Mitolohiyang Pilipino

An mitolohiyang Pilipino naggamot sa dakol na indigenous Philippine folk religions. Nagpapahiling an mitolohiyang Pilipino nin mga impluwensya gikan sa Hindu, Muslim, Budhista, asin mga Kristiyanong tradisyon.

Kabali sa mitolohiyang Pilipino an mga konsepto na kaagid kan sa ibang mga sistema nin pagtubod, siring kan notions nin kalangitan (kaluwalhatian, kalangitan, kamurawayan), impyerno (kasamaan, sulad), asin kalag nin tawo (kaluluwa, kaulolan, makatu, ginoand kud,...).

Kasaysayan asin impluwensya kan mga Asyano

Bago mag-abot an mga sidayang Pilipino, igwa na nin sadiring relihiyon an mga katutubo, siring kan Animismo: an pagsamba sa kalikasan, asin Paganismo. An saindang mga tataramon asin tultol in naimpluwensyahan kan mga dayuhan, lalo na an mga Indiano, Malay, asin Indones, pati na an iba pang mga Asyano na parte kan pangangalakal.

Bathala – siya an pinakapowerful na diyos sa gabos na mga diyos, asin midbid man bilang Maykapal. An konsepto ni Bathala may pagkakapareho sa diyos kan mga Indones na si Batara Guru asin kan mga Indiano na si Shiva. An mga epiko kan India, siring kan Ramayana asin Mahabharata, isinalin sa katutubo na mga tataramon kan mga Pilipino, asin dakul na bersyon kaini an nahiling sa iba-ibang relihiyon kan mga katutubo.

An mga impluwensya kaini idinala kan mga nangangalakal hale sa mga kararom na nasyon siring kan Thailand, Malaysia, asin Indonesia, siring na may mga kahadean pa ang India sa mga lugar na ini. Alagad, an mga diyos sa mitolohiya kan mga Pilipino dahan-dahan nawara kan nag-abot an mga Espanyol, kun sain ipinakilala an Kristyanismo.

Nagpoon an mga Espanyol nin agresibong kampanya laban sa mga katutubo na relihiyon, na nagresulta sa diskriminasyon sa mga dai-Kristyano. An Simbahang Katoliko nagmando na sunugon asin itapon an mga anito kan mga Pilipino, asin an mga nahihiling na nagsisimba sa mga anito gigibohon nin kasala o kaya paparusahan. Maski sa moderno na panahon, igwa pa man giraray nin mga tawo na nagtutubod sa mga tradisyunal na paniniwala

Panteon na Pilipino

Lakapati – an diyosa kan pagkamayabong.
Pati – an diyos kan uran.
Lakambakod – an diyos kan mga paroy asin paghilom kan mga samad.
Apolaki – siya an pinagtutubodan bilang diyos kan girumdoman (giyera), paglakaw asin pangangalakal.
Mayari – an diyosa kan bulan.
Lakambini – an diyos kan pagkaon.
Lingga – an diyos kan paghilom kan samad asin pagkamayabong.
Mangkukutod – an diyos kan saro na partikular na grupo kan mga Tagalog.
Anitong Tao – an diyos kan uran asin hangin.
Agawe – diyos kan tubig.
Hayo – diyos kan dagat.
Idionale – diyosa kan pagtanom.
Lisbusawen – diyos kan mga kalag.

Panteon na Bisaya

Makaptan – diyos kan langit asin himpapawid.
Magwayan – diyosa kan katubigan asin espiritu kan dagat.
Liadlao – diyos kan Adlaw.
Libulan – diyos kan Bulan.
Lisuga – diyosa kan mga bituon.
Lihangin – diyos kan hangin.
Lidagat – diyosa kan karagatan.
Sidapa – diyos kan kamatayan.

Panteon na Bicolano

Gugurang – Supremo na diyos kan mga Bicolano.
Asuan – diyos kan kasamaan.
Adlaw – diyos kan Adlaw asin masaganang ani.
Bulan – diyos kan Bulan, pangingisda asin proteksyon sa banggi.
Bituoon – diyosa kan mga bituon.
Haliya – diyosa kan liwanag kan Bulan asin kalaban ni Bakunawa.
Bakunawa – dating magayon na diwata na nagin mala-hito na dragon kan kailaliman.
Okot – diyos kan kagurangan asin pangangaso.
Magindang – diyos kan dagat asin pangingisda.
Kalapitnan – diyos kan mga paniki.
Batala – diyos na nangangalaga sa mga anito asin lambana.
Linti – diyos kan kidlat asin kaparusahan.
Dalogdog – diyos kan kulog asin alapaap.
Onos – diyos kan bagyo asin baha.
Kanlaon – diyos kan bulkan asin pagkawasak.
Oryol – kalahating diyosa na may pangibaba na higanteng ahas.

Anito sa Mitolohiyang Pilipino

An Anito sa Mitolohiyang Pilipino nagtutukoy sa mga espiritu o kalag kan mga ninuno o mga yumaong tawo, pati na an mga tawo-tawong kahoy. An Anito madalas na pinapahayag sa paagi nin mga kahoy na ukit o mga hulma na tawo na nagsisimbag pisikal na representasyon kan mga espiritu.

Diwata sa Mitolohiyang Pilipino

Sa Mitolohiyang Pilipino, an saro na Diwata (hale sa Sanskrit na devata देवता) iyo an saro na klase nin espiritu, kun sain an iba itinutubod na diyos o diyosa. Nagkaigwa nin pagbabago sa kahulugan kan “diwata” sa harong kan panahon, lalo na kan nagin parte ini kan mitolohiya kan mga sidayang Pilipino.

Sa mitolohiyang Filipino, an Diwata itinutubod na makapangyarihan na espiritu o diyos na konektado sa kalikasan. Ini sira an mga tagapangalaga kan likas na yaman siring kan kagurangan, kabundukan, salog, asin mga tanom. Midbid sira sa saindang kagayunan asin kabutihan, pero kaya man sindang magtao nin parusa sa mga tawo na dai nagseserbe o nasisira sa kalikasan. Madalas sindang ilarawan bilang ubod-gayon na mga babae o mga magayon na mga lalaki na may abilidad magtao nin proteksyon asin mga biyaya.

Sa mga kwento asin alamat sa rehiyon kan Luzon, madalas na kinokonekta an diwata sa lambana. An kombinasyon kan diwata asin lambana sa mga kwentong-bayan nag-uugat sa saindang mga magkapareho na katangian bilang mga espiritu nin kalikasan. An mga elemento kan kultura, impluwensya kan kasaysayan kan kolonyalismo, asin saindang papel sa mga kwento nin aral nagpapayaman kan sining kan mitolohiyang Pilipino. Iyo ini an nagpapahiling kan malawig na koneksyon kan mga tawo sa saindang likas na kapaligiran.

Lambana sa Mitolohiyang Pilipino

Sa Mitolohiyang Pilipino, an lambana iyo an saro na klase nin espiritu nin kalikasan o saro na munting diwata. Madalas ini inilarawan bilang mga sadit na nilalang na may pakpak, na pareho kan mga engkanto sa mitolohiyang Kanluranon. Madalas ini konektado sa kalikasan asin itinutubod na tagapangalaga kan mga kagurangan, salog, tanom, asin mga hayop.

Pinagtutubodan sindang nagkakaigwa nin mahika asin nagdadara kan kagayunan nin kalikasan, na kaya man magtao nin biyaya o parusa depende sa kung pano tinatrato kan mga tawo an kalikasan.

An konsepto kan lambana midbid na may pagkakapareho sa diwata, pero an lambana mas pinagtutubodan na mas sadit asin mas maselan. Samantalang an diwata madalas pinapahayag bilang mas makusog asin mas makapangyarihan na nilalang. Parehas sindang tagapangalaga nin kalikasan, asin an saindang mga kwento nagpapahiling kan respeto asin pagpapahalaga kan mga sidayang kultura nin mga Pilipino sa kalikasan.

Mga Mahiwagang Nilalang

Aswang – Mga nilalang kan lagim asin kadikluman. Pinagtutubodan na ini mga tawo na nagkakan nin tawo manungod, kun minsan igwa nin mga pakpak asin ginigibo an pagkagibo saro sa banggi tanganing maghanap nin makakantot o maaswang.
Engkanto – Mga nilalang hale sa ibang dimensyon o kinaban. Mapuputi, asul o lunti an mga mata, asin an tenga hugis dahon. Kun minsan, mas matangkad o mas sadit kaysa sa ordinaryong tawo.
Lamanlupa – Pangkalahatang tawag sa mga nilalang o elemento na konektado sa daga asin mga hali sa ilarom kan daga.
Duwende – Pinagtutubodan bilang mga sadit na tawo na may mga mahiwagang kakayahan.
Diwata – Magagayon asin makusog na mga tagapangalaga kan kalikasan. Nagdadara nin proteksyon asin mga biyaya, asin midbid man bilang mga lambana.
Anito – Mga espiritu kan mga ninuno, madalas kinakatawan nin mga kahoy na estatwa.
Kapre – Saro na klase nin halimaw na dakula asin sobra ang kabalahibo. Pinagtutubodan na mahilig ini sa tabako.
Maligno – Mga nilalang na pwede magin sa grupong marahay o masama.
Manananggal – Mga nilalang na may kakayahan magbago nin itsura, lalo na tuwing kabilugan kan bulan.
Tikbalang – Mga nilalang na may hitsurang garo kabayo.
Tiyanak – Saro na sanggol na nagiging halimaw tuwing banggi asin mas magayong mapanganuron tuwing kabilugan kan bulan.

Mga Uri nin Lamanlupa (Bicolano)

Nuno sa Punso – Sadit asin gurang na espiritu na namamayo sa mga punso o burul kan daga. Pinagtutubodan na ini igwa nin kasakiton kun maisturbo an saindang tirahan. Kaya madalas sinasabihan an "Tabi-tabi po" para maiwasan ang kasakitan.
Duwende – Mga sadit na nilalang na nag-eerok sa mga lugar arog kan mga kahoy, punso, o irarom kan mga bato. Iba an ugali depende sa trato sainda: igwang Duwendeng Puti (maray) asin Duwendeng Itim (malisyoso).
Tiyanak – Masamang nilalang na nag-aanyong sanggol. Namimigla sa mga tawo tanganing iladlad an tunay na itsura asin salakayon ang biktima. Pinagtutubodan na ini espiritu kan mga sanggol na binayaan o pinanagos.
Tikbalang – Nilalang na kalahating kabayo asin kalahating tawo, may lawas nin tawo pero may ulo asin mga siki nin kabayo. Pigsasabing nililigaw ninda an mga naglalakbay sa kagubatan asin ginagamit an ilusyon. Nangunguha man ninda nin babayi tanganing magdanon kan saindang lahi.

Mga Uri nin Bantay Tubig asin Tagadagat (Bicolano)

Sirena – Babayi na kalahating isda asin kalahating tawo, kilala sa kagayunan asin makakawat na boses. Madalas gibohon ang mga paraagdao sa peligro.
Siyokoy – Lalaking taga-dagat, marikas asin may kakaibang anyo. Mapaminsala asin agresibo, na nagsisimbulo kan kalikasan kan dagat na dai predictable.
Sireno – Lalaking kahalintulad kan Sirena, may kagayonan asin nakakawas na boses. Nagsisimbulo ini kan kagayonan asin peligro kan kalikasan.
Kataw – Marikas asin marayhon na nilalang sa tubig na kayang kontrolon an mga salog asin dagat. Tinuturing na mga hari asin reyna kan tubig.
Magindara – Masasamang sirena na nag-aakit sa mga mandaragat tanganing mapahamak. Sinasabing pinagsisimbulo ninda an peligro kan karagatan.
Berberoka – Higanteng nilalang sa mga salog o lawa. Pinagpapadumang an biktima sa irarom kan tubig, sinasabing paalala nin pagkagimaw sa mga dalan-langkaw na tubig.
Lakandanum – Espiritu kan tubig na may hitsurang arog isda o ahas. Nagbabantay sa mga salog asin kayang kontrolon an tubig asin uran.
Naga – Nilalang na kahalintulad nin igat, pinaniniwalaan na nauugnay sa uran asin kasaganaan. Dakulaon an papel sa kalikasan asin agrikultura.
Atawid – Masasamang espiritu kan tubig na kumukuha nin mga aki. Kwento ini para magpahiling nin atensyon sa tubig.
Darantan – Masasamang espiritu kan tubig na nagdadara nin peligro asin kamalasan.

Mga Uri nin Engkantong Wangis-Tawo (Bicolano)

Mahomanay – Lalaking engkanto na nag-aalaga sa kalikasan. Maputi an balat, mahaba an burok na buhok, asin may tenga na arog dahon. Nangunguha nin babayi na saindang nagugustuhan. Pag nagkairiba an babae asin Mahomanay, pwedeng magdangog nin yaman o malas depende sa ugali kan babayi.
Tamalanhig – Babaying engkanto na kaupod kan Mahomanay. Mapula an balat asin mahaba an burok na buhok. Nangunguha nin lalaki asin inaakit ninda gamit an amoy na tamis asin halimuyak. Dai ini gusto kan Mahomanay.
Tamawo – Sinaunang engkanto na maputi an balat, may buhok na arog ginto o puti. Mapagpala sa lahi kaya nagkukuha nin babaying mortal tanganing magparami. Pinagtutubodan na an mga pintuan para sainda nasa mga batis o talon.
Banwaanon – Kinakatakutan na engkanto sa Kabisayaan. Mga matangkad, marmol ang balat, asin may buhok na arog pilak. Nagdadara nin sumpa asin nadudukot nin mga magagayon na tawo.
Itim na Engkanto – Mga engkanto na nagpapakita bilang mga anino o itim na nilalang. Mapanakit asin nakakatakot, pigpapatamaan an mga tawo na napupusuan ninda.
Anggitay – Magagandang engkanto na ang pangatubang parte ay tawo, samantalang panghuraw parte kabayo o usa. Mahilom ini pero napapahiling sa mga makikintab na bagay.
Dalaketnon – Masasamang engkanto na nagaakit sa mga tawo para kunin tanganing maging asawa o alipin. Puno nin Balete an pintuan sa saindang daigdig.
Abyan – Mapuputi na engkanto na nag-aalaga sa mga maray na tawo. Kun nagugustuhan ninda an tawo, madalas dinadalaw sa panaginip asin mahihiling an saindang kaagahan.
Tawong Lipod – Dai nakikitang espiritu na dating magaganda pero nagbago an anyo tanganing maging masama. Ini mga dating diwata na nagiging maligno kun dai makabalik sa langit.
Lambana – Mga sadit na nilalang na may pakpak na garo tutubi o paruparo. Nag-aalaga nin kalikasan asin nagsisilbing abay kan mas marikas na diwata. Dakula an respeto na inaapod an mga Lambana bilang simbolo nin kalikasan

Mga nilalang na mitolohikal kan Bicol

BAKUNAWA

An titanicong isda-dragón na nagdadara nin eclipse. Sa ibang istorya, siya dating magayon na Naga na kambal nin pagong. Si Bakunawa an pinakahalangkaw na Naga sa irarum kan dagat, nagin diyosa asin tagapagbantay nin kamatian. Saro na aldaw, an magayon na diyos nin bulan, si Bulan, nagduman sa dagat nin Ibalong. Gabos na linalang namamangha sa saiyang liwanag asin androgynos na kagayunan. Nahiling ni Bakunawa si Bulan asin nagadan siya sa sayo. Pero si Bulan nagliwaliw sana sa mga sirena asin buwaya asin dae naghapot ki Bakunawa. Sa pagkahiling niya na ini intentional na pag-iwas, si Bakunawa nagbuot na maging dragon asin kinua an bulan. Ang iba pang diyos nagirum asin pinagtrap si Bakunawa sa saiyang monstrous na anyo.

DARUANAK / DARUWANAK

Daruanak: Saro na dambuhalang pagong, kapareho kadakul nin sarong isla. Sa ibang istorya, ini an celestial na kambal ni Bakunawa. Sa pagtao ki Bakunawa nin kapangyarihan, an Daruanak nagin gigantes na pagong na nasa tubig.

Daruwanak: Sa kasaysayan kan Pasacao, ini saro man na isla na magayon asin palibot kan mga dolphins.

IRAGO / NAGA

An mga Naga, o Irago, mga elemental kan tubig na may lawas nin magagayon na dalaga sa taas asin lawas nin eel sa ibaba. Nagtatao sinda nin ulan asin nagbabantay nin yaman. Sa panahong tig-ulang, nagtatao sinda nin tubig para sa mga tawo. Si Bakunawa, sa ibang istorya, an pinakahalangkaw asin pinakahalangkaw sa gabos na Naga, kaya kinonsiderar na diyosa ninda.

TANDAYAG NA OPON

Gigantes na baboy na guardian kan kapatagan bago dumating an mga tawo sa Ibalong. Si Baltog, an hero nin mga colonists, pigtapos ini gamit an saiyang kamao.

SARIMAW / SARIMAO

An Sarimaw sarong mala-leon, mala-baboy, asin may mga sungay. Mga monstruong nagtitiboy kan mga may sala o malain. Pigtabog ninda ni Handyong sa Mount Kulasi pagkatapos kan saindang mga pagpakaraot.

SADAB

Sarong halangkaw asin mahiwagang kahoy na nasa Isarog. Pinagtutubod na pinagtanom nin Manlilikha para bantayan an tubig sa bulod. Ini an pinakamataas asin an mga lambana (diwata) an saiyang tagapagbantay. Ang mga sanga asin ugat kaining kahoy minabalyo asin ginagamit para magtukdo o magtangis.

LUNGGAWE

Sarong dako na gamgam na immune sa lason. Ini an nagpipinugol sa Sadab na may lason asin bantay sa bulod.

RABOT

Si Rabot an "Uragon na Halimaw sa Ibalong." Sarong dambuhala na may lawas nin tao sa ibabaw asin lawas nin karabao o kanding sa ibaba. May golden na ngipon, pakpak nin paniki, asin boses na pwede magturno nin tawo sa bato. Si Baltog an nagtapos sa saiya habang siya natuturog sa aldaw.

NAGINED, MAGKABURAK, ARAPAYAN

mga demonyo na may tatlong ulo asin mga tattoo sa lawas. Ang mga kalalawigan na ini tinatawag nin mga tao para sa mga baliko na intensyon. Maski si Asuang humahapot ki Nagnined, Magkaburak asin Arapayan para sa kalokohan.

Tawong Lipod

Spirits na nagdudumara kan hangin asin mga ulap. Sa mga contemporaryong istorya, ini naging masama na engkanto na nagdadara nin malas. Sa mga orihinal na kuwento, pigbabantayan ninda an diyos na si Bulan habang siya nagpapanaba sa Ibalong.

Mga nilalang na mitolohikal kan Isarog (Bicol)

Puting Kabayo: An Kabayo na Naglilipad sa Langit

An Puting Kabayo (An Kabayo na Naglilipad sa Langit) sarong mito sa folklore kan Mt. Isarog, na ginasabiang magikal na hayop na naglilipad sa langit bilang tagapagtanggol kan mga kagubatan sa ibaba. An puti na kabayo ini an nagsusubang bantay sa mga kagubatan kan bundok, tinatagan ang proteksyon kan mga tirahan pati na an mga buhi na hayop na arog kan mga ibon, hayop, asin mga tanom. Sa mga lokal na istorya, an pagtan-aw sa Puting Kabayo na naglalakbay sa langit ay tanda nin armonya sa kalikasan asin biyaya galing sa mga espiritu kan bundok.

Angongolkol: An Nakakatakot na Tagapagtanggol kan Ilog

An Angongolkol sarong espiritu na nananahan sa folklore kan Mt. Isarog, na isinasalarawan bilang sarong tawo na nabag-o sa itom na diwata o "black water fairy" na nagtatangol sa mga ilog kan bundok. An presensya kan Angongolkol nagdudulot nin kahadlok, lalo na sa mga kababaihan asin kabataan na nag-aingnong maglakaw sa mga pampang kan ilog kung saen siya ginasabiang nananahan. Siya ay isinasalarawan na isang tagapagtanggol ng mga daluyan ng tubig asin simbolo nin mistisismo na naglalakip sa mga ilog kan Mt. Isarog. Ginasabi na an mga tawo na may masamang intensyon sa pagpasok sa kanyang lugar ay pinagbabawalan asin pinaparusahan.

An Agama asin Kasili: Mga Tagapagtanggol kan Banga

Sa tuktok kan Mt. Isarog, may arong crater na pinagsusumpungan kan dua na makusog na nilalang: an Agama, sarong dambuhalang alimango, asin an Kasili, sarong dambuhalang isda na parang ang mga buhi. Inaasahan na an mga nilalang na ini ay pinag-aagawan an kontrol sa lihim na pwersa kan bundok. An Agama, na nagpapahingalo sa loob kan crater, ay ginasabiang nagpapanatili kan katahimikan asin kapayapaan kan bundok, samantalang ang Kasili ay nagsisikap na guluhin ini. Ginasabi sa mga lokal na kwento na pag nag-aaway an dua na nilalang, nagugulpi an bundok asin kung ang Kasili ay mananaig, an bundok ay mag-aalimpuyo nin malupit na pagbaha ng tubig asin mga bato. An legenda ini nagdadala kan mensahe na may malasakit ang pagkaka-kabalansihan ng kalikasan asin ang kahalagahan ng respeto sa kalikasan.

Ang Bulawan na Baka: An Ginintuan na Baka

An Ang Bulawan na Baka (Ginintuan na Baka) sarong engkanto na mito na konektado sa Mt. Isarog. An baka ini ay may makisig na gintong kapawa na naglalakbay sa kalangitan, mula sa rurok ng bundok patungong iba pang mga bundok sa Tinambac asin Lagonoy. An bihirang makita an Bulawan na Baka ay sinasabing tanda ng mga darating na kalamidad, tulad ng bagyo o pagbaha. Sa mga nakaraang taon, ang Bulawan na Baka ang ginagamit bilang pangunahing tagapag-forecast ng panahon, ginagabayan ang mga tao na maghanda para sa mga kalamidad bago pa man dumating. Ang mga gintong pakpak nito laban sa kalangitan ay naging simbolo ng pwersa ng kalikasan at ng pagka-matalino ng mga tao na nagtataguyod ng buhay sa pagkakaisa ng kalikasan.

Engkantadong Kabinag: An Espiritu kan Tubig sa Talon

An Engkantadong Kabinag sarong espiritu kan tubig na nakatira sa mga batis, talon, asin agos sa Mt. Isarog. Ini ay isinasalarawan na lalaki na may malabay na itom na buhok, kutis na puti, asin nakadamit na puti, may banayad na amoy ng bulaklak. Siya ang nagbabantay sa mga malinis na daluyan ng tubig kan bundok. Ang Kabinag ay tinuturing na tagapag-alaga at gumagabay sa mga naliligaw na tao o sa mga nasa panganib malapit sa mga tubig. Ngunit siya ay nag-iisa ng mga parusa sa mga tao na nagtatapon ng basura o puminsala sa mga natural na yaman ng bundok, na nagiging sanhi ng mga misteryosong pagkawala ng mga tao. Ang Kabinag ay nagsisilibing simbolo ng kalinisan ng tubig sa bundok at nagsisilbing paalala sa mga tao na alagaan ang kapaligiran.

Sir-it: An Tagapagtanggol kan mga Pinagmumulan kan Tubig

An Sir-it ay sarong maliit na nilalang na may itsura na parang duwende, ginasabiang tagapagtanggol sa mga bukal at iba pang pinagmumulan ng tubig sa paligid kan Mt. Isarog, partikular na sa Tigaon. Bagaman siya ay maliit, si Sir-it ay may malakas na pwersa bilang tagapagtanggol ng mga sariwang tubig ng bundok, tinitiyak na mananatiling malinis at hindi kontaminado. Ayon sa mga lokal na kwento, ang mga tao na nagpapakita ng respeto sa tubig ay hindi pinapahamak, ngunit ang mga gumagamit o nanggugulo sa mga bukal ay maaaring makatagpo ng kaparusahan mula kay Sir-it. Ang Sir-it ay may mahalagang papel sa pagpapalago at pangangalaga ng isang mahalagang yaman ng bundok, ang sariwang tubig.

Taong Mahibo: An Higanteng Tagapagtanggol kan Kagubatan

An Taong Mahibo sarong higante, may makapal na buhok, na sinasabing naglalakad sa mga kagubatan kan Mt. Isarog. Ang nilalang na ito ay isang tagapagtanggol ng mga matatandang puno, partikular na ang mga puno na nanganganib sa ilegal na pagpuputol o pang-aabuso ng tao. Sa mga kwento ng mga lokal, sinasabing pinapalayas ni Taong Mahibo ang mga tagaputol ng kahoy o pinapaligoy sila sa makapal na kagubatan upang protektahan ang mga kahoy. Siya ay simbolo ng pangangalaga sa kalikasan at ang kahalagahan ng pagpapatuloy ng mga kagubatan upang maglingkod sa mga susunod na henerasyon

Toltolan

Sarong tamboan an artikulong ini. Makakatabang ka sa Wikipedia sa pagpoon kaining pahina.