Дроп

Дроп, таксама Драфа (Otis tarda) — буйная птушка сямейства драфіных, знешнім выглядам некалькі нагадвае невялікага страуса. Распаўсюджаная галоўным чынам у стэпавых і паўпустынных раёнах Еўразіі, месцамі сустракаецца на адкрытых прасторах больш паўночных шырот. Часта селіцца на пашах, ворнай зямлі.

Дроп
Самец у шлюбным апярэнні
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Жывёлы Падцарства:  Эўметазоі Без рангу:  Двухбакова-сіметрычныя Без рангу:  Другаснаротыя Тып:  Хордавыя Падтып:  Пазваночныя Інфратып:  Сківічнаротыя Надклас:  Чацвераногія Клас:  Птушкі Падклас:  Нованёбныя Атрад:  Жураўлепадобныя Сямейства:  Драфіныя (Otididae Rafinesque, 1815) Род:  Драфы (Otis) Від:  Дроп
Міжнародная навуковая назва
Otis tarda (Linnaeus, 1758)
Падвіды
Otis tarda dubowskii Otis tarda tarda
Арэал
Пераважна аселая папуляцыя      Пераважна пералётная папуляцыя      Пераважна зімоўкі
Ахоўны статус
Уразлівыя IUCN 3.1 Vulnerable : / 22691900
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   176419 NCBI   73107 EOL   915364 FW   369000

У заходняй і паўднёвай частках арэала — пераважна аселая птушка, на поўначы і ўсходзе — пералётная альбо часткова пералётная.

Дроп сілкуецца расліннай і жывёльнай ежай — травой, зелянінай культурных раслін, насякомымі, часам яшчаркамі і мышападобнымі грызунамі. Гняздуецца з красавіка па чэрвень, у кладцы — 1-3 яйкі жаўтлявай, зялёнай або блакітнаватаю афарбоўкі са складаным малюнкам.

У XIX стагоддзі гэтая птушка ў Расіі лічылася папулярным аб'ектам палявання. Некалі шматлікая і шырока распаўсюджаная птушка, у XX стагоддзі дрофа стала вельмі рэдкім, знікаючым у дзікай прыродзе відам. Па гэтай прычыне ў цяперашні час дроп знаходзіцца пад аховай Чырвонай кнігі Міжнароднага саюза аховы прыроды, Чырвоных кніг усіх краін, дзе яна жыве, і розных міжнародных канвенцый. Шэраг праектаў накіраваны на захаванне і рэінтрадукцыі віду ў месцы, дзе ён знік раней. Асноўныя прычыны вымірання звязаныя з дзейнасцю чалавека — некантралюемае паляванне, выкарыстанне сельскагаспадарчай механізаванай тэхнікі, змена ландшафтаў.

Этымалогія

Раней у літаратуры існавалі розныя назвы: так, у тлумачальным слоўніку Даля птушка пазначаная словам драхва́ с сінонімамі драфа і дуда́к. Словам дрохва птушка і зараз завецца па-ўкраінску. Рускае і беларускае слова «драфа» узыходзіць да праслав.: *dropъty, якое з'яўляецца словаскладаннем асноў «хутка бегаць» і «птушка» (такі ж тып словаскладання назіраецца ў слове *kuropъty «курапатка»).

Апісанне

Будова цела

Дроп у Кіеўскім заапарку

Вельмі буйная птушка масіўнага целаскладу, з шырокай грудной клеткай і тоўстай шыяй. Самцы памерам прыкладна з індыка, пры гэтым амаль удвая цяжэй самак: іх маса складае 7-16 кг пры даўжыні да 105 см, у той час як самкі звычайна маюць даўжыню 75-80 см і важаць 4-8 кг. Крылы даволі доўгія і шырокія, іх размах 190—260 см. Хвост таксама досыць доўгі, на канцы мае круглявую форму. Ад іншых птушак дропа няцяжка адрозніць не толькі па памерах, але і па магутных неапёраных нагах, добра прыстасаваных для перамяшчэння па зямлі, а таксама па пярэстаму акрасу апярэння.

Знешні выгляд

Партрэт птушкі

Апярэнне пярэстае са спалучэння рудага, белага, шэрага і чорнага колераў. Галава і шыя попельна-шэрыя, больш светлыя ва ўсходніх папуляцый. Астатні верх рудавата-вохрысты з чорным папярочным струйчатым малюнкам. Грудзі, жывот, падхвосце і ніжні бок крыла белыя. Увесну і да канца лета у самца з'яўляюцца каштанава-рыжы нашыйнік і так званыя «вусы» — жорсткія ніткападобныя пёравыя пучкі ад аснавання дзюбы, накіраваныя назад. Першарадныя махавыя цёмна-бурыя, другарадныя-бурыя з белымі аснаваннямі. Самка па-за залежнасці ад сезону афарбаваная гэтак жа, як самец восенню і зімой. Радужная абалонка цёмная, дзюба шараватая. Ногі моцныя і даволі доўгія, зелянява-бурага колеру. На нагах тры пальцы.

Адрозніваюць 2 падвіды дропа. Першы — O. t. tarda, распаўсюджаны на большай частцы арэала на ўсход да заходняга і паўднёва-заходняга Алтая, мае больш цёмную шэрую афарбоўку галавы і шыі і больш расплывісты малюнак верхняй часткі цела з вузкімі чорнымі палоскамі стракацін. «Вусы» у гэтай намінатыўнай формы развіты толькі па баках галавы, у той час як у другога падвіду, O. t. dubowskii, які насяляе на ўсход ад Тувы, Мінусінскай катлавіны, паўночна-ўсходняга і паўднёва-ўсходняга Алтая, яны таксама маюцца і ў ніжняй частцы горла. Ва ўсходняй расы малюнак спіны больш рэзкі і грубы, чорныя палоскі на спіне больш шырокія.

Перамяшчэнне

Чарада дропаў у палёце.

Палёт некалькі нагадвае палёт арлана-белахвоста (Haliaeetus albicilla) — з пастаяннымі і глыбокімі ўзмахамі крылаў, грацыёзны, мерны, але тым не менш хуткі. Шыя выцягнутая наперад, а ногі назад. У паветры птушку вызначыць можна па вялікіх белых палях на крылах і цёмных махавых пёрах. Нягледзячы на тое, што дроп выдатна лётае, ён усё ж аддае перавагу перамяшчэнню па зямлі. Непатрывожаная птушка ходзіць павольна, пры гэтым шыю трымае ў вертыкальным становішчы; пры неабходнасці здольная хутка бегаць. Паводзіць сябе асцярожна — пры першых прыкметах небяспекі пераважае стаіцца сярод высокай травы, а калі гэта не атрымліваецца, то неадкладна ляціць. Спалоханы дроп робіць разбег супраць ветру метраў 30, пасля чаго ўзлятае і ляціць па прамой лініі. У паветры група дропаў трымаецца ўразброд на рознай вышыні, не ствараючы якой-небудзь пэўнай фігуры.

Часцей за ўсё дропы сустракаюцца невялікімі групамі, якія складаюцца з асобін аднаго полу, зрэдку паасобку. Восенню і зімой збіваюцца ў чароды.

Вакалізацыя

Звычайна маўклівая птушка. Самец на таку пры выпуску паветра з гарлавога мяшка выдае кароткі блеючы гук, чутны толькі з блізкай адлегласці. Самка кліча птушанят адрывістым глухім крыкам. Птушаняты, якія толькі што вылупіліся, пішчаць, тыя, што падраслі выдаюць бразготныя трэлькі.

Распаўсюджанне

Ацэнка колькасці па краінах і рэгіёнах (2008)

Краіна/Рэгіён	Колькасць гняздуючых птушак (галоў)
Аўстрыя	175
Балгарыя	0
Кітай (Паўночна-заходні Сіньцзян)	2000—3000
Чэхія	1—6
Германія	110
Венгрыя	1353
Іран	89—161
Казахстан	0—50
Малдова	0
Манголія, Маньчжурыя і Забайкалле	1500—1700
Марока	91—108
Партугалія	1399
Румынія	0—4
Еўрапейская частка Расіі	8000—11000
Сербія і Чарнагорыя	35—40
Украіна	500—850
Славакія	8—16
Іспанія	27500—30000
Турцыя	764—1250
Усяго	43500—51200

Гнездавы арэал

Першапачатковыя межы вобласці распаўсюджвання дропа застаюцца нявывучанымі; па аналізе займаных біятопаў мяркуюць, што яе прыродны раён пражывання быў ​​звязаны з паўночнымі лугавымі стэпамі, багатымі высакатраўем. З развіццём чалавецтва лес паступова высякаўся і адступаў на поўнач, што дазволіла птушкам рассяліцца на зачышчаныя тэрыторыі. Свайго апагею арэал, як відаць, дасягнуў у XVIII стагоддзі, калі плошча астэпленых участкаў дасягнула свайго максімуму. Яшчэ ў канцы XIX стагоддзя — пачатку XX стагоддзя дроп быў шырока распаўсюджаны ў паласе стэпаў, лесастэпаў і часткова паўпустынь у Паўночна-Заходняй Афрыцы і Еўразіі ад Пірэнейскага паўвострава да Манголіі і паўднёвага Прымор'я. Былі часы, калі дроп гняздзіўся далёка за межамі стэпавай зоны ў паўночнай частцы Еўропы. Аднак шырокі арэал распаўся на множныя ізаляваныя астраўкі, якія і захаваліся да цяперашняга часу. Пачынаючы з XIX стагоддзя дроп цалкам знік у многіх краінах Еўропы — у Вялікабрытаніі (1832), Швецыі (сярэдзіна XIX стагоддзя), Францыі (1863), Грэцыі (канец XIX стагоддзя), Сірыі (1931), Азербайджане (1940-я), Польшчы (1986) і Малдове (2000). Амаль цалкам пагаслі гнездавыя папуляцыі ў Чэхіі, Славакіі, Балгарыі і Румыніі.

У Афрыцы засталася толькі адна маленечкая папуляцыя на паўночным усходзе Марока. У Еўропе разрозненыя агмені арэала адзначаны на Пірэнейскім паўвостраве, у Аўстрыі ў раёне возера Нойзідлер, у Венгрыі ў Сярэдне-Дунайскай нізіны паміж Дунаем і Цісай (раён, вядомы пад назвай «Пушта»), на поўначы Германіі, у Румыніі (на мяжы знікнення). На Блізкім Усходзе дроп гняздуецца ў Турцыі і на паўночным захадзе Ірана. З 2004 года вядуцца спробы рэінтрадукаваць дропа ў Вялікабрытаніі, дзе ён калісьці насялаў.

На тэрыторыі былога СССР захавалася некалькі ізаляваных участкаў, дзе дропы размножваюцца рэгулярна: Прычарнаморскі (стэпы Паўночнага Прычарнамор'я, Крым), Данскі, Сярэдняволжскі (галоўным чынам левабярэжжа Волгі ў Саратаўскай вобласці), Ніжняволжскі, Перадкаўказскі, Каспійска-Уральскі, Тургайскі, Перадалтайска-Сібірскі, Усходне-Казахстанскі, Хакаска-тувінскі, Забайкальскі і Прыамурскі. Апошнія дзве папуляцыі большай часткай насяляюць за межамі Расіі на тэрыторыі Манголіі і Маньчжурыі.

Міграцыі

У залежнасці ад раёна пражывання аселы, часткова пералётны або пералётны від. На Пірэнейскім паўвостраве дропы практычна не пакідаюць гнездавы арэал, хоць тыя птушкі, якія насяляюць у Андалусіі, у зімовы час часам адкачоўваюць у бок дэльты ракі Гвадалквівір. Папуляцыі цэнтральнай частцы Еўропы таксама пераважна аселыя, аднак у суровыя снежныя зімы яны раней часта (але не заўсёды) перамяшчаліся на некалькі сотняў кіламетраў у заходнім і паўднёва-заходнім напрамках. Так, з Германіі дрофы мігравалі ў краіны, прылеглыя да Паўночнага мора, — Нідэрланды, Бельгію і Францыю, з раёна Карпат — у Італію праз Харватыю і Славенію, а таксама на Балканы (Сербію, Чарнагорыю, Албанію і Грэцыю). На думку спецыялістаў, схільнасць да міграцыі звязаная не з нізкімі тэмпературамі як такімі, а галоўным чынам з таўшчынёй снежнага покрыва, з прычыны якога птушкі губляюць здольнасць здабываць сабе корм. У апошнія гады міграцыя ў гэтых раёнах не назіралася з прычыны занадта малой колькасці птушак і багацця кармавога рапсу. У Турцыі ў халодны час года частка птушак качуе ў маласнежныя раёны, але за межы краіны не ляціць.

Папуляцыя поўдня Украіны, у тым ліку Стэпавага Крыму і прыморскіх раёнаў Херсонскай вобласці, таксама пераважна аселыя. Больш таго, зімой тут збіраецца вялікая колькасць пералётных дрофа з іншых рэгіёнаў. Птушкі, якія гняздуюць у Еўрапейскай часткі Расіі, Казахстане і Заходняй Сібіры, у асноўным тыповыя мігранты (выключэнне — часткова аселыя папуляцыі Саратаўскай і Варонежскай абласцей). Большай часткай яны зімуюць у паўднёвай Украіне, у паўночна-заходняй частцы Прыкаспійскай нізіны ў Дагестане (у прыватнасці, у запаведніку Чорныя землі), у стэпавым Азербайджане, у меншай ступені на Карскім сугор'і на ўсходзе Турцыі, у Іране і Іраку, абыходзячы Грузію і Арменію. Яшчэ параўнальна нядаўна дрофы масава зімавалі ў раёнах Ісык-Кульскай катлавіны, Чуйскай даліне, астэпленых далінах Туркменістана і Таджыкістана. У цяперашні час у гэтых месцах адзначаны толькі адзінкавыя назіранні гэтых птушак. Дрофы ўсходняй расы большай часткай зімуюць у бясснежных далінах у межах арэалу. Частка забайкальскай папуляцыі пастаянна мігруе на поўдзень ва ўсходнія раёны Кітая аж да даліны Янцзы.

Месцы пасялення

Стэп у запаведніку Асканія-Нова — прыродны біятоп дропа

Дропы на палях у Іспаніі

Дроп некалі засяляў выключна дзікія стэпы і паўпустыні, аднак з прычыны гаспадарчай дзейнасці чалавека засяляюць ёю біятопы змяніліся і сталі больш разнастайнымі, а першапачатковыя былі практычна страчаны. У цяперашні час дроп селіцца пераважна на паўзасушлівых адкрытых ландшафтах у лесастэпавай, стэпавай і паўпустыннай зонах Еўразіі, дзе гадавая норма ападкаў не перавышае 600 мм.

Гняздуецца большай часткай на раўніне, хоць часам заходзіць у горныя стэпы. Аддае перавагу роўныя і слаба пагорыстыя ўчасткі стэпаў і лугоў з досыць высокай, але не вельмі густой расліннасцю, пазбягаючы яраў, бэлек, моцных узвышшаў і камяністай мясцовасці. Птушка таксама адсутнічае ў сапраўдных пустынях, пераўвільготненых нізінах, на моцна засоленых участках стэпу. Калі заходні падвід наогул пазбягае якой-небудзь драўнянай расліннасці, уключаючы абзу лесу і стэпы саваннавага тыпу (з групамі дрэў), то ў паўднёва-ўсходнім Забайкаллі дропы наадварот селяцца на адкрытых ландшафтах з рэдкімі хмызнякамі або дрэвамі, на ўзлесках, палянах, на краі рачных поймаў і вільготных нізін з хмызнякамі. У гэтым выпадку самкі з нашчадкамі трымаюцца недалёка ад кустоў або іншых хованак і ў выпадку небяспекі хаваюцца сярод іх.

Птушка спакойна пераносіць нізкія тэмпературы і па гэтай прычыне часам засяляе расчышчаныя ўчасткі больш паўночнай паласы лясоў; аднак яна адчувальная да працяглага снежнага покрыву і багатых снегападаў.

Звычайныя месцы пасялення — палыновыя і злакавыя (галоўным чынам кавыльныя) стэпы, высахлыя тарфянікі, лугавыя азёрныя катлавіны і поймы рэк. Птушка добра прыстасавалася да антрапагенных ландшафтаў і нярэдка аддае перавагу палям з азімымі культурамі, пакладам, сенакосным участкам, раллі, засеянай рапсам, кармавой капустай і люцэрнай. На поўдні Сібіры і ў Казахстане адзначаны паселішчы гэтых птушак на пасевах бульбы і сланечніка. Для гнездзішчаў найбольш ахвотна выбірае месцы з досыць высокай травяністай расліннасцю.

Харчаванне

Medicago sativa — адна з культурных раслін, якую дроп ужывае ў ежу

Каб злавіць порсткую яшчарку (Lacerta agilis), дропы могуць зрабіць некалькі скачкоў

Харчаванне змяшанае, суадносіны раслінных і жывёльных кармоў змяняецца ў залежнасці ад раёна пражывання, полу, узросту і даступнасці ў пэўны перыяд часу. Дарослыя птушкі ахвотна кормяцца парасткамі, лісцем, насеннем і суквеццямі дзікіх і культурных раслін сямейства астравыя (Asteraceae) (дзьмухавец (Taraxacum), казлабарод (Tragopogon),лаганец (Leontodon), асот агародны (Sonchus oleraceus), Tanacetum vulgare, бадзяк палявы (Cirsium arvense), ястрабок (Hieracium), зубнік (Crepis), баранец (Arnoseris)), бабовыя (Fabaceae) (Trifolium repens, канюшына лугавая (Trifolium pratense), гарох пасяўны (Pisum sativum), эспарцэт пасяўны (Onobrychis viciifolia), люцэрна пасяўная (Medicago sativa)), капуставыя (Brassicaceae) (Raphanus raphanistrum, рэдзька пасяўная (Raphanus sativus), турнэпс (Brassica rapa rapa), рапс (Brassica napus), Brassica nigra, капуста агародная (Brassica oleracea)), трыпутнікавыя (Plantaginaceae), метлюжковыя (Poaceae) (аўсяніца валіская (Festuca valesiaca), Tragus і інш.).

Пры недахопе вышэйпералічаных кармоў на працягу кароткага прамежку часу можа харчавацца парасткамі з больш жорсткай, кудзелістай структурай — напрыклад, буракамі (Beta vulgaris). Апошняе часам прыводзіць да заўчаснай гібелі птушак з-за праблем са страваваннем. Часам ужывае ў ежу карэнішчы траў — пырніка паўзучага (Elytrigia repens), Ornithogalum umbellatum, цыбулі (Allium).

Аснову жывёл кармоў складаюць насякомыя і іх лічынкі, сярод якіх асаблівую ролю іграюць прамакрылыя (Acrididae, цвыркуны (Gryllidae), Tettigoniidae, Gryllotalpa gryllotalpa) і жукі (жужалі (Carabidae), мерцвяеды (Silphidae), чарнацелкі (Tenebrionidae), пласцініставусыя (Scarabaeidae), слонікі (Curculionidae) і лістаеды (Chrysomelidae)). Апошнія ўключаюць каларадскага жука (Leptinotarsa decemlineata). Реже ловят клапоў і вусеняў матылёў.

Птушаняты выкормліваюцца мурашкамі з роду Formica і іх кукалкамі. Пры выпадку птушкі ўжываюць у ежу дажджавых чарвякоў, слімакоў, раўнаногіх, скурыстакрылых, жаб, яшчарак, птушанят птушак, якія гняздуюць на зямлі (такіх як жаўрук палявы (Alauda arvensis)). У гады масавага размнажэння палююць на дробных грызуноў. Дропам таксама неабходная пітная вада. Улетку чародкі птушак перыядычна лётаюць на вадапой, зімой кормяцца снегам.

Корм здабывае ў светлы час сутак, у асноўным у ранішнія і вячэрнія гадзіны. У пахмурныя дні можа карміцца ​​і днём. Шчыпле траву, павольна перасоўваючыся па зямлі і робячы частыя прыпынкі. У адрозненне ад жураўлёў, дроп ніколі не раскопвае грунт і не варушыць травяны «лямец» ні нагамі, ні дзюбай, а толькі клюе адкрыты корм. Жывёл ловіць хуткім ударам дзюбы. Перад тым як праглынуць здабычу, птушка нярэдка моцна падтрасае яе альбо дабівае на зямлі. Каб дагнаць хуткую дзічыну, дроп можа зрабіць некалькі хуткіх скачкоў за ёй. Буйная здабыча накшталт Microtus заглынаецца рэзкім кідком галавы наперад. Для лепшага пераварвання ежы дроп заглынае дробныя каменьчыкі, якія пасля ў страўніку выконваюць ролю жорнаў.

Размнажэнне

Шлюбная пастава самца ў пачатковай і кульмінацыйнай стадыях

Агульныя звесткі

Самцы прыступаюць да размнажэння ва ўзросце 5-6 гадоў, самкі — ва ўзросце 3-4 гадоў. Да месцаў гнездзішчаў пералётныя дропы вяртаюцца ранняй вясной, калі толькі з'яўляюцца першыя праталіны — у розных частках арэала гэта можа быць у сакавіку альбо першых чыслах красавіка. Вясновы пералёт адбываецца ў светлы час сутак, як правіла, парамі альбо групамі з 3-6 асобін, радзей у адзіночку. Да сярэдзіны красавіка (у Еўропе — да сярэдзіны сакавіка і нават раней), пакуль не абсохне зямля, птушкі трымаюцца невялікімі чародамі, пасля чаго збіраюцца непадалёк на загадзя вызначаных пляцоўках-такавішчах, дзе самцы выконваюць складаную шлюбную цырымонію. Такая пляцоўка, пастаянная з года ў год, уяўляе сабой роўнае адкрытае месца, вяршыню альбо схіл пакатага ўзгорка. Пастаянных пар як такіх няма, кожны самец імкнецца адначасова завалодаць некалькімі самкамі. У той жа час і самкі могуць па чарзе спарвацца з некалькімі самцамі. Звычайна самак у групе больш, і такая незбалансаванасць прыводзіць да таго, што кожны самец у сярэднім абслугоўвае «гарэм» з 2-3 і больш самак. Такаванне працягваецца да канца мая, часам да пачатку чэрвеня. У выключных выпадках адзначаны шлюбныя паводзіны з ліпеня па лістапад.

Шлюбная цырымонія

Шлюбнае дзеянне больш інтэнсіўна адбываецца на самым ранні да 8 гадзін, у меншай ступені ў надвячоркавыя (пасля 16 гадзін) або рэдка ў дзённыя гадзіны. На пляцоўцы збіраецца адзін або некалькі самцоў (у вялікіх чародах колькасць іх можа быць да некалькіх дзесяткаў, але ў цяперашні час гэта вялікая рэдкасць), кожны з іх мае свой ​​адасоблены ўчастак дыяметрам да 50 м. У зыходным становішчы такуючы самец дэманструе ўчасткі белага апярэння на крыле і падхвосце — злёгку апускае крылы і падымае вертыкальна хвост, але не выпроствае яго веерам. Час ад часу самец яшчэ больш апускае крылы ўніз і назад, закідвае хвост на спіну. Яго шыя, у звычайным становішчы накіраваная наперад, выгінаецца ў адваротны бок; на валлі моцна раздзімаецца гарлавы мяшок, пёры горла і «вусы» становяцца дыбам. Галава ўціснута ў плечы такім чынам, што з-за ўздуццямі горла і ўскудлачанага апярэння спіны яе амаль не відаць. У рэшце рэшт надыходзіць кульмінацыйны момант, пры якім птушка нагадвае бясформенны белы камяк. У такой позе птушка топчацца і круціцца 10-15 секунд, пасля чаго выпускае паветра з гарлавога мяшка і прымае зыходную пазіцыю. Пры выдыху паветра раздаецца нягучны глухі гук, чутны на адлегласці не больш за 50 м. Пастава нярэдка паўтараецца раз у некалькі хвілін, пры гэтым птушка можа перайсці на новае месца з часткова разадзьмутым горлам. Калі самцоў некалькі, то паміж імі магчымыя канфлікты за права на лепшы ўчастак, аднак у параўнанні з некаторымі відамі цецярукоў (Tetraoninae) агрэсіўныя паводзіны ў гэтым выпадку значна больш слабыя. Прыцягнутыя дэманстрацыйным паводзінамі самцоў, такавішча наведваюць самкі — яны могуць з'явіцца як паасобку, так і невялікімі групамі. Самец імкнецца акружыць самку, якая яго зацікавіла, і звычайна на перыферыі ўчастка адбываецца спарванне.

Гняздо і кладка

Саміцы

Тэрміны адкладкі яек прыкладна аднолькавыя ва ўсіх частках арэала, але з-за надвор'я могуць быць моцна расцягнутыя ў часе. У цэлым птушкі прыступаюць да гнездавання з сярэдзіны красавіка па канец мая. Адна кладка ў сезон; звесткі аб паўторнай кладцы ў выпадку страты першапачатковай супярэчлівыя: у цэнтральнай Еўропе і Расіі такія выпадкі адзначаны былі, у Партугаліі лічацца малаверагоднымі. Гняздо ўяўляе сабой ямку ў грунце, звычайна дыяметрам 25-35 см і глыбінёй 5-10 см. Яго добраўпарадкаваннем займаецца самка: спачатку яна робіць лапамі паглыбленне, затым дзюбай вырывае пакінутыя сцёблы травы і нарэшце круцільнымі рухамі цела надае ямцы круглявую форму. Гняздо можа быць як цалкам адкрытым, так і замаскіраваным пад пучком травы. Бывае, што першапачаткова гняздо размешчана на толькі што засеянай раллі, аднак за перыяд наседжвання і выходжвання птушанят усходы цалкам хаваюць яго. Падсцілка як такая адсутнічае, але ў гняздзе можа ненаўмысна апынуцца некалькі травінак. Адлегласць паміж суседнімі гнёздамі часцей за ўсё вымяраецца сотнямі метраў, але можа быць і невялікай — 35-40 м.

У кладцы, як правіла, два, радзей адно яйка. Вельмі рэдка трапляюцца гнязда з трыма яйкамі, хоць у сярэдзіне XX стагоддзя такія выпадкі былі адзначаны досыць часта. Яйкі падобныя на жураўліныя, але больш круглявыя. Іх памеры: (73-90) х (53-67) мм. Афарбоўка досыць складаная. Асноўны фон — ад светла-глеістага да аліўкава-зялёнага, зрэдку блакітнаваты. Па ўсім яйку раскіданыя плямы рознай велічыні: ад смутнага размытага сыпу да буйных з няправільнай формай. Колер плям буравата-карычневы з няяснымі контурамі. Шкарлупіна моцна блішчыць.

Наседжванне і птушаняты

Птушаня

Птушаня

Otis tarda

Наседжванне пачынаецца з першага яйка і працягваецца 21-28 дзён. Сядзіць адна самка; самцы ніякага ўдзелу ў далейшым лёсе нашчадкаў не прымаюць. Пасля пачатку наседжвання самцы паступова збіваюцца ў аднаполыя чародкі і адкачоўваюць да месцаў лінькі. Сярод высокай травы выявіць самку досыць складана — яна сядзіць шчыльна і ціха, прыціскаючыся да грунта; пярэстая заступніцкая афарбоўка птушкі добра хавае яе пасярод нават не вельмі высокай расліннасці. Пры набліжэнні чалавека птушка падпускае яго на блізкую адлегласць; пры небяспецы спрабуе адвесці ад гнязда, малюючы параненую птушку. На ўзаранай раллі, дзе дропаў прыкметна здалёк, птушка становіцца палахлівай нават на адлегласці 150—200 м. У спякоту самка хавае яйкі сваім ценем, раніцай (8-12 гадзін) і ўвечары (17-21 гадзіна) пакідае гняздо і корміцца ​​на адлегласці да 300—400 м ад гнязда.

Птушаняты вывадкавага тыпу, з'яўляюцца на святло асінхронна з тым жа інтэрвалам, што і былі адкладзены яйкі, — адно птушаня ў суткі ці двое. Абсушыўшыся, яны ўсе разам пакідаюць гняздо, аднак першыя 3-5 дзён, будучы яшчэ слабымі і маларухомымі, трымаюцца ў непасрэднай блізкасці ад яго. Асноўная ежа птушанят у гэты перыяд — мурашыныя яйкі, якія здабывае для іх маці. Пазней самка адводзіць вывадак у стэп, і якія падрослыя драпяняты пачынаюць здабываць сабе корм самастойна, хоць і атрымліваюць падкормку яшчэ на працягу 2-3-х тыдняў. Да таго, як птушаняты пачынаюць лётаць, вывадкі паводзяць сябе скрытна і раз'яднана. Ва ўзросце 30-35 дзён маладыя становяцца на крыло, дасягаючы да гэтага часу масы каля 1,5-2 кг і напалову дасягаючы росту маці. У канцы ліпеня — пачатку жніўня вывадкі аб'ядноўваюцца і пакідаюць гнездавыя месца. Птушаняты трымаюцца каля маці да зімы, а часам і да наступнай вясны.

Лінька

Пяро дропа

У дарослых птушак лінька два разы на год — поўная восеньская пасляшлюбная і частковая вясновая перадшлюбная. Падчас поўнай лінькі змена пёраў галавы, цела і хваста, як правіла, працягваецца з канца чэрвеня або першай паловы ліпеня да канца верасня альбо пачатку кастрычніка. Самцы звычайна ліняюць некалькі раней, чым чым самкі. З ліпеня па верасень адбываецца замена першасцяпенных махавых, пры гэтым, як правіла, асобныя пёры мяняюцца парамі — гэта дапамагае птушкі не губляць здольнасць да палёту. Не ўсе махавыя змяняюцца за адзін сезон, поўная змена расцягваецца на дзве поўныя лінькі. Другарадныя махавыя, як відаць, змяняюцца нерэгулярна. У перыяд вясновай лінькі ідзе замена дробнага апярэння і часам асобных маховых.

У першы год жыцця тры лінькі ў год — гнездавая, першая зімовая і першая шлюбная, якім папярэднічаюць першы і другі пуховы ўборы. Першае апярэнне на крылах пачынае развівацца ва ўзросце 6 дзён, адначасова са зменай пуху на астатняй частцы цела. Гнездавая лінька, падчас якой адбываецца частковая замена махавых і рулявых, надыходзіць ва ўзросце каля 40 дзён. Падчас першай зімовай лінькі, якая пачынаецца ва ўзросце 3 месяцаў, адбываецца поўная замена апярэння; падчас першай вясенняй (люты — чэрвень) — частка рулявых, махавых, вялікія і ніжнія крыючыя крыла, часткова апярэнне цела.

Прыродныя ворагі

У дарослых дропаў не так шмат натуральных ворагаў. На самак часам нападаюць арлы (беркут (Aquila chrysaetos), Aquila rapax, арол-магільнік (Aquila heliaca)) і арлан-белахвост (Haliaeetus albicilla). З наземных драпежнікаў небяспеку ўяўляюць звычайны ліс (Vulpes vulpes), карсак (Vulpes corsac), воўк (Canis lupus), барсук (Meles meles), вандроўныя сабакі і кошкі і, магчыма, Mustela eversmanni.

Асаблівая небяспека пацярпець ад дзеянняў драпежнікаў адзначана сярод кладак яек і птушанят, асабліва ў раёнах з высокім узроўнем турботы з боку чалавека. Спусташэннем гнёздаў у першую чаргу займаюцца сінантропныя крумкачовыя (грак (Corvus frugilegus), шэрая (Corvus cornix) і чорная (Corvus corone) вароны, сарока (Pica pica)), а таксама звычайны ліс. Гракі звычайна суправаджаюць сельскагаспадарчую тэхніку падчас палявых работ і знішчаюць гнёзды ў той момант, калі патрывожаныя квактухі пакідаюць іх. Іншыя паляўнічыя за яйкамі і маладняком — поплаўны (Circus pygargus) і палявы (Circus cyaneus) луні, канюк-курганнік (Buteo rufinus) і вандроўныя сабакі.

Дроп і чалавек

Дроп. Манета Банка Расіі — Серыя: «Красная книга», срэбра, 1 рубель, 2004

Гаспадарчая дзейнасць чалавека спачатку адыграла станоўчую ролю ў распаўсюдзе дропа, аднак затым стала прычынай іх дэградацыі. У пачатку I-га тысячагоддзя вялікая частка Еўропы і Далёкі Усход былі пакрыты лясамі, дзе для дропа проста не было падыходных месцаў для гнездзішчаў. У прыватнасці, гэта ставіцца да Пірэнейскага паўвострава, дзе да цяперашняга часу захавалася найбольш шматлікая папуляцыя гэтых птушак. Аднак лес высякаўся пад пасевы, і на вызваленыя адкрытыя ўчасткі перасяляліся дропы. Першапачаткова птушка паўзасушлівых стэпаў, дроп стаў жыць у нязвыклых для сябе кліматычных умовах — у паўночных умераных шыротах і вільготным Міжземнамор'і. Змяніліся і біятопы, на якіх гнездаваліся птушкі. Амаль не засталося цнатлівага стэпу — ё альбо разворваўся пад пасевы, альбо выкарыстоўваўся пад выпас жывёлы. Адпаведна і жыццё дропа апынулася цесна звязаная з аграцэнозамі — раллямі, пакладамі, палямі. Мяркуюць, што максімальны арэал дропа быў дасягнуты да XVIII стагоддзя, калі ён гнездзіўся ў Францыі, Швецыі і Вялікабрытаніі. Апошняя акалічнасць знайшла адлюстраванне на сцягу графства Уілтшыр.

У літаратуры

Сцяг графства Уілтшыр (Англія)

Дроп на зялёным полі на гербе Льгова

Па сведчаннях відавочцаў, у XIX стагоддзі дроп быў адной з найбольш шматлікіх птушак на поўдні Расіі. Як пісаў Н. К. Чэрнікаў у артыкуле «Очерки ружейной охоты на Задонских степях и по рекам Салу и Манычу», «даводзілася праязджаць сярод бесперапынных статкаў дропаў літаральна на працягу дзясяткаў вёрст». Яшчэ раней, у 1780 годзе, гэтая птушка з'явілася на гербе горада Льгова тагачаснага Курскага намесніцтва. У Поўным зборы законаў Расійскай імперыі апісанне герба выглядае наступным чынам: «У першай частцы герб Курскі. У другой частцы шчыта птушка дрохва, якіх у ваколіцах гэтага горада плодзіцца шмат». В. П. Плотнікаў, які наведаў у 1885 годзе высакагорную даліну Чылікты, заціснутую паміж хрыбтамі Манрак і Тарбагатай на паўднёвым усходзе Казахстана, адзначае, што «няма, здаецца, ніякай птушкі, якая траплялася бы ў Чылікцінскай даліне ў такой вялізнай колькасці, як дроп. Дастаткова сказаць, што перад адлётам даліна бывае запар усеяная імі; у гэты час у якую-небудзь гадзіну язды па даліне іх можна сустрэць тысячы…»

Дроп здаўна лічыўся «княжацкай» дзічынай, на яго часта палявалі, нярэдка з дапамогай гончых сабак і лоўчых птушак. Папулярным аб'ектам палявання яна лічылася і ў Расіі ў XIX і першай палове XX стагоддзяў.

Прычыны дэградацыі

Паляванне на дропаў у Румыніі

Прычынай катастрафічнага падзення колькасці дропаў паслужылі два фактары, абодва з якіх звязаны з чалавекам. У першую чаргу гэта масавае і некантралюемае паляванне, якое дасягнула свайго апагею ў XIX і першай палове XX стагоддзяў. Аб маштабах вынішчэння можна меркаваць па артыкуле «Охота на драхв в России», апублікаваным у 1837 годзе ў адным часопісе. Аўтар гэтага артыкулу сцвярджае, што за 20 гадоў здабыў некалькі сотняў птушак, палюючы на тэрыторыі сучасных Варонежскай і Днепрапятроўскай абласцей. Асабліва бядотным становішча дропаў аказваўся позняй восенню. У большасці птушак над хваставым пазванком развіта хвастцовая залоза, масляністымі вылучэннямі якой змазваюцца пёры для засцярогі ад намакання. У дропаў такая залоза адсутнічае, падчас замаразкаў намоклыя крылы смерзаются і губляюць здольнасць да палёту. У такім становішчы дропа забівалі палкамі. Вынішчэнне таксама адбілася на наступных нераўнамерных суадносінах палоў, паколькі буйныя старыя самцы аказваліся больш жаданай здабычай.

Другая важная прычына звязана з пашырэннем сельскагаспадарчых зямель і ўдасканаленнем метадаў апрацоўкі зямлі. Так, у Вялікабрытаніі дропы зніклі ў першай палове XIX стагоддзя пасля таго, калі атрымалі шырокае распаўсюджванне ўзворванне і рыхленне палёў з прымяненнем коннай цягі. Механізаванне сельгастэхнікі і прыватызацыя зямель у краінах Усходняй Еўропы яшчэ больш пагоршылі сітуацыю, нярэдка кладкі яек заворваюцца ў зямлю падчас сяўбы альбо знішчаюцца трактарамі пры правядзенні іншых сельскагаспадарчых работ. Пэўнае значэнне мае фактар ​​турботы — патрывожаныя чалавекам ці жывёламі, якія пасвяцца, квактухі назаўжды пакідаюць гнёзды, якія тут жа знішчаюць грак (Corvus frugilegus) і іншыя драпежнікі.

Яшчэ адна важная прычына вымірання — адвядзенне плошчаў, прыдатных для гнездавання птушак, пад гаспадарчыя патрэбы: узворванне цалінных і абложных зямель, інтэнсіўны сенакос, высаджванне лесапалос, будаўніцтва ірыгацыйных сістэм, дарог і высакавольтных ліній перадач, агароджванне тэрыторый. Высокай ступені гібелі кладак, разам з механізацыяй, таксама спрыяюць выкарыстанне ўгнаенняў і пестыцыдаў, пажары і драпежніцтва. На Украіне і ў Кітаі вялікую небяспеку стварае браканьерства. На Украіне і ў Расіі з прычыны адсутнасці пашавых жывёл (такіх як конь Пржэвальскага (Equus ferus przewalskii), кулан (Equus hemionus), сайгак (Saiga tatarica) і зубр (Bison bonasus)) запушчаныя сельгасугоддзі часта зарастаюць буйным пустазеллем, з прычыны чаго памяншаюцца тэрыторыі, прыдатныя не толькі для гнездавання, але і нават зімоўкі дропаў.

Ахова і меры па аднаўленні

Дроп на памятнай манеце Казахстана

Толькі пачынаючы з сярэдзіны 1960-х гадоў колькасць дропаў у свеце скарацілася больш чым на 30 %, што паслужыла штуршком да заключэння цэлага шэрагу нацыянальных, двухбаковых і міжнародных канвенцый, якія рэгулююць ахову гэтага віду. У прыватнасці, дроп занесены ў Дадатак I Дырэктывы Савета Еўропы, ў Дадатак II Бернскай канвенцыі, у Дадатак I Бонскай канвенцыі, ў Дадатак II CITES. У Міжнароднай Чырвонай кнізе МСАП дроп мае статус уразлівага віду (катэгорыя VU). У Чырвонай кнізе Расіі еўрапейскаму падвіду O. t. tarda прысвоена катэгорыя 3 (рэдкі від), восточно-сибирскому O. t. dubowskii — катэгорыя 2 (падвід, колькасць якога скарачаецца па ўсім арэале). Двухбаковыя пагадненні аб ахове мігруючых птушак Расія падпісала з Індыяй, Японіяй, Рэспублікай Карэя і КНДР.

За апошнія 20 гадоў з'явілася некалькі праграм, мэтамі якіх сталі аднаўленне колькасці дропа і вяртанне яго ў месцы, дзе ён быў цалкам знішчаны. У 1999 годзе быў створаны міжнародны дабрачынны фонд захавання стэпу і ўзнаўлення ўсходнееўрапейскай папуляцыі дропаў пад назвай «Міжнародны фонд дропа». У 2001 годзе шэраг еўрапейскіх краін (Аўстрыя, Албанія, Балгарыя, Венгрыя, Германія, Грэцыя, Македонія, Малдова, Румынія, Славакія, Харватыя, Чэхія і Украіна) падпісалі Мемарандум аб узаемаразуменні па захаванні і кіраванні сярэднееўрапейскай папуляцыяй дропа, у якім для кожнага рэгіёна быў прадстаўлены план дзеянняў па захаванні біятопаў, аднаўленні папуляцый, прадухіленні незаконнага палявання, рыначнага абароту і фактаў залішняй турботы птушак. У якасці мер былі прапанаваны частковы вынятак земляў з сельскагаспадарчага абароту, выплата грашовай кампенсацыі фермерам, на чыіх землях гняздуюцца дропы, інфармаванне паляўнічых арганізацый і насельніцтва. Акрамя таго, у рамках Мемарандума было анансавана аб арганізацыі дадатковых даследаванняў біялогіі віду, сумеснага маніторынгу і ўзаемадзеяння.

Першыя спробы гадоўлі дропа былі зроблены на рубяжы XIX—XX стагоддзяў у Венгрыі, аднак першы паспяховы вопыт рэінтрадукцыі вырашчаных птушанят на волю быў ажыццёўлены ў 1919 годзе ў раёне Добрудша (Dobrudsha) у Румыніі. У наступныя гады, калі колькасць дропа ў Еўропе катастрафічна знізілася, у шэрагу краін былі створаны праграмы па іх размнажэнню натуральным шляхам ва ўмовах утрымання ў гадавальніках. Паралельна былі абсталяваны лабараторыі па штучнай інкубацыі яек — да цяперашняга часу такія лабараторыі існуюць у Германіі (Buckow і Steckby) і Венгрыі (Dévaványa). Аналагічная лабараторыя і біястанцыі былі створаны ў 1998 годзе ў Расіі ў Саратаўскай вобласці (Дзьякаўка Краснакуцкага раёна пад кіраваннем Інстытута праблем эвалюцыі і экалогіі РАН. Супрацоўнікі біястанцыі збіраюць яйкі дропаў з асуджаных на гібель кладак, пасля чаго праводзяць іх штучную інкубацыі ў спецыяльна створаных для гэтага ўмовах, вырошчваюць птушанят і падрыхтоўваюць іх для выпуску на волю. Штогод у гадавальніку інкубуецца да 50 яек, частка нашчадкаў штогод адпраўляецца ў Вялікабрытанію для рэінтрадукцыі ў месцах, дзе дроп знік у першай палове XIX стагоддзя.

Развядзеннем дропа натуральным шляхам спрабуюць займацца заапаркі, аднак гэта ўдаецца далёка не заўсёды. Першы паспяховы вопыт размнажэння быў ​​адзначаны ў 1965 годзе ў заапарку Берліна. У Маскоўскім заапарку першая кладка была атрымана ў 2008 годзе, аднак яна апынулася неаплодненай.

Класіфікацыя

Дроп ставіцца да монатыпічнага роду Otis (у ранніх класіфікацыяў у гэту групу ўключалі таксама стрэпета (Tetrax tetrax)) сямейства драфіных (Otididae). Першае навуковае апісанне віду з'явілася ў 1758 годзе ў рабоце Карла Лінея «Сістэма прыроды». Назва роду паходзіць ад стар.-грэч.: οὖς, у родным склоне ὠτός, што значыць «вуха». Відавы эпітэт у перакладзе з латыні азначае «павольная, марудлівая», што наўрад ці дастасавальна да самой птушцы, паколькі дроп — добры бягун.

Спасылкі

• Відэазапісы, аўдыёзапісы і фатаграфіі прадстаўнікоў на сайце ibc.lynxeds.com (The Internet Bird Collection) (англ.) (Праверана 2 сакавіка 2011)