреү зоналары билдәләнә. Үҙәк тапшырыу линияһы вертикаль аҡ һыҙат ярҙамында бирелә. Артҡы линияларҙа уртаһы билдәләнгән ҡыҫҡа билдә һалына. Уларҙың барыһы ла линияның өлөшө булып тора. Линияға тейгән йәки бер аҙ эләккән туп та иҫәпләнә. Шулай итеп, тышҡы сик корттың сиге булып тора.

Теннис корттары япмаһының төрлө төрҙәре бар: үлән, ер, ҡаты йәки синтетик келәм (яһалма үлән, акрил япма). Ҡаплау төрө туптың ҡаҡлығыуына һәм уйынсыларҙың хәрәкәт динамикаһына йоғонто яһай, шуға күрә төрлө япмалы корттарҙа уйнау стратегияһы бөтөнләй башҡаса булыуы мөмкин. Өҫтәүенә, ниндәйҙер бер өҫтөнлөк биргән япмалар юҡ, һәм хатта абруйлы һөнәри турнирҙар төрлө типтағы корттарҙа үткәрелә. Ҙур теннис өсөн сетканың стандарт күләме 1,07 м тәшкил итә, ул 40 миллиметрлыҡ квадрат ячейка бар. Беркеткестәр классик винтлы йәки металл булырға мөмкин.

Ракетка

Теннис ракеткаһы һәр уйынсы өсөн айырым һайлап алына, шулай уҡ тенниссы һуғыу өсөн ракетканың уңайлы тотҡаһын айырым һайлай. Ҡыллы йөҙ туп һуғыу өсөн ҡулланыла. Ракета өсөн тәүҙә ағастан эшләнгән, әлеге ваҡытта — углеродлы сүстән, керамиканан һәм металдан торған ҡатмарлы композицияларҙан тора.

Теннис ракеткалары өсөн ҡылдар яһалма (нейлон, полиэстер, кевлар) һәм тәбиғи (үгеҙ тарамыштарынан эшләнә). Элегерәк тәбиғи ҡылдар уйын өсөн иң яҡшы характеристикаға эйә тип иҫәпләнгән, әммә хәҙерге яһалма ҡылдар тәбиғи ҡылдарға тиңләшкән. Бынан тыш, тәбиғи ҡылдар ҡиммәтерәк, дымға дусар була, сыҙамлыраҡ һәм нәзәкәтле тәрбиә талап итә. Ҡыллы көсөргәнеш махсус станоктарҙа, ҡайһы саҡта ҡул көсө менән башҡарыла. Горизонталь һәм вертикаль ҡылдарҙың көсө төрлө, ә горизонталь ҡылдар 2 килограмға кәмерәк көс менән тартыла. Яңы ракеткаларҙа стандарт көсөргәнеш 26 килограмға 24 кг тәшкил итә. Ҡыл көсө ни тиклем көслөрәк булһа, һуҡҡанда туп менән идара итеү еңелерәк була, әммә һуғыу көсө кәмерәк була. Һуҙылыу ни тиклем көсһөҙөрәк булһа, тупҡа тиҙлек биреү ҙә шул тиклем еңелерәк, әммә идара итеү шул тиклем насарыраҡ була бара. Йоҡа ҡылдар аҙыраҡ көс менән тартыла, уларҙы ҡулланыу туп менән идара итеүҙе яҡшырта, әммә улар бер аҙ сыҙамлыраҡ була. Ҡылдың сифаты күп йәһәттән уның төҙөлөшөнә бәйле.

Халыҡ-ара теннис федерацияһы (ITF) теннис ҡағиҙәләрендә ракеткаларға талаптарҙы көйләгән. Ракетканың оҙонлоғо (өҫкә), башының ҙурлығы (өҫкә), ҡылдарҙың бер төрлөлөгө, ракеткала ҡулайламаларҙың булыуы (шул иҫәптән механик һәм электрон) сикләнгән. Ракетканың оҙонлоғо 29 дюймдан (73,66 см) артмаҫҡа тейеш, ә өлкәндәр өсөн номиналь дәүмәле — 27 дюйм (68,58 см), малайҙар һәм балалар өсөн түбәндәге рәт тәҡдим ителә: 26, 24, 21, 19 дюйм. Ракетканың киңлеге 12,5 дюймдан (31,75 см) артмаҫҡа тейеш, ә ракетканың ҡыллы өҫлөгө (СПР), йәғни эске дәүмәле (ҡырға тиклем) — 11,5 дюйм (29,21 см) һәм киңлеге 15,5 дюйм (39,37 см) булырға тейеш түгел. Ғәҙәттә ракетка етештереүселәр ракетка баштарының һыҙыҡлы үлсәмдәрен бирмәй, ракетканың ҡыллы өҫлөгө майҙанын раҫлай.

Ракетка етештереүселәр баҙарында конкуренция процесында ике тиҫтәләп етештереүсенән торған тотороҡло «төркөмләү» барлыҡҡа килә. Бынан тыш, компаниялар тенниссыларҙың (PRO, CLUB, TUR һ. б.) уйын кимәле өсөн ракеткалар етештерә, сөнки тенниссының оҫталығы ни тиклем юғары булһа, ул ракетка параметрҙарына ла шул тиклем һиҙгерерәк була. Юғары кимәлдәге профессионалдар, ҡағиҙә булараҡ, үҙҙәренең уйын һәм анатомик үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып, шәхси фирмаларҙа заказ буйынса эшләгән ракеткалар менән уйнай. Яңыртыу моделдәре яҡынса бер-ике йыл эсендә барлыҡҡа килә, әммә иң популяр моделдәрҙе оҙағыраҡ ваҡытҡа етештерергә мөмкин.

Теннис ракеткаһы һәр уйынсы өсөн айырым һайлап алына, шулай уҡ тенниссы ракетка тотҡаһын айырым һайлай.

Туп

Уйын өсөн соҡорло резина шар ҡулланыла. Тыштан туп билдәле бер аэродинамик үҙенсәлектәр биреү өсөн йомшаҡ кейеҙ менән ҡаплана. Ҙур ярыштарҙа ҡулланылған туптар билдәләнгән критерийҙарға тап килергә тейеш, уларға 65,41—68,58 мм, ауырлығы 56,0—59,4 г, деформация кимәле, шулай уҡ төҫ инә. Һары-аҡ төҫ АҠШ теннис ассоциацияһы һәм ITF тарафынан раҫлана. Люминесцент һары төҫ, шулай уҡ оптик һары төҫ 1972 йылда телевидение өсөн иң сағыу төҫ булараҡ индерелә, һәүәҫкәр спортта башҡа сағыу төҫтәрҙе осратырға мөмкин. һәм туптың өҫкө йөҙө характерлы формалағы ябыҡ һыҙыҡ менән ҡулланыла. Иң киң таралған шарҙар — ике атмосфера баҫымы булған шарҙар, әммә эске баҫымы булмаған шарҙар бар, улар һикереүҙе тәьмин итеү өсөн ҡатыраҡ каучуктан яһала.

16 быуатта теннис өсөн туптар һарыҡ йәки кәзәнең йөн менән ҡапланған һәм еп менән уратылған ярыһынан эшләнгән. XIX быуатта йөн һыҙатының дүрттән өс өлөшөн йәҙрә тирәләй ҡыҫып уратҡандар. Шунан уны бөтә яҡтан ептәр менән бәйләп, аҡ туҡыма менән тышлағандар. 1850-се йылдарҙа вулканизацияланған резина уйлап табыла, һәм шул ваҡыттан алып резина шарҙар стандартҡа әүерелә. Тәүге резина шарҙар һоро йәки ҡыҙыл төҫтә була һәм эске баҫымы булмай.

Уйын ҡағиҙәләре

Уйынсылар (командалар) селтәрҙең ҡапма-ҡаршы яҡтарында торалар. Шуларҙың береһе — тупты уйынға индерә. Икенсе уйынсы — тупты ҡабул итеүсе. Уйынсыларҙың бурысы — тупты ракетка һуғып дәғүәсе яғына йүнәлтеү, шул уҡ ваҡытта тупты майҙан сиктәрендә һуғыу. Уйынсының, үҙ сиратында, туп кортҡа бер нисә тапҡыр ҡағылғансы һуғырға ваҡыты булырға тейеш. Шулай уҡ туптың майҙанға төшөүен көтмәйенсә һуғырға — осоштан уйнарға мөмкин. Хата ебәргән уйынсы иҫәпте юғалта, ә дәғүәсеһе мәрәй йыя.

Уйынсыларға уйындарҙа еңеү өсөн мәрәй йыйырға кәрәк (кәм тигәндә 4 туп: 15-30-40 уйын, әммә кәм тигәндә ике туп айырмаһы менән). Уйынсыға туп биреү өсөн ике мөмкинлек бирелә. Уйынсы алмашлап, уң һәм уң квадраттарға бирә. Әгәр туп селтәргә һуғылһа һәм уң майҙанға һуғылһа, туп биреүҙе яңынан башҡара. Гейм уйналғандан һуң, ярышташына күсә. Таҡ һанда уйындар уйнағандан һуң, уйынсыларға бер минутлыҡ тәнәфес бирелә һәм яҡтары алмаштырыла. 6 уйында еңгән уйынсы (дәғүәсеһе 4 уйындан артыҡ еңеү яуламаған осраҡта) «сет» еңеүсеһе тип һанала. Сетта 5:5 иҫәбе булһа, еңеү өсөн рәттән ике уйында еңергә кәрәк. Иҫәп 6:6 булһа, ҡағиҙә булараҡ, тай-брек уйнала (7 туптан кәм булмаған, әммә кәм тигәндә ике туп айырмаһы менән). Матчта еңеү өсөн 5 сеттың 3 йәки 3-енән 2-һен еңергә кәрәк, шул уҡ ваҡытта сеттарҙың дөйөм һаны (3 йәки 5) ярыш ҡағиҙәләре менән билдәләнә. Уйынсыларҙың береһе еңгән сеттарҙың кәрәкле һанын йыйғас, матч тамамлана.

Рәсми матчтарҙа һәр саҡ арбитр була, ул, майҙанды яҡшыраҡ ҡарау өсөн, ҡалҡыулыҡта — башняла ултыра, шуға күрә уны башняла судья тип атайҙар. Судья абсолют ҡарарҙар ҡабул итергә хоҡуҡлы, тенниста ә уларҙы шик аҫтына ҡуйыу насар форма тип һанала. Башнялағы арбитрға һыҙыҡтағы судьялар (һыҙыҡ судьялары) ярҙам итә, улар туптың корт эсенә эләгеү-төшмәүен билдәләй.

2006 йыл миҙгеленән WTA һәм ATP турнирҙарының электрон арбитраж системалары (Hawk-Eye) рәсми ҡулланыла. Бындай системалар туптың төшөү нөктәһен юғары теүәллек менән билдәләргә һәм шуның менән судья хаталары һәм бәхәсле ситуациялар һанын кәметергә мөмкинлек бирә. 2018 йылдан WTA турында шулай уҡ альтернатив система — FoxTenn Real Bounce ҡулланыла башлай.

Турнирҙар

Теннис турнирҙары ғәҙәттә ирҙәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар турнирҙарына бүленә. Һәр турнирҙа алдан билдәләнгән һанда уйынсылар ҡатнаша ала. Яңғыҙ ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар, ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар араһында парлы разрядта (бер енестәге ике уйынсынан торған команда ҡатнаша), ҡатнаш парлы разрядта (ике енестәге уйынсылар командалары) иң киң таралған ярыштар. Йыш ҡына билдәле бер йәш төркөмө өсөн турнирҙар үткәрелә: балалар, йәштәр, ветерандар турнирҙары. Инвалидтар өсөн турнирҙар ҙа бар.

Иң эре һәм урындағы турнирҙары ир-егеттәр өсөн ATP-тур сиктәрендә үткәрелә, ҡатын-ҡыҙҙар өсөн WTA-тур. Турнирҙа еңеүселәр һәм унда ҡатнашыусылар приз аҡсалары, шулай уҡ мәрәй ала. Улар нигеҙендә ирҙәр араһында донъя рейтингтары (ATP рейтингы) һәм ҡатын-ҡыҙҙар (WTA рейтингы) төҙөлә.

Ҙур Шлем турнирҙары иң абруйлыһы булып тора, улар араһында Австралияның Асыҡ чемпионаты, Францияның Асыҡ чемпионаты, Уимблдон һәм АҠШ-тың Асыҡ чемпионаты бар. Унан һуң Мастерс-1000 турнирҙар серияһы үтә, улар ҡатнашыу өсөн мотлаҡ һанала. Шулай уҡ профессиональ турнирҙар 500 һәм 250 рангына эйә Ике категория буйынса ла йыл йомғаҡтары буйынса Топ-8 рейтингы буйынса Финал турнирҙары айырым категория булып тора, улар Мастерсҡа ҡарағанда юғарыраҡ һанала.

Шулай уҡ ир-егеттәрҙең йыйылма командалары араһында — Дэвис Кубогы, ҡатын-ҡыҙҙар араһында — Федерация Кубогы һәм ҡатнаш командалар араһында — Хопман Кубогы турнирҙары үтә. Был ярыштар Халыҡ-ара теннис федерацияһы (ITF) эгидаһы аҫтында үтә. 2020 йылдан календарҙа Австралияның ирҙәр йыйылма командалары өсөн АТП Кубогы турниры барлыҡҡа килә.

Рәсәйҙә ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар өсөн 2 турнир үткәрелә — Кремль Кубогы, октябрҙә Мәскәүҙә ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар өсөн бер үк ваҡытта үткәрелә; Санкт-Петербург асыҡ чемпионаты — февралдә WTA, сентябрҙә АТП. Рәсәй теннис турнирҙары Рәсәй теннис турнеһының НП-һы тарафынан көйләнә.

Күрһәтмә турнирҙар

Бер нисә демонстрация турниры үткәрелә, ҡағиҙә булараҡ, теннис миҙгеле араһында (ноябрь — ғинуар) үткәрелә. Әлеге ваҡытта булған күрһәтмә турнирҙар араһында билдәләргә мөмкин:

• AAMI Classic
• Кубок Хопмана — не проводится с 2020 года
• Мировой теннисный чемпионат в Абу-Даби
• Suzuki Warsaw Masters
• Женский выставочный турнир в Сингапуре 2011|Женский выставочный турнир в Сингапуре
• Masters France
• Открытый чемпионат Ле-Туке по теннису|Открытый чемпионат Ле-Туке
• Кубок Лейвера

2017 йылдан башлап Милан 21 йәшкә тиклемге донъяның иң яҡшы тенниссылары ҡатнашлығында Next Gen ATP Finals яңы күргәҙмә турнирын ҡабул итә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Юниорҙар теннисы
• Өҫтәл теннисы

Әҙәбиәт

• Патрик Макинрой, Питер Бобо. Теннис для "чайников" = Tennis For Dummies. — М.: «Вильямс», 2007. — С. 288. — ISBN 0-7645-5087-X.
• Борис Фоменко. Российский теннис. Энциклопедия. — 1999. — 448 с. — ISBN 5-901120-01-9.
• П. Метцлер Теннис / Пер. инга менән. Вашедченко Ватан, Яснев Ю. — М.: Агентлығы «ФАИР», 1997. — 336 менән, ләм.
• Шестаков В. Расцвет «королевского» тенниса. — Философия и культура эпохи Возрождения. Рассвет Европы. — СПб.: Нестор-История, 2007. — С. 205—214. — ISBN 978-59818-7240-2. Архивная копия 15 август 2011 н Wayback Machine
• Bud Collins' Modern Encyclopedia of Tennis / Bud Collins, Zander Hollander. — Detroit, MI: Visible Ink Press, 1994. — 666 p. — ISBN 0-8103-9443-X.
• Heiner Gillmeister. Tennis: A cultural history. — London, UK: Leicester University Press, 1998. — 452 p. — ISBN 0-7185-0195-0.
• Tennis // New Encyclopedia of Sports / Ralph Hickok. — USA: McGraw-Hill Book Company, 1977. — 557 p. — ISBN 0-07-028705-8.
• William Joseph Baker. Sports in the Western world. — Revised ed. — University of Illinois Press, 1988. — 359 p. — ISBN 0-252-06042-3.

Һылтанмалар

• • Официальный сайт ATP-тура (инг.)
  • Официальный сайт WTA-тура (инг.))
  • Официальный сайт ITF (инг.))
  • Официальный сайт Федерации тенниса России
  • Новости мирового тенниса (рус.)
  • Теннис в энциклопедии «Кругосвет» (рус.))