Тытан (па-лацінску: Titanium) Ti — хімічны элемэнт IV групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 22. Атамная маса 47,867[2]. Срабрыста-белы мэтал, падобны з выгляду на сталь. Упершыню адкрыты ў 1795 годзе Марцінам Г. Клапротам. Клапрот высьветліў, што мінэрал руціл зьяўляецца прыродным вокіслам мэтала[4], які ён назваў у гонар тытанаў.
|
|
| Выгляд
|
сьветла-шэры мэтал
|
| Агульная інфармацыя
|
| Назва, сымбаль, атамны нумар
|
Тытан, Ti, 22
|
| Катэгорыя элемэнту
|
Мэталы
|
| Група, пэрыяд, блёк
|
IV, 4, p
|
| Адносная атамная маса
|
47,867 г·моль−1
|
| Канфігурацыя электронаў
|
[Ar]3d²4s²
|
| Электронаў у абалонцы
|
2 8 10 2
|
| Фізычныя ўласьцівасьці
|
| Фаза
|
Мэтал
|
| Шчыльнасьць (пры п. т.)
|
4,51 г·см−3
|
| Тэмпэратура плаўленьня
|
1660 °C, 3020 °F
|
| Тэмпэратура кіпеньня
|
3287 °C, 5949 °F
|
| Структура крышталічнай краты
|
гексаганальная структура
|
| Электрычны супор
|
0,576·10-6Ω·м
|
| Уласьцівасьці атама
|
| Ступені затляненьня
|
-1, 0, +2, +3, +4
|
| Электраадмоўнасьць
|
1,32 (Шкала Паўлінка)
|
| Кавалентны радыюс
|
132 пм
|
| Найбольш стабільныя ізатопы
|
| Асн. артыкул: ізатопы
|
|
|
|
|
Адно з самых распаўсюджаных у зямной кары рэчываў — 10-е месца сярод іншых элемэнтаў (0,57% паводле масы). Адносіцца да рассеяных элемэнтаў і не ўтварае буйных радовішчаў. Радовішчы ў Аўстраліі, Канадзе, Нарвэгіі, ЗША, Расеі, Індыі, Бразыліі, Украіне. Асноўныя прыродныя злучэньні — TiO2 (руціл, брукіт; анатаз); FeTiO3 (ільмяніт); FeTiO3×nFe3O4 (тытанамагнетыт), CaTiO3 (пераўскіт). Таксама сустракаецца ў мэтэарытах[7].
Авія-, ракета-, суднабудаўніцтва. Выраб тытанавых бялілаў — найлепшай белай фарбы. Некаторыя сплавы ўжываюцца ў хірургіі для пратэзаваньня суставаў. Сплавам на аснове TiNi уласьцівы эфэкт памяці, вырабы зь іх могуць пасьля дэфармацыі аднаўляць зыходную форму пры нагрэве. Нітрыд тытана ўяўляе сабой хімічна вельмі інэртны агнеўпорны матэрыял, які выкарыстоўваецца для вырабу цігляў, сопел для распыленьня мэталаў, устойлівых да карозіі пакрыцьцяў і да т. п.
- ^ Раков Э. Г. ТИТАН // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2017); https://old.bigenc.ru/chemistry/text/4193242 Дата обращения: 05.03.2023
- ^ Титан (хим. элемент) // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
- ^ Titanium Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. (August 16, 2019). Праверана 9 кастрычніка 2020 г.
- Шиманович, И. Е.; Павлович, М. Л.; Тикавый, В. Ф.; Малашко, П. М. Общая химия в формулах, определениях, схемах. — 2 изд. — Минск: 1996. — 548 с.
- Никольский, А. Б.; Суворов, А. В. Химия: учебник для вузов. — СПб.: Химиздат, 2001. — С. 343.
