Педэрастыя
Педэрастыя (ад стар.-грэч.: παις — «дзіцё», «хлопчык», і ἐραστής — «кахаючы», гэта значыць «каханне да хлопчыкаў») — любоўныя ці сексуальныя адносіны паміж мужчынам і хлопчыкам[1], у сучаснай гутарковай і, раней, літаратурнай мове гэтым тэрмінам часта пазначаецца мужчынская гомасексуальнасць наогул[2].
| Міжасобасныя адносіны |
| Тыпы адносін |
| Падзеі |
|
|
| Пачуцці і эмоцыі |
|
|
| Учынкі |
|
|
| Гвалт у адносінах |
|
|
Этымалогія і гісторыя словаўжывання
правіцьСлова «педэрастыя» адбываецца ад каранёў παις (па-грэчаску «хлопчык» і наогул «дзіця», што па сэнсу прыкладна адпавядае сучаснаму паняццю «непаўналетні» — паўналецце ў Эладзе наставала з 18 гадоў) і ἐραστής (палюбоўнік). У новаеўрапейскі ўжытак слова paederastia (з грэчаскага παιδεραστεια) увайшло ў XVI стагоддзі, быўшы запазычана з дыялогу Платона «Баль» для абазначэння сексуальнай сувязі паміж сталым мужчынам з аднаго боку і падлеткам ці юнаком з іншага. Але паколькі педэрастыя, ці «грэчаскае каханне», была найбольш распаўсюджанай і адзінай, што знайшла адлюстраванне ў культуры, формай мужчынскіх гомасексуальных адносін, да XIX стагоддзя часткова ў Еўропе, а асабліва ў Расіі тэрмін набыў значэнне мужчынскай гомасексуальнасці наогул[3].
У наш час у якасці сексалагічнага тэрміна слова вярнула сабе першапачатковае лексічнае значэнне і сэнс і пераважна разумеецца ў сэнсе анальнага каітуса паміж сталым мужчынам і хлопчыкам. Аднак у масавым словаўжыванні яно выкарыстоўваецца як зневажальнае абазначэнне мужчынскай гомасексуальнасці наогул. Слова «педэраст» і асабліва яго скажоныя формы выкарыстоўваюцца як лаянкавыя і лічацца ў вялікай ступені абразлівымі[4].
Старажытная Грэцыя
правіцьПедэрастыя ў міфалогіі
правіцьМіфы прыпісвалі педэрастычныя адносіны багам: Зеўс выкраў Ганімеда, Апалон кахаў цэлы шэраг цудоўных юнакоў. Педэрастыя прыпісвалася і героям: палюбоўнікамі Геракла называлі возніка, пляменніка героя Іалая, а таксама Гіла, арганаўта Паліфема і Састрата; Ахіл і Патрокл у класічную эпоху адназначна ўспрымаліся і апісваліся як любоўная пара (хоць у Гамера прамых указанняў на гэта няма)[5]. Звычайна лічылася, што звычай кахаць хлопчыкаў увёў фіванскі цар Лай, бацька Эдыпа, які закахаўся ў цудоўнага хлопчыка Хрысіпа і выкраў яго; зрэшты, Тымей прыпісвае ўвядзенне гэтага звычаю крыцянам[6]. Нарэшце, у Паўночнай Грэцыі вынаходнікам педэрастыі лічыўся спявак Арфей, які адмовіўся ад жанчын пасля страты каханай Эўрыдзікі[5].
Выхаваўчы характар грэчаскай педэрастыі
правіць
Педэрастычныя ўзаемаадносіны ў Грэцыі насілі выхаваўчы характар і часцяком былі санкцыянаваны дзяржавай[7]. Таксама неабходна было, каб гэтыя адносіны ўхваляў бацька хлопчыка. Хлопчык уступаў у такія ўзаемаадносіны ў падлеткавым узросце, прыкладна ў тым жа ўзросце, у якім дзяўчынак выдавалі замуж (каля 12 гадоў, менавіта гэты ўзрост называецца Плутархам у біяграфіі Лікурга, а таксама ў шэрагу эпіграм Палацінскай анталогіі). Настаўнік павінен быў навучаць юнака або сачыць за яго навучаннем і, паводле традыцыі, дарыць яму пэўныя падарункі. Настаўнік мог быць пакараны за правіны выхаванца. Часта такія ўзаемаадносіны мелі месца пры навучанні ваеннай справе. Асабліва важную і істытуцыянальную педагагічную ролю педэрастыя адыгрывала, з аднаго боку, у вайсковых супольнасцях тыпу крыцкай і спартанскай, а з іншага — у арыстакратычных «таварыствах» (гетэрыях), дзе сувязь паміж старэйшым і малодшым арыстакратам з'яўлялася, асабліва ў архаічную эпоху, адным з галоўных сродкаў «высакароднага выхавання» і перадачы арыстакратычных каштоўнасцей. Узорам кодэкса арыстакратычнай этыкі, які даваў старэйшы палюбоўнік малодшаму, з'яўляюцца павучальныя элегіі Феагніда з Мегары, адрасаваныя юнаку Кірну[8].
Педэрастыя была ідэалізаванай формай гомаэратызму, структураванага па ўзросце, у якога, як ва ўсіх сацыяльных з'яў былі і іншыя, меней ідылічныя праявы, такія як прастытуцыя ці выкарыстанне хлопчыкаў-рабоў у якасці наложнікаў.
Уяўленні пра грамадскую карысць педэрастыі
правіць
Лічылася, што дзяржаве выгодны той факт, што сяброўства выконвала функцыю стрымлівання юнака. У Спарце, напрыклад, калі ён здзяйсняў злачынства, пакаранне нёс не ён, а яго палюбоўнік. Такія ўзаемаадносіны ўмацоўвалі армію, бо палюбоўнікі ваявалі плячом да пляча, спаборнічаючы і імкнучыся бліснуць адзін перад адным.
Грамадская карысць педэрастыі аргументавалася ў прыватнасці тым, што мужчынскае каханне (у адрозненне ад кахання да жанчын, якое расслабляе і распешчвае[заўв 1]) усяляе мужнасць і высокія намеры; у якасці прыкладу прыводзілася забойства афінскага тырана Гіпарха палюбоўнікамі Гармодыем і Арыстагітонам. У гэтым сэнсе разважае Федр у платонаўскім «Балі»[9], а Арыстоцель у «Рыторыцы» прыводзіць такую развагу як агульны прыклад[10]. У сувязы з гэтым Платон мяркуе, што персы лічылі патрэбным забараніць педэрастыю сярод насельніцтва падуладных краін, бо: «тамтэйшым кіраўнікам, я лічу, проста невыгодна, каб у іх падданых нараджаліся высокія намеры і ўмацоўваліся садружнасці і саюзы, чаму нароўні з усімі іншымі ўмовамі вельмі спрыяе тое каханне, пра якое ідзе гаворка»[9].
У гэтай сувязі ў Халкідзе было папулярнае наступнае апавяданне. Калі халкідзяне ваявалі з эрытрэйцамі (700 да н.э.), да іх на дапамогу на чале коннага атрада прыйшоў фесаліец Клеамах. Яму трэба было на чале сваёй конніцы першаму ўварвацца ў рады праціўніка. Перад бітвай Клеамах спытаў у свайго юнага каханага, ці не жадае той паглядзець на бітву разам з ім. Юнак адказваў згодай, сам надзеў шлем на галаву Клеамаха і пацалаваў яго. Гэта настолькі натхніла Клеамаха, што ён адважна ўварваўся ў рады ворагаў і прымусіў уцякаць спачатку конніцу эрытрэйцаў, а затым і іх пяхоту, але коштам сваёй гібелі. Халкідзяне ў знак асаблівага ўшанавання пахавалі яго на галоўнай плошчы свайго горада, узвёўшы над магілай калону[6]
Таксама шырока вядома было жартоўнае выказванне фіванскага палкаводца Памена, які, каментуючы верш «Іліяды», гаварыў, што ахейцам трэба было строіцца не па плямёнах і каленах, але каханаму побач з кахаючым: «бо сваякі і аднапляменнікі мала трывожацца адзін пра аднаго ў бядзе, тады як строй, згуртаваны ўзаемным каханнем, непарушны і нязломны, паколькі кахаючыя, сарамацячыся праявіць сваю баязлівасць, у выпадку небяспекі нязменна застаюцца адзін поплеч аднаго» — тлумачыць Плутарх[11]. Гаргід ажыццявіў гэту ідэю, стварыўшы напачатку IV ст. да н.э. у Фівах элітны Свяшчэнны атрад з 300 чалавек, у які ўступалі любоўнымі парамі; гэты атрад найлепшым чынам праявіў сябе на палях бітваў і цалкам палёг у бітве пры Херанеі.
Уяўленне пра педэрастыю як пра вышэйшую форму кахання
правіць
Педэрастычныя адносіны ўспрымаліся грэкамі як вышэйшыя, у параўнанні з адносінамі паміж мужчынам і жанчынай, бо толькі ў іх бачылі інтэлектуальны і духоўны пачатак, тады ж як адносіны з жанчынай успрымаліся як адносіны чыста цялесныя. Найбольш яскрава гэта ідэя прадстаўлена ў Платона:[12]
|
Гісторыкі аднагалосна тлумачаць такі падыход чыста мужчынскім характарам грэчаскага грамадства. Ва ўмовах прыніжанага становішча жанчыны, яна не магла задаволіць інтэлектуальныя і духоўныя запыты мужчыны; у ёй бачылі істоту ніжэйшую, прыдатную толькі для дзіцянараджэння і цялесных уцех, у адрозненне ад юнака, якому адкрыты высокія намеры[5][8].
Агульныя адзнакі грэчаскай педэрастыі
правіцьПаводле ацэнкі Ганса Ліхта, «грэчаскае каханне да хлопчыкаў з'яўляецца ўласцівасцю характару, які абапіраецца на эстэтычныя і рэлігійныя асновы. Яе мэтай, у ажыццяўленні якой ёй дапамагае дзяржава, з'яўляецца захаванне апошняй і ўмацаванне асноў грамадзянскіх і асабістых дабрадзейнасцей. Яна не варожая шлюбу, але дапаўняе яго як важны выхаваўчы фактар»[13]. Паводле Ігара Кона, «гомаэратычнае сяброўства-каханне паміж мужчынам і хлопчыкам (юнакоў) становіцца ўнікальным і незаменным інстытутам сацыялізацыі. Дапаўняючы тое, чаго не маглі забяспечыць іншыя сацыяльныя інстытуты, яна факусавала ў сабе ўвесь эмацыйны свет асобы і была выключна значная для абодвух бакоў»[5].
Старажытны Рым
правіцьІншыя народы старажытнасці
правіцьПедэрастыя ў старажытныя часы не была выключна прэрагатывай грэкаў і рымлян. Афіней у сваёй кнізе «Баль мудрацоў» (XIII 603a) сцвярджае, што кельты таксама гэтым займаліся і, нягледзячы на прыгажосць іх жанчын, аддавалі перавагу каханню хлопчыкаў. Некаторыя рэгулярна ўкладваліся на шкуры жывёл, маючы па палюбоўніку з кожнага боку. Іншыя антычныя пісьменнікі таксама сведчаць пра тое, што існавала кельцкая педэрастыя (Арыстоцель[14] і Дыядор Сіцылійскі). Некаторыя сучаснікі інтэрпрэтуюць словы Афінея так, што ў кельтаў было па хлопчыку з кожнага боку, але гэта інтэрпрэтацыя ставіцца пад сумнеў Хабардам, які лічыць, што мелася на ўвазе, што з аднаго боку быў хлопчык, а з іншай — жанчына.
Персідская педэрастыя і яе вытокі падвяргаліся абмеркаванню нават у старажытнасці. Герадот (Гісторыя, I.135) сцвярджаў, што персы перанялі яе ад грэкаў: «Персы аддаюцца разнастайным асалодам і уцехам па меры знаёмства з імі. Так, яны запазычалі ад элінаў любоўныя адносіны з хлопчыкамі». Аднак Плутарх сцвярджае, што персы выкарыстоўвалі хлопчыкаў-еўнухаў «па-грэчаску» задаўга да якіх-небудзь кантактаў паміж іх культурамі.
Антычная педэрастыя ў сучаснай культуры
правіцьКінематограф
правіць- «Сатырыкон», рэж. Федэрыка Феліні (1969)
Гл. таксама
правіцьЗаўвагі
правіць- ↑ Пар. ролю мужчынскага і жаночага кахання ў міфах пра Геракла: Іалай і Гіл служылі Гераклу наперснікамі ў подзвігах, тады як Амфала апранула героя ў жаночыя адзенні і прымусіла прасці, а Дэяніра давяла да гібелі. Сюжэт «Геракл у Амфалы» стаў класічнай алегорыяй расслабляльнага дзеяння кахання да жанчыны
Крыніцы
правіць- ↑ Педерастия // Сексологический словарь // Slovari-Online.ru (Праверана 26 студзеня 2013)
- ↑ Педэрастыя // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы
- ↑ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: «Педерастия, см. мужеложество». Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: «Педерастия, мужеложство, весьма распространённое с древних времён извращённое удовлетворение полового чувства… Разнообразные утонченные формы П. известны под более широкими названиями гомосексуализма и уранизма». Словарь Ушакова: «Педерастия — извращенные половые отношения мужчины с мужчиной; мужеложество». Словарь Ожегова: «половое извращение: мужской гомосексуализм»
- ↑ Клейн Л. С. 2000, Гл. I, § 8..
- ↑ а б в г Кон И. С. Любовь небесного цвета
- ↑ а б Лихт Г. 1995, Мужской гомосексуализм..
- ↑ Дерягин Г. Б. Педофилия
- ↑ а б Марру А-И. История воспитания в античности. — Гл. 3. Педерастия как образование
- ↑ а б Платон. Пир. — речь Федра.
- ↑ Аристотель. Риторика. Архівавана 9 мая 2013.
- ↑ Эстетика однополой любви в древней Греции в её социально-историческом развитии / Составление и примечания Антона Сватковского
- ↑ Платон. Пир
- ↑ Лихт Г. 1995, С. 298..
- ↑ Арыстоцель. Палітыка, II 6.6
Літаратура
правіць- Плутарх. Сравнительные жизнеописания − в 2-х тт. / 2-е изд., исправл. и дополн. Отв. ред. С. С. Аверинцев. — М.: «Наука», 1994.
- Клейн Л. С. Другая любовь. — СПб.: Фолио-пресс, 2000. — ISBN 5-7627-0146-8.
- Лихт Ганс. Сексуальная жизнь в Древней Греции. — М.: Крон-Пресс, 1995. — ISBN 5-232-00146-9.
Спасылкі
правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Педэрастыя- Кон И. С. Античная педерастия
- Сексалагічная энцыклапедыя — Педэрастыя Архівавана 17 сакавіка 2009.