Хельсінкі
Хельсінкі — самы буйны горад, сталіца Фінляндыі, (фінск. Helsinki; Хельсінгфорс альбо Гельсінгфорс — швед. Helsingfors), адміністрацыйны цэнтр правінцыі Уусімаа. Размешчана на беразе Фінскага заліва Балтыйскага мора. Насельніцтва 574 579 (31.12.2008). Разам з гарадамі-спадарожнікамі Вантаа, Эспаа і Каўніайнен утварае гарадскую агламерацыю — сталічны рэгіён з насельніцтвам больш за мільён чалавек.
Горад
Хельсінкі на карце Фінляндыі   | ||||||||||||||||||||||||||||
Хельсінкі з’яўляецца цэнтрам бізнесу, адукацыі, культуры і навукі ў Фінляндыі. У Вялікім Хельсінкі размешчаны 8 універсітэтаў і 6 тэхналагічных паркаў. 70 % замежных кампаній, якія працуюць у Фінляндыі, размешчаны ў сталічным рэгіёне. Міграцыя насельніцтва з правінцыі робіць Хельсінкі адным з самых хуткарослых муніцыпальных раёнаў у Еўропе.
Гісторыя
правіцьШведскае кіраванне
правіцьЗаснаваны шведскім каралём Густавам Вазам у 1550 годзе. Паводле яго ўказа некалькі сот жыхароў горада Порва замацаваліся каля ракі Вантаа на тэрыторыі цяперашняга гарадскога раёна Арабія. 12 чэрвеня, дзень падпісання ўказа, лічыцца днём нараджэння горада.
Хельсінкі меўся стаць экспартным цэнтрам, які б мог спаборнічаць з размешчаным на поўдні Фінскага заліва ганзейскім горадам Рэвелем (цяпер вядомы як Талін). Для гэтага дзяржава заахвочвала яго засяленне новымі жыхарамі. Аднак праз некалькі год Рэвель згубіў сваё значэнне ў выніку вайны паміж Лівонскім ордэнам і Маскоўскай дзяржавай, а ў 1561 г. быў далучаны да Швецыі разам з усёй Паўночнай Эстоніяй. Гэта спыніла планы хуткага развіцця Хельсінкі, але горад працягнуў павольна нарошчваць насельніцтва і эканамічнае значэнне ў наступныя два стагоддзі[4].
Таксама аказалася, што месца заснавання было выбрана няўдала — гавань была занадта мелкаводнай, і ў выніку горад быў перанесены ў раён цяперашняй Рыначнай плошчы.
Аж да сярэдзіны XVIII стагоддзя Хельсінкі заставаўся невялікім, амаль цалкам драўляным горадам, тут нярэдка ўспыхвалі эпідэміі чумы.
У 1748 г. на астравах каля Хельсінкі шведамі было пачата будаўніцтва крэпасці Свеаборг (фін. Суаменліна), прызначанай для абароны горада з мора. У выніку пачаўся рост горада; з’яўляюцца першыя каменныя дамы. Аднак сталіцай шведскай Фінляндыі заставаўся Турку (Аба).
Горад захоплівалі рускія войскі чатыры разы — двойчы ў ходзе Вялікай Паўночнай вайны (у маі і ліпені 1713 года), адзін раз у руска-шведскай вайне 1741—1743 гадоў (24 жніўня 1742), і адзін раз у Фінскай вайне (18 лютага 1808 г.)
Насельніцтва Хельсінкі ў 1805 годзе складала 3600 чалавек, а калі лічыць разам з Свеаборгам, то больш за 8800 [4].
Расійскае кіраванне
правіцьУ 1808 годзе расійская армія захапіла Хельсінкі з крэпасцю Свеаборг, а ў 1809 быў падпісаны мір паміж Швецыяй і Расійскай імперыяй, паводле якога тэрыторыя Фінляндыі адыходзіла да Расіі ў якасці аўтаномнага Вялікага княства Фінляндскага. У 1812 годзе сталіца Вялікага княства была перанесена з Турку ў Хельсінкі[4].
У канцы восені 1808 года ў горадзе здарыўся моцны пажар, што стварыла неабходнасць рэканструкцыі. Адразу пасля пераносу цэнтральнай адміністрацыі Вялікага княства ў Хельсінкі, быў заснаваны камітэт па аднаўленні і будаўніцтве горада. Новы план сталіцы распрацоўваў дзяржаўны дарадца Юхан Альбрэхт Эрэнстром, а ў 1816 годзе да будаўніцтва далучыўся нямецкі архітэктар Карл Людвіг Энгель. На той час у архітэктуры быў распаўсюджаны ўведзены ў моду Напалеонам стыль ампір, у якім Энгель ствараў будынкі ў Расіі яшчэ да свайго пераезду ў Хельсінкі[4].
Паводле новага плану, цэнтрам Хельсінкі стала Сенацкая плошча, вакол якой размяшчаліся адміністрацыйныя будынкі ў стылі новага класіцызму. Праводзілася расчыстка тэрыторыі для сістэмы вуліц сталіцы. У 1830-х гадах вуліца Стургатан (Вялікая) была перайменавана ў Аляксандраўскую, а магістраль з поўначы да цэнтра горада атрымала назву Уніонсгатан (вуліца Уніі) у памяць пра далучэнне Фінляндыі да Расійскай імперыі. Пасля пажару ў Турку ў 1827 годзе ў Хельсінкі быў перанесены ўніверсітэт, будынак якога ўзвялі на Сенацкай плошчы. У 1832 годзе была праведзеная цырымонія адкрыцця ўніверсітэта, праз восем гадоў адкрылася Універсітэцкая бібліятэка. На пачатку 1850-х завяршылася будаўніцтва царквы святога Мікалая, якая стала найвышэйшым будынкам ансамбля[4].
У часе будаўніцтва новай сталіцы, сюды з’язджаліся чыноўнікі і ўніверсітэцкія выкладчыкі з Турку. У 1840 годзе насельніцтва Хельсінкі павялічылася да 13 тысяч, зраўняўшыся са старой сталіцай[4].
Для раскватаравання пятнаццацітысячнай расійскай дывізіі ў Хельсінкі Энгель спраектаваў буйныя казармы: Туркускія, Ваенна-марскія і Гвардзейскія. Крэпасць Свеаборг і іншыя месцы раскватаравання войска былі закрытыя для наведвальнікаў[4].
Сталіца незалежнай Фінляндыі
правіцьПасля абвяшчэння незалежнасці ў ходзе грамадзянскай вайны ў Фінляндыі горад быў некаторы час заняты часткамі фінскай чырвонай арміі, аднак у выніку наступлення генерала Манергейма з Ваасы, падтрыманага нямецкімі войскамі, горад перайшоў пад кантроль буржуазнага фінскага ўрада.
Пасля заканчэння грамадзянскай вайны горад працягваў дынамічна развівацца. Значна пашырылася яго тэрыторыя, раслі новыя жылыя кварталы. Шырокую вядомасць набыў, напрыклад, «горад-сад» Тапіёла (фін. Tapiola, швед. Hagalund; адміністрацыйна падпарадкаваны Эспаа).
У 1952 годзе праведзены летнія Алімпійскія гульні.
У 2007 годзе ў горадзе быў праведзены штогадовы конкурс песні «Еўрабачанне».
Фізіка-геаграфічная характарыстыка
правіцьРэльеф
правіцьГорад размешчаны ў скалістай мясцовасці. Гістарычны цэнтр горада размешчаны на паўвостраве з вельмі зрэзанай берагавой лініяй. Перапады вышынь у горадзе значныя, а скалы — звычайная частка пейзажу. На рэках у межах горада ёсць вадаспады.
Клімат
правіцьКлімат Хельсінкі ўмераны, пераходны паміж кантынентальным і марскім. Зіма працяглая і снежная, лета халаднаватае і за межы каляндарнага не выходзіць. Вясна і восень працяглыя і халаднаватыя. Моцныя маразы — даволі рэдкая з’ява, спякота ўлетку вышэй за 30 °C бывае не кожны год. Максімум ападкаў назіраецца ў канцы лета і на працягу ўсяе восені.
| Клімат Хельсінкі | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
| Абсалютны максімум, °C | 8,5 | 10,3 | 16,2 | 21,9 | 28,2 | 31,4 | 33,7 | 31,5 | 26,2 | 18,2 | 11,6 | 9,7 | 33,7 |
| Сярэдні максімум, °C | −1,7 | −2,2 | 1,5 | 8,0 | 14,8 | 18,8 | 21,9 | 20,0 | 14,7 | 8,8 | 3,3 | 0,1 | 9,0 |
| Сярэдняя тэмпература, °C | −5 | −5,7 | −1,9 | 4,1 | 10,4 | 14,6 | 17,6 | 15,8 | 10,7 | 5,6 | 0,4 | −3,2 | 5,3 |
| Сярэдні мінімум, °C | −7 | −7,9 | −4,5 | 0,5 | 6,0 | 10,6 | 13,9 | 12,7 | 8,3 | 3,8 | −1 | −5 | 2,5 |
| Абсалютны мінімум, °C | −34,4 | −33 | −31,3 | −19,8 | −7 | −0,5 | 4,9 | 2,1 | −4,5 | −14,5 | −25,5 | −35 | −35 |
| Норма ападкаў, мм | 53 | 37 | 36 | 32 | 37 | 61 | 66 | 78 | 63 | 82 | 72 | 57 | 676 |
| Тэмпература вады, °C | 2 | 1 | 1 | 2 | 5 | 9 | 15 | 17 | 14 | 10 | 7 | 3 | 7 |
| Крыніца: Надвор'е і клімат, World Climate Guide | |||||||||||||
Насельніцтва
правіць
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
У 2002 годзе ў горадзе жыло 305 196 чалавек працаздольнага ўзросту, з іх 277 967 мелі працу; 27 229 былі беспрацоўнымі, узровень беспрацоўя — 8,9 %.
У 2003 годзе прырост − 0,1 %.
Транспарт
правіцьГалоўным міжнародным авіяцыйним вузлом у Фінляндыі з’яўляецца Аэрапорт Хельсінкі-Вантаа, размешчаны ў 20 кіламетрах ад цэнтра сталіцы. З аэрапорта ажыццяўляюцца прамыя пералёты па ўсім свеце. Шлях ад Хельсінкі да Таліна займае 1,5 гадзіны па моры і 18 хвілін на верталёце. У два іншыя буйныя гарады, Тамперэ і Турку, можна трапіць за 1,5-2 гадзіны на цягніку і 1,5-2,5 гадзіны на машыне.
Працуе Метрапалітэн Хельсінкі.
Адукацыя
правіць
У Хельсінкі знаходзіцца найбуйнейшы ў краіне Хельсінкскі ўніверсітэт, а таксама шэраг іншых вышэйшых навучальных устаноў, у якіх вучыцца 64 128 студэнтаў (з іх 38 454 ва ўніверсітэце). Сярэднюю адукацыю забяспечваюць 190 школ, з іх 22 прыватныя. Усе даныя прыведзены на 2003 год.
Музеі
правіцьСлавутасці
правіцьГарады-пабрацімы
правіць
Берлін, Германія[11]
Гвадалахара, Мексіка
Капенгаген, Данія
Кіеў, Украіна (12 сакавіка 1993)[12][13]
Нук, Грэнландыя
Осла, Нарвегія
Пекін, Кітай[11]
Прага, Чэхія[14]
Рэйк’явік, Ісландыя
Санкт-Пецярбург, Расія (1993)[15][16][…]
Сафія, Балгарыя
Стакгольм, Швецыя[11]
Талін, Эстонія[11]
Торсхаўн, Фарэрскія астравы
Эйндхавен, Нідэрланды[17]
Вядомыя асобы
правіць- Бу Карпелан
- Алвар Аалта
- Міка Тоймі Валтары
- Эдвард Вестэрмарк (1862—1939) — фінскі філосаф і сацыёлаг.
- Тувэ Янсан
- Хелена Шэрфбек
- Ярл Вальдэмар Ліндэберг
Зноскі
правіць- ↑ http://www.hel.fi/hki/helsinki/fi/Helsinki-tietoa+ja+linkkej_/Helsingin+historia
- ↑ а б Suomen pinta-ala kunnitain 1.1.2023 — MML.
- ↑ а б Finland's preliminary population figure was 5,608,218 at the end of February 2024 — Statistics Finland.
- ↑ а б в г д е ё Мейнандэр Х. Гісторыя Фінляндыі: Лініі, структуры, пераломныя моманты; пер. са шведскай Вольгі Рызмаковай. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2017. — ISBN 978-985-02-1748-6.
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м http://www.hel.fi/hel2/tietokeskus/julkaisut/pdf/13_01_03_Tilastollinen_vuosikirja_2012.pdf
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т Kaupunkien ja kuntien lukumäärät ja väestötiedot — Association of Finnish Municipalities. Праверана 15 лютага 2019.
- ↑ http://vrk.fi/default.aspx?docid=8639&site=3&id=0
- ↑ http://vrk.fi/default.aspx?docid=8834&site=3&id=0
- ↑ Population structure — ISSN 1797-5379; 1797-5387; 1797-5395
- ↑ https://statfin.stat.fi/PxWeb/pxweb/fi/StatFin/StatFin__vamuu/statfin_vamuu_pxt_11lj.px/table/tableViewLayout1/
- ↑ а б в г https://www.hel.fi/helsinki/en/administration/enterprises/competitive/international-activities/
- ↑ https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
- ↑ https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
- ↑ https://web.archive.org/web/20130625205859/http://zahranicnivztahy.praha.eu/jnp/cz/partnerska_mesta/index.html
- ↑ http://eng.gov.spb.ru/figures/ities
- ↑ https://kvs.gov.spb.ru/en/agreements/
- ↑ https://docplayer.nl/50331312-Gemeente-eindhoven-oplegvelraadsvoorstel-herijking-beleid-stedenbanden-en-mondiale-bewustwording-mvb-aa.html
Літаратура
правіць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).