Гай Валерый Катул

Запыт «Катул» перанакіроўваецца сюды; гл. таксама іншыя значэнні.

Гай Валерый Катул (лац.: Gaius Valerius Catullus; каля 84 да н.э. — каля 54 да н.э.) — значны старажытнарымскі паэт перыяду позняй рэспублікі, прадстаўнік рымскіх неатэрыкаў.

Гай Валерый Катул
Gaius Valerius Catullus
Сучасны бюст Катула на Сірміёне
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	каля 84 да н.э.
Месца нараджэння	Верона, правінцыя Верона, Венета, Італія
Дата смерці	каля 54 да н.э.
Месца смерці	Рым, Рымская рэспубліка
Грамадзянства	Старажытны Рым
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік
Жанр	паэзія
Мова твораў	лацінская мова
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Паходзіў са знатнай веронскай сям’і. З розных нагод узгадваецца сямейная віла на мысе Сірміён каля Вероны і яшчэ адна, бліжэй да Рыма. Перабольшаныя скаргі на беднасць, якія сустракаюцца ў асобных вершах Катула, былі, праўдападобна, жартаўлівымі.

Маладыя гады паэт праводзіў, гледзячы па ўсім, у асноўным у Рыме, дзе завёў сяброўства з паэтамі Цынам і Кальвам, гісторыкам Карнеліем Непатам і інш. Некаторы час актыўна нападаў у непрыстойных вершах на Цэзара, але пазней прасіў у яго прабачэння і, як апавядае Светоній, быў у той жа дзень запрошаны Цэзарам у госці. Паводле таго ж Светонія, Цэзар быў у прыяцельскіх стасунках з Катулавым бацькам, што ў пэўнай ступені вытлумачае прыхільныя адносіны слыннага военачальніка да маладога паэта.

Хутчэй за ўсё, менавіта ў Рыме здарылася самая вядомая з Катулавых закаханасцей. Каханка, якая выступае ў вершах пад іменем Лесбія, звалася насамрэч Клодыяй, аб чым нам вядома з пісанняў Апулея. Звычайна лічыцца, што гэта была Клодыя Пульхра, жонка Квінта Цэцылія Метэла Цэлера.

У 57-56 гг. да н.э. Катул быў у Віфініі, суправаджаючы Гая Мемія.

Гады нараджэння і смерці Катула вядомыя недакладна. Геранім у сваёй «Хроніцы» (Chronicon) паведамляе, што Катул нарадзіўся ў 87 г. да н.э. і памёр на трыццатым годзе жыцця. Асобныя вершы Катула, аднак, згадваюць падзеі 55-54 гг. да н.э. Найчасцей лічыцца, што Геранім памыліўся ў даце нараджэння, і 84 г. да н.э. ёсць больш слушным варыянтам.

Творчасць

Carmina, 1554

Да нас дайшла г.зв. «Кніга Катула Веронскага», збор з болей чым сотні вершаў Катула (межы паміж вершамі ў рукапісах у некаторых выпадках спрэчныя). Збор адкрываецца вершам-прысвячэннем да Карнелія Непата (магчыма, перанесеным з меншага зборніка) і ўключае творы рознага зместу і даўжыні, ад кароткіх, у некалькі радкоў, дасціпных і абразлівых нападаў на сучаснікаў да невялікіх міфалагічных паэм. Для твораў усіх тэм характэрнае выкарыстанне выкшталцоных вершаваных памераў: апроч элегічнага двуверша Катул ужывае фалекаў гендэкасілаб, малую сапфічную страфу, халіямб, галіямб і інш. Значны ўплыў аказалі на Катула Калімах і Сапфо, і асобныя вершы з’яўляюцца вольнымі перакладамі з гэтых паэтаў. Уплыў Катула, у сваю чаргу, вельмі значны ў пазнейшай рымскай паэзіі; яўным чынам яго прызнае, у прыватнасці, Марцыял.

Беларускія пераклады

У 2017 годзе ў серыі «Паэты планеты» выйшла кніга «Выбраныя вершы» ў перакладзе Антона Брыля. Раней вершы Катула перакладалі Уладзімір Клішэвіч, Уладзімір Караткевіч, Лявон Баршчэўскі, Жанна Некрашэвіч-Кароткая, Андрэй Хадановіч, Сяргей Карчыцкі.

Гл. таксама

• Людвіг Швабэ

Спасылкі

• Біяграфія і вершы Катула на сайце часопіса «ПрайдзіСвет»
• Лацінскія тэксты
• William Harris. CATULLI CARMINA. Text with comments(недаступная спасылка)