Цюрых

Цюрых (ням.: Zürich) — самы вялікі горад Швейцарыі, адміністрацыйны цэнтр аднайменнага кантона, размешчаны на паўночным усходзе краіны, на рацэ Лімат і Цюрыхскім возеры. У горадзе пражывае каля 400 тыс. чалавек, у агламерацыі — каля 2 млн. чалавек.

Горад Цюрых Zürich Герб Сцяг Краіна Швейцарыя Кантон Кантон Цюрых Каардынаты 47°22′43″ пн. ш. 8°32′24″ у. д. Заснаваны II стагоддзе Першая згадка 929 Плошча 91.88 км² Вышыня цэнтра 408 м Водныя аб’екты Цюрыхскае возера, Лімат, Зіль, Кацэнзэ[d] і Глат[d] Насельніцтва 373 646 чалавек (2007) Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код +41 43 +41 44 Паштовыя індэксы 8000-8099 Аўтамабільны код ZH Ідэнтыфікатар 0261 Афіцыйны сайт stadt-zuerich.ch Цюрых на карце Швейцарыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Цюрых, 1884

У старажытнарымскія часы Турыкум быў пунктам збору падаткаў. У 853 годзе Людовік II Нямецкі заснаваў тут жаночы манастыр Фраўмюнстэр для сваёй дачкі Хільдэгарды. Абатысы Фраўмюнстэра доўгі час карысталіся ў горадзе значнай уладай. Як горад згадваецца з 929 года.

З 1218 года Цюрых — імперскі горад. У 1351 годзе горад далучыўся да Швейцарскага саюза. У часы Рэфармацыі ў Цюрыху жыў і прапаведаваў Ульрых Цвінглі.

Эканоміка

Галоўны прамысловы і фінансавы цэнтр Швейцарыі. Цюрых з прылеглымі гарадамі Вінтэртур, Эрлікон, Дытыкон, Бадэн, Бруг і іншымі дае значную долю прадукцыі швейцарскай машынабудаўнічай і металаапрацоўчай прамысловасці. Заводы канцэрну «Броўн, Бовэры» вырабляюць турбіны, электраматоры, электравозы, розныя віды электраабсталявання. Звыш 80 % прадукцыі ідзе на экспарт. У горадзе ёсць таксама прадпрыемствы хімічнай, лёгкай, дрэваапрацоўчай, паліграфічнай, харчовай прамысловасці. Міжнародны аэрапорт.

У Цюрыху з 1941 дазволена эўтаназія. У пачатку XXI ст. горад стаў месцам суіцыдальнага «турызму», сюды прыязджаюць хворыя пераважна з Вялікабрытаніі, Германіі і Францыі, дзе эўтаназія забаронена. Штогод у Цюрых прыязджае больш за 200 турыстаў-самагубцаў.

Культура і адукацыя

Цюрых — знакаміты культурны цэнтр Швейцарыі. Тут знаходзяцца вядомыя ў Заходняй Еўропе оперны і драматычны тэатры. Цікавымі зборамі валодае Нацыянальны музей Швейцарыі (гісторыя, этнаграфія, народныя строі, мастацтва), карцінная галерэя «Кунстхаўз», музей Усходу.

У Цюрыху жылі і працавалі многія навукоўцы і дзеячы культуры — як швейцарцы, так і іншаземцы: Рабіндранат Тагор, Ёган Штраўс, Віктор Гюго, Рыхард Вагнер, Фёдар Шаляпін, Томас Ман, Альберт Эйнштэйн і іншыя.

Сярод навучальных устаноў горада — Цюрыхскі ўніверсітэт, Цюрыхскі ўніверсітэт мастацтваў, Цюрыхскі ўніверсітэт прыкладных навук, Цюрыхскі ўніверсітэт прыкладных эканамічных навук, Цюрыхскі ўніверсітэт прыкладных педагагічных навук і Швейцарская вышэйшая тэхнічная школа Цюрыха. Выдаецца «Neue Zürcher Zeitung».

Славутасці

Захаваліся раманска-гатычныя саборы: Гросмюнстэр (12—15 стагоддзі) і Фраўмюнстэр (13—14 стагоддзі), ратуша (17 стагоддзе), барочныя дамы гільдыяў (17—18 стагоддзі), царква Святога Пятра.

• Ратуша
• Цюрыхскі оперны тэатр
• Гара Утліберг

Гарады-пабрацімы

•  Вінніца, Украіна (2010)
•  Куньмін, Кітай (17 лютага 1982)^[…]
•  Сан-Францыска, ЗША (2003)

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Рыхард Авенарыус
• Артур Баур
• Саламон Геснер
• Готфрыд Келер
• Рудольф Вольф
• Макс Фрыш

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).