Цацка

Ца́цка — прадмет, прызначаны для гульні.

Узнаўляючы рэальныя і ўяўныя прадметы, выявы, цацка служыць мэтам разумовага, маральнага, эстэтычнага і фізічнага выхавання. Цацка дапамагае дзіцяці пазнаваць навакольны свет, прывучае яго да мэтанакіраванай, асэнсаванай дзейнасці, спрыяе развіццю мыслення, памяці, мовы, эмоцый. Цацка шырока выкарыстоўваецца ў вучэбна-выхаваўчай працы з дзецьмі, у прыватнасці для развіцця дзіцячай, тэхнічнай і мастацкай творчасці (гл. Дзіцячыя гульні, Дзіцячая творчасць). Тыпы, характар, змест і афармленне цацкі вызначаюцца пэўнымі выхаваўчымі задачамі ў дачыненні да ўзросту дзяцей з улікам іх развіцця і інтарэсаў. Як творы дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва цацкі, асабліва нацыянальна-традыцыйныя, выкарыстоўваюцца ў якасці дэкаратыўных элементаў у сучасным інтэр'еры.

Змест і форма цацкі знаходзяцца ў непасрэднай сувязі з сацыяльным ладам грамадства, з узроўнем яго культуры.

Таксама, цацкі дазваляюць болей натуральна арганізаваць зносіны дзіцяці з бацькамі, што з'яўляецца ў сучасным свеце актуальнай праблемай.

У шматлікіх краінах адчыненыя музеі цацак. Першы ў свеце Нямецкі музей цацкі быў створаны ў 1901 годзе ў Зонебергу.

Гісторыя цацкі

Экспазіцыя старажытнарымскіх цацак

Цацкі вядомыя чалавецтву з глыбокай старажытнасці, яны былі выяўлены археолагамі пры раскопках рэшткаў старажытных цывілізацый. Цацкі, знойдзеныя пры раскопках Індскай цывілізацыі (3000-1500 да н.э.), уключаюць маленькія калёсы, свісткі ў выглядзе птушак і цацачных малпачак, якія могуць спаўзаць па вяроўцы.

Конік на колах. Старажытная Грэцыя, Кераміка 950—900 да н.э.

Беларуская традыцыйная тканевая лялька

Беларускія традыцыйныя драўляныя цацкі

Самыя старажытныя цацкі зробленыя з даступных прыродных матэрыялаў, камянёў, палак і гліны. Тысячы гадоў таму егіпецкія дзеці гулялі ў лялькі, у якіх былі парыкі і рухомыя канечнасці, яны былі зроблены з каменя, керамікі і дрэва. У Старажытнай Грэцыі і Старажытным Рыме дзеці гулялі з лялькамі, зробленымі з воску і тэракоты, лукам і стрэламі, ё-ё. У Грэцыі, калі дзеці, асабліва дзяўчынкі, дасягалі паўналецця, было прынята прыносіць цацкі дзяцінства ў ахвяру багам. Напярэдадні вяселля дзяўчыны ўзросту каля чатырнаццаці гадоў у якасці абраду прысвячэння ў дарослае жыццё прыносілі свае цацкі ў храм.

Тэхналагічны прагрэс цывілізацыі паўплываў і на дзіцячыя цацкі. Сёння цацкі вырабляюцца з пластмасы, з'явіліся цацкі з батарэйкі. Калі раней цацкі былі самаробнымі, то цяпер існуе цэлая індустрыя цацак з масавым вытворчасцю і механізмамі рэалізацыі.

Эвалюцыю цацкі можна прасачыць на прыкладзе лялек. Самыя старажытныя лялькі былі проста выразаныя з дрэва або звязаны з травы. У Старажытным Егіпце лялькі ўжо маглі рухаць канечнасцямі. Лялькі пачатку XX стагоддзя ўжо ўмелі гаварыць «мама». Сёння ўжо існуюць лялькі, якія могуць распазнаваць прадметы, голас свайго ўладальніка, і выбіраць фразы з сотняў варыянтаў, закладзеных у іх праграмай. Змяніліся цацкі, тэхналогіі іх вырабу, толькі той факт, што дзеці любяць з імі гуляць застаецца нязменным на працягу ўсёй гісторыі чалавецтва.

Эканоміка

У жыцці чалавека цацкі гуляюць значную ролю, таму галіна прамысловасці, якая займаецца іх вытворчасцю, з'яўляецца важным сектарам эканомікі. Аб'ём продажаў цацак у асноўным расце ў е набліжэннем Святы, лупцуй падарункаў. У Беларусі такімі святымі з'яўляецца Дзінь святога Мікалая та Новы год, у каталіцкіх і пратэстанцкіх краінах Захаду — Каляды. Продажы цацак У Злучаных Штатах у 2005 годзе склаў 22,9 млрд долараў.

Вытворцы цацак імкнуцца ўдасканальваць свае вырабы ў е мэтай задаволіць патрабаванні дзяцей і атрымаць вялікую долю рынку. Сучасныя цацкі, прызначаныя для дзяцей, якія выраслі каля тэлевізара, у Інтэрнэце, становяцца ўсё больш складанымі, выкарыстоўваюць светлавыя і гукавыя эфекты. З мэтай памяншэння выдаткаў, вытворчасць усё часцей пераносяць у краіны з таннай рабочай сілай. Напрыклад, 75% цацак, што прадаюцца У ЗША, вырабленыя У КНР.

Многія традыцыйныя вытворцаў цацак губляюць сваю долю рынку праз канкурэнцыю з відэагульнямі. Таму яна часта перапрафілююцца ў сектар электронных гульняў, даючы сваім брэндам новае жыццё.

Дзіцячае развіццё

Цацкі, як і сам працэс гульні, выконваюць мноства розных функцый. Яны забаўляюць дзіці, выконваючы адначасова і выхаваўчую функцыю. Акрамя таго, цацкі паляпшаюць кагнітыўныя функцыі і спрыяюць развіццю творчых здольнасцей. Яны дапамагаюць развіццю фізічных і разумовых навыкаў, неабходных дзіцяці ў далейшым жыцці.

Цацкі для немаўлят выкарыстоўваюць характэрныя гукі, яркія колеру, унікальную тэкстуру. Пры гульні з імі немаўляты пачынаюць распазнаваць гукі і колеры, што аказвае ўплыў і на развіццё памяці.

Звычайныя кубікі з'яўляюцца выдатным развіваючым інструментам. Яны фармуюць зрокава-маторную каардынацыю, матэматычныя і пазнавальныя навыкі, дазваляючы дзецям адначасова праяўляць творчыя здольнасці. Такія цацкі, як шарыкі і мячы, дапамагаюць дзіцяці ў вывучэнні прычынна-следчых сувязей, дазваляюць развіць каардынацыю рухаў і іншыя карысныя навыкі.

Лепка з пластыліну, «абкітоўка» і іншыя падобныя забавы станоўча ўплываюць на фізічнае, кагнітыўнае, эмацыянальнае і сацыяльнае развіццё дзіцяці. Акрамя таго, падобныя матэрыялы дазваляюць дзіцяці ствараць цацкі самастойна.

Развіваючыя цацкі для дзяцей школьнага ўзросту ўключаюць у сябе галаваломкі, канструктары, цацкі, якія дапамагаюць развіваць навыкі рашэння тэхнічных праблем і матэматычныя здольнасці.

Існуюць і цацкі для падлеткаў і дарослых. Напрыклад, калыска Ньютана дэманструе закон захавання імпульсу і энергіі.

Гендарныя адрозненні

Цацачны радыёкіраваны танк з пультам ДК.

Паміж хлопчыкамі і дзяўчынкамі існуюць гендарна абумоўленыя адрозненні ў выбары цацак. Дзяўчынкі часцей гуляюць з лялькамі, хлопчыкі аддаюць перавагу машынкам. Даследчыкі лічаць, што падобныя адрозненні дзеці дэманструюць ужо ў паўтарагадовым узросце.

Тым не менш, назіранні за рухам вачэй немаўлят паказала, што дзяўчынкі ўжо ў дзіцячым узросце больш звяртаюць увагу на лялькі, чым на машынкі, тады як хлопчыкі паказваюць адваротны вынік. Гэта сведчыць аб тым, што перавагі ў выбары цацак з'яўляюцца раней, чым самаўсведамленне і разуменне сваёй гендарнай прыналежнасці. Выразныя перавагі ў выбары цацак складваюцца ва ўзросце каля трох гадоў.

Заўважана, што бацькі, настаўнікі і іншыя дзеці больш пазітыўна рэагуюць на дзяцей, якія гуляюць у цацкі, уласцівыя іх полу. Да сыноў звычайна прад'яўляюцца больш жорсткія патрабаванні ў выбары цацак, якія лічацца ўласцівымі для хлапечых гульняў. Сярод дзяўчынак ж гульня ў цацкі, якія лічацца цацкамі для хлопчыкаў, становіцца ўсё больш распаўсюджанай і не лічыцца гэтак заганнай. Заўважана таксама, што бацькі часцей за маці выказваюць негатыўнае стаўленне ў адносінах да гульняў у неўласцівыя палавой прыналежнасці дзіцяці цацкі.

Класіфікацыя цацак

Існуе мноства параметраў, паводле якіх можна сістэматызаваць звесткі пра вядомыя на сёння цацкі.

Па ўзроставым прызначэнні

• ад нараджэння да 1 года
• ад 1 ад 3 гадоў (у гэты перыяд пачынаецца падзел цацак для дзяўчынак і для хлопчыкаў)
• ад 3 гадоў да 5 гадоў

Па выхаваўчым (развіваючым) прызначэнні (класіфікацыя педагогамі)

• Сенсарныя (да года ў асноўным гукавыя — бразготкі, ціўкалкі, музычныя цацкі; глядзельныя — калейдаскоп, каляровыя контурныя малюнкі);
• Рухальныя (мобіль, мяч, юла, завадныя цацкі);
• Вобразныя (малюнкі жывёл, лялькі, салдацікі, машынкі);
• Грамадска-бытавыя і вытворча-тэхнічныя (цацачныя інструменты, напрыклад, савок і вядзерца, зброя);
• канструкцыйныя (розныя канструктары і зборныя цацкі).

Па матэрыялу вырабу

• тканкавыя
• фетравыя
• саламяныя
• гліняныя
• драўляныя
• пластмасавыя
• гумовыя
• футравыя
• металічныя
• фарфоравыя

Педагагічная класіфікацыя дзіцячых цацак

'I. Віды цацак падпадзяляюцца па прынцыпе суадносныя з рознымі відамі гульняў: сюжэтнымі, дыдактычнымі, спартыўнымі, гульнямі-забаўкамі.

1. Сюжэтна-вобразныя цацкі, правобразам якіх з'яўляюцца адушаўлёныя і неадушаўлёныя аб'екты навакольнага свету, выкарыстоўваюцца пераважна ў сюжэтных гульнях:

а) лялькі; б) фігуркі людзей; в) фігуркі жывёл; г) прадметы гульнявога ўжытку; в) тэатральныя; е) святочна-карнавалные; ж) тэхнічныя.

2. Дыдактычныя цацкі прызначаныя для дыдактычных гульняў, у змесце або канструкцыі якіх закладзены навучальныя (развіваючыя) задачы:

а) уласна дыдактычныя — заснаваныя на прынцыпе самакантролю; б) дыдактычныя гульні (наборы) з правіламі — прызначаны пераважна для гульняў на стале (паліграфічныя і іншыя); в) канструктары і будаўнічыя наборы; г) гульні-галаваломкі; в) музычныя цацкі.

3. Спартыўныя цацкі.

4. Цацкі — забавы.

II Цацкі па ступені гатоўнасці:

1. Гатовыя.
2. Зборна-разборныя, якія складаюцца з частак і дэталей.
3. Нарыхтоўкі і паўфабрыкаты для цацак-самаробкаў.
4. Набор розных матэрыялаў для стварэння цацак-самаробкаў.

III Цацкі па выглядзе сыравіны:

1. Драўляныя.
2. Пластмасавыя.
3. Металічныя.
4. З тканін, у тым ліку набіваныя цацкі.
5. Гумовыя.
6. З паперы і кардона.
7. З керамікі, фарфору і фаянсу.
8. З драўняных матэрыялаў, пап'е-машэ.
9. З новых сінтэтычных матэрыялаў.

IV Цацкі па велічыні:

1. Дробныя (памерам ад 3 да 10 см).
2. Сярэднія (памерам ад 10 да 50 см).
3. Буйнагабарытныя (супамерныя росту дзяцей у розныя ўзроставыя перыяды).

V Па функцыянальным уласцівасцях:

1. Простыя, без рухомых дэталяў.
2. З рухомымі дэталямі, механічныя (у тым ліку з заваднымі і інерцыйнымі механізмамі).
3. Гідраўлічныя.
4. Пнеўматычныя.
5. Магнітныя.
6. Электрыфікаваных (у тым ліку электратэхнічныя, электрамеханічныя, радыёфікаваныя, на электроннай элементнай аснове).
7. Электронныя (на камп'ютарнай аснове).
8. Наборы цацак (або дэталяў) - сукупнасць дэталяў адной або некалькіх цацак, звязаных паміж сабой па прызначэнні або функцыянальнай прыкмеце.
9. Гульнявыя камплекты, аб'яднаныя адзінай тэмай (задачай).

VI Цацкі па мастацка-вобразным рашэнні:

1. Рэалістычныя.
2. Умоўныя.
3. Канструкцыйныя.

Экспертыза цацак

Усталёўвае правілы правядзення сацыяльна-псіхолага-педагагічнай экспертызы настольных, камп'ютарных і іншых гульняў, цацак і гульнявых збудаванняў для дзяцей у мэтах дазволу іх вытворчасці, імпарту і рэалізацыі

Крытэрыі ацэнкі

Прызначаюцца для выкарыстання ў дзейнасці арганізацый, якія праводзяць экспертызу, пры правядзенні экспертызы цацкі

Групы крытэрыяў

Група 1

Забеспячэнне бяспекі дзіцяці, яго абарона ад негатыўных уплываў цацкі на здароўе і эмацыянальны дабрабыт

Група 2

Уключэнне якасцей цацкі, накіраваных на забеспячэнне развіцця дзіцяці

Сертыфікацыя цацак

Сертыфікацыя цацак, прызначаных для рынку Еўрапейскай Супольнасці (Еўрапейскага Саюза) некалькі адрозніваецца па сваёй працэдуры выпрабаванняў (у цяперашні час апублікаваны праект Тэхнічнага Рэгламенту Мытнага Саюза, палажэнні праекта практычна ідэнтычныя Дырэктыве Еўрапейскага Саюза па бяспецы цацак). Выраб і абарот дзіцячай цацкі ў Еўрапейскім Саюзе вызначае Дырэктыва 2009/48/ЕС па бяспецы цацак, якая ўступіла ў сілу 20 ліпеня 2011 года, палажэнне аб хімічным складзе цацак уступае ў сілу 20 ліпеня 2013 года. Дадзеная Дырэктыва робіць больш жорсткімі патрабаванні па вырабе цацкі і адказнасць за выраб цацак і рэалізацыю, небяспечных для здароўя. Усе дзіцячыя цацкі, якія трапляюць на рынак Еўрапейскага Саюза павінны мець маркіроўку СЕ, просім не блытаць маркіроўку Кітая, якая вельмі часта сустракаецца на цацках і практычна не адрозніваецца ад еўрапейскай маркіроўкі СЕ (), пастаўленая прадукцыя на рынак ЕС павінна адпавядаць гарманізаваным стандартам ЕС і Дырэктывам ЕС. Цацкі, якія прадстаўляюць павышаную небяспеку для дзіцяці ўзросту да 3 гадоў, павінны мець папярэджанні «Не падыходзіць для дзяцей ва ўзросце да 3 гадоў (36 месяцаў)» або папярэджанне ў выглядзе графікі і ў інструкцыі па ўжыванні цацкі, кароткія папярэджання аб небяспеках, напрыклад — у цаццы выкарыстоўваецца магніт NdFeB, які ўяўляе небяспеку пры пападанні ўнутр. У Еўрапейскім Саюзе не адносцца да дзіцячых цацак:

• Елачныя ўпрыгажэнні;
• Дакладныя мадэлі для дарослых калекцыянераў;
• Абсталяванне для агульнага карыстання на гульнявых пляцоўках;
• Вырабы для спартыўных заняткаў;
• Прыналежнасці для нырання ў глыбокіх водах;
• Народныя і дэкаратыўныя сувенірныя лялькі і падобныя вырабы для дарослых калекцыянераў;
• Устаноўленыя ў грамадскіх месцах (напрыклад, у гандлёвых цэнтрах, на вакзалах) макеты цацак;
• Пазлы;
• пнеўматычныя вінтоўкі і пісталеты;
• Прыналежнасці для феерверкаў і пістоны, якія не выкарыстоўваюцца як цацкі;
• прашчы, катапульты;
• Камплекты стрэл з металічнымі наканечнікамі;
• соску для немаўлят;
• Электрычныя печы, прасы і іншыя функцыянальныя вырабы, намінальнае напружанне якіх перавышае 24 Вольта;
• Вырабы з награвальнымі элементамі, прадугледжаныя для навучання ў прысутнасці дарослых;
• Транспартныя сродкі з рухавіком унутранага згарання;
• Цацачныя паравыя рухавікі;
• Ровары для спорту і язды па афіцыйных дарогах;
• Відэа цацкі, якія можна падключыць да відэаэкрана і намінальнае працоўнае напружанне якіх перавышае 24 Вольта;
• Дакладныя імітацыі агнястрэльнай зброі;
• Упрыгажэнні для дзяцей.

Акрамя Дырэктывы 2009/48/EC па бяспецы цацак, у ЕС пры вырабе і выпрабаваннях, прымяняюцца наступныя дырэктывы:

• Дырэктыва 2004/108/EC ЭМС для электрычных цацак
• Дырэктыва 99/5/EC R & TTI для радыёкіраваных цацак
• Дырэктыва 2005/84/C — дырэктыва адносна выкарыстання фталатаў і пластыфікаваных матэрыялаў у цацках і таварах для клопату пра дзіця (цяпер з'яўляецца часткай рэгламенту REACH)
• Дырэктыва 94/62/EC — упаковачныя матэрыялы для цацак (адходы)
• EN 71-1: Праверка канструкцыі на фізічную і механічную бяспеку
• EN 71-2: Выпрабаванне на ўзгаральнасць
• EN 71-3: Выпрабаванне на наяўнасць цяжкіх металаў
• EN 71-4 & 71-5: Асаблівыя патрабаванні да камплектам для правядзення хімічных эксперыментаў і хімічным цацак
• EN 71-6: Патрабаванні да графічных сімвалаў узроставых папярэджанняў
• EN 71-7: Фарбы для малявання пальцамі - патрабаванні і метад выпрабаванні
• EN 71-8: Падвесныя, рассоўныя і іншыя аналагічныя цацкі для хатняга выкарыстання
• EN 71-9-11: Выпрабаванне на наяўнасць арганічных хімічных злучэнняў
• Азафарбавальнік Дырэктыва па забароненых азафарбавальнік 2002/61/EC для тэкстылю і скуры, якія выкарыстоўваюцца пры вытворчасці цацак, якія могуць уступаць у працяглы кантакт з скурай чалавека
• Дырэктыва па пакавальным адходам 94/62/EC, якая рэгламентуе ўпаковачныя матэрыялы для цацак
• Адзіная выпрабаванне на наяўнасць кадмію, якое праводзіцца ў Нідэрландах і іншых краінах Еўрасаюза
• Выпрабаванні на адпаведнасць Закону аб прадуктах харчавання і таварах Германіі (LFGB) для цацак, якія могуць кантактаваць або пакуюцца разам з прадуктамі харчавання
• Выщелачиваемый свінец і кадмій у керамічных цацках
• WEEE Дырэктыва (2002/96/EC) і RoHS Дырэктыва (2011/65/EU) — аб утылізацыі электрычнага і электроннага абсталявання (2002/96/EC) і дырэктыва аб абмежаванні выкарыстання некаторых шкодных рэчываў у электрычным і электронным абсталяванні (2011/65/EU) для электрычных цацак
• Рэгламент (ЕС) 1907/2006, які тычыцца правілаў рэгістрацыі, ацэнкі, санкцыянавання і абмежавання хімічных рэчываў (Рэгламент REACH)

Правілы бяспекі

У многіх краінах існуюць стандарты бяспекі, накладваюць абмежаванні на тое, якія цацкі можна прадаваць. Мэта такіх правіл — прадухіленне няшчасных выпадкаў, пажараў, траўмаў. Дзеці, асабліва маленькія, часта бяруць цацку ў рот, таму матэрыялы, з якіх яна зроблена, павінны будзі неядавітымі. Дзецям нельга даваць дробныя цацкі, якімі яны могуць здушыцца. Існуюць інструкцыі па пажарнай бяспекі матэрыялаў, з якіх зроблены цацкі. Дзеці часта яшчэ не разумеюць небяспекі, а бацькі не заўсёды думаюць, што можа адбыцца, таму важна, каб на цацках былі надпісы, якія папярэджвалі б аб небяспецы.

Гл. таксама

• Кубік Рубіка
• Лялька
• Камп’ютарныя гульні
• Тамагочы
• Барбі
• Вінтажныя цацкі
• Ваўчок
• Чароўны экран
• Сусветны дзень знішчэння ваеннай цацкі
• Галаваломка
• Чыгуначны мадэлізм
• Калейдаскоп
• Канструктар
• Матрошка
• Настольная гульня
• Пазл
• Плюшавы мішка
• Радыёкіраваная аўтамадэлі
• Якія развіваюць гульні
• Слінкі
• Салдацікі
• Спірограф
• Фарматнае канструяванне — папяровыя аб'ёмныя цацкі
• Fischertechnik
• LEGO
• Playmobil
• K'nex

Спасылкі

• Музей торговли- Торговля игрушками в СССР
• Игрушка. Энциклопедия мастерства Архівавана 10 кастрычніка 2013.