Таропец

Таро́пец — горад (з 1777 г.) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Таропецкага раёна Цвярской вобласці.

Горад Таропец Герб Сцяг Краіна Расія Каардынаты 56°30′00″ пн. ш. 31°38′00″ у. д. Заснаваны 1074 Першая згадка 1074 Плошча 22 км² Вышыня цэнтра 180 м Насельніцтва ▼ 12 659 чалавек (2012) Часавы пояс UTC+03:00 Тэлефонны код 48268 Паштовыя індэксы 172840 Афіцыйны сайт toropecadm.ru Таропец на карце Расіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Насельніцтва — 13 033 жыхары (2010 год; 14,6 тыс. паводле перапісу 2002 года).

Назва

Назва Таропец ад назвы ракі Таропы, якая балцкага паходжання. Балцкі гідранімічны аналаг — літоўская рэка Tarpija.

Гэтыя рачныя назвы звязаныя з літоўскім tarpti «змяшчацца, уцісквацца», tarpas «прамежак, прагал; прорва (паміж адным і другім)», tarpe «паміж, пасярод». Далей да індаеўрапейскага *ter- «церці, высвідроўваць».

Назва Таропы з таго ж семантычнага шэрагу, што і назвы ракі Віцьба, возера Мядзел, якія звязаныя з літоўскім viduje «пасярэдзіне», протабалцкім коранем med- са значэннем «сярэдзіна; сярэдні; пасярод».

Утварэнне такіх гідронімаў было матываванае семантыкай «працярэблівання» рэчышчам ракі сабе шляху паміж берагоў. Блізкую семантыку маюць дняпроўскія гідронімы тыпу Бася, Беседзь, Бестань (ад літоўскага besti, bastyti «утыкаць; капаць, пракопваць»).

Геаграфія

Горад размешчаны на захадзе Валдайскага ўзвышша, за 263 км на захад ад горада Цвер, на рацэ Таропа, якая працякае ў межах горада праз возера Саламянае і Залікоўскае. Чыгуначная станцыя на лініі Балагое — Вялікія Лукі. На поўдзень ад горада праходзіць аўтамабільная дарога М9 (E22) «Балтыя», а таксама чыгунка Масква — Рыга.

Гісторыя

У X—XI стагоддзях на шляху «з варагаў у грэкі» пры ўпадзенні ракі Таропа ў возера Залікаўскае вядомы паселішчы з курганным могільнікам. Упершыню Таропец ускосна згаданы «Аповесцю мінулых часоў» пад 1074 годам як месца паходжання кіева-пячэрскага манаха Ісакія. З сярэдзіны XI стагоддзя ў складзе Пераяслаўскага княства, з пачатку XII стагоддзя — Смаленскага княства.

Не пазней за канец XII стагоддзя ядро Тарапца перамясцілася на ўзвышэнне ў пойме заходняга берага возера Саламянае (Малое гарадзішча) і мыс левага берага ракі Таропа каля яе вытоку (Вялікае гарадзішча). У канцы XI — пачатку XII стагоддзяў на Малым гарадзішчы будуецца магутная (пасля рэканструкцыі каля 1120 года вышыня валоў да 8-9 м) кальцавая крэпасць (адкрыта 9 ярусаў забудовы мяжы XI—XII — 1-й паловы XIV стагоддзяў). На Вялікім гарадзішчы знаходзіўся пасад (у XIII стагоддзі абнесены валам і ровам), на яго заходнім краі — грунтавы магільнік канца XI — XV стагоддзяў; уздоўж дарог на Ноўгарад і Лукі — прыгарадныя слабоды XII—XIII стагоддзяў. З 1170-х гадоў цэнтр Тарапецкага княства. У 1210-я гады ў ссылцы ў Таропцы знаходзіўся наўгародскі архіепіскап Мітрафан. У 1239 годзе ў Таропцы адбылося вяселле наўгародскага князя Аляксандра Яраславіча і полацкай князёўны Аляксандры-Параскевы Брачыслаўны. У 1245 годзе горад без бою занялі літоўцы, але былі выбітыя адтуль наўгародскімі войскамі.

Пасля разгрому (1270—1280-я гады), імаверна літоўцамі, дзяцінец на Малым гарадзішчы запусцеў, тут размяшчаліся збудаванні, звязаныя з жалезаробчым і кавальскім рамёствамі. Цэнтр Таропца перамясціўся на Вялікае гарадзішча, у XIV стагоддзі ўзмоцнены яго ўмацаванні. Відаць, у 2-й чвэрці XIV стагоддзя горад аказаўся пад уладай віцебскага князя Альгерда. У 1346 годзе, падчас наўгародска-літоўскага канфлікту, абложваўся наўгародскімі войскамі. У XIV—XV стагоддзях у Вялікім Княстве Літоўскім аддаваўся ў кармленне служылым князям і віцебскім баярам.

У час вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1500—1503) заняты маскоўскімі войскамі 9 жніўня 1500 года, паводле Маскоўскага перамір’я (1503) застаўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. У 1508 годзе, падчас вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1507—1508), на кароткі час без бою заняты войскам Вялікага Княства Літоўскага. З 2-й чвэрці XVI стагоддзя Таропец уваходзіў у разрад «літоўскіх гарадоў». Новыя гарадскія ўмацаванні (гарадзішча Чырвоны вал; вядома пра 9 веж) былі ўзведзены ў 1-й палове XVI стагоддзя на востраве пры выхадзе Таропы з возера Саламянае (рэканструяваліся ў 1586 і 1650—1653 гадах, згарэлі ў 1683 годзе). Вядомы некропаль, драўляныя пабудовы XVI—XVIII стагоддзяў, у тым ліку 9 ярусаў маставой. Новы пасад (часткова ўмацаваны ў XVI стагоддзі, у сярэдзіне XVII стагоддзя — 8 веж) знаходзіўся на поўнач за пратокай Таропы. Буйны гандлёва-рамесніцкі цэнтр рэгіёну.

У 1580 годзе, у Лівонскай вайну, горад вытрымаў аблогу войскаў Стэфана Баторыя. У Смутны час у 1608 годзе жыхары прызналі Ілжэдзмітрыя II, у маі 1609 года горад заняты ўрадавымі войскамі, у 1609, 1613, 1614/15 гадах вытрымаў аблогі войск Рэчы Паспалітай. Неаднаразова цярпеў ад пажараў (1634, 1683, 1758, 1792, 1808). У Тарапецкім павеце пачалося Стралецкае паўстанне (1698).

Павятовы горад Санкт-Пецярбургскай (да 1710 Інгерманландскай) губерні (1708—1719), Велікалуцкай правінцыі Санкт-Пецярбургскай (1719—1727), Наўгародскай (1727—1772) і Пскоўскай (1772—1927; да 1796 года Пскоўскае намесніцтва) губерняў. З пачатку XVIII стагоддзя буйны цэнтр гарбарнай вытворчасці. У 1907 годзе адкрыты рух па чыгуначнай лініі Балагое — Полацк. У Першую сусветную вайну ў Таропцы былі раскватараваны 173-й і 294-й запасныя пяхотныя палкі расійскай арміі.

Савецкая ўлада ўсталявана 31 кастрычніка (13 лістапада) 1917 года. У лютым 1918 года ў Таропцы падаўлены антысавецкі мяцеж. Раённы цэнтр Велікалуцкай акругі Ленінградскай (1927—1929) і Заходняй (1929—1930) абласцей; Заходняй вобласці (1930—1935), Калінінскай вобласці (з 1935).

У час Вялікай Айчыннай вайны акупаваны германскімі войскамі 29 жніўня 1941 года, у горадзе дзейнічаў канцлагер. Горад вызвалены ад захопнікаў 21 студзеня 1942 года ў выніку сумесных дзеянняў войск 4-й ударнай арміі Паўночна-Заходняга фронту і партызан у ходзе Таропецка-Холмскай аперацыі.

Быў моцна разбураны, адноўлены да 1950 года. Раённы цэнтр Велікалуцкай вобласці (1944—1957).

Насельніцтва

Год Колькасць 1856 6 000 1897 7 400 1913 8 900 1926 9 700 1931 9 900 1939 12 924 1959 15 154 1967 16 000 Год Колькасць 1970 16 863 1979 17 261 1989 17 510 1992 17 400 2000 16 800 2001 16 600 2002 14 600 2003 14 600 Год Колькасць 2005 14 300 2006 14 000 2008 13 300 2009 13 178 2010 13 015 2011 13 000 2012 12 659 2013 12 436 Год Колькасць 2014 12 290 2015 12 149 2016 12 120 2017 12 092 2018 12 048 2019 11 955 2020 11 826 2021 11 441

Эканоміка

У горадзе працуюць мэблева-дрэваапрацоўчы камбінат, швейная і абутковая фабрыкі, ліцейна-механічны завод. Прадпрыемствы харчовай прамысловасці — мясакамбінат і масласыраробчы завод, станам на 2023 год не працуюць. Працуе прадпрыемства па вырабе аднаразовага посуду і тавараў з поліэтылену. Леспрамгас.

Вядомыя асобы

• Ціхан (Васіль Белавін) (1865—1925) — Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі (1917—1925), у дзяцінстве паміж 1869—1878 гадамі жыў і наведваў школу ў Таропцы
• Пётр Іванавіч Рыкорд (1776—1855) — расійскі адмірал
• Юрый Паўлавіч Сямёнаў (нар. 1935) — расійскі вучоны ў галіне ракетнай тэхнікі, Герой Сацыялістычнай Працы (1976).