Эма Голдман

Э́ма Го́лдман (27 чэрвеня 1869 — 14 мая 1940), вядомая таксама як Чырвоная Эма — палітычная актывістка, анархістка, журналістка, дзяячка фемінізму, выкладчык, выдавец, антываенны актывіст, аўтабіёграф, медыцынская сястра, пісьменніца, філосаф. Яна адыграла ключавую ролю ў развіцці анархісцкай палітычнай філасофіі ў Паўночнай Амерыцы і Еўропе ў першай палове XX стагоддзя.

Эма Голдман
англ.: Emma Goldman
Дата нараджэння	27 чэрвеня 1869(1869-06-27)[…]
Месца нараджэння	Коўна, Ковенская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	14 мая 1940(1940-05-14) (70 гадоў)
Месца смерці	Таронта, Антарыа, Канада
Месца пахавання	Помнік мучанікам Хеймаркета[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  ЗША  Вялікабрытанія  Літва  Францыя
Муж	Jacob Kershner[d]
Род дзейнасці	анархіст, журналістка, палітычны філосаф, актывіст за права жанчын, выкладчык, выдавец, пацыфіст, аўтабіёграф, медычная сястра, пісьменніца, філосаф, палітык, аўтар, пацыфіст
Навуковая сфера	філасофія
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Нарадзілася ў Коўне (Расійская імперыя, цяперашняя Літва), у яўрэйскай сям’і, якая эмігравала ў Злучаныя Штаты Амерыкі ў 1885. Прыцягнутая да анархізму пасля бунта на Хэймаркет у Чыкага, дзе патрабаваўся працоўны дзень у 8 гадзін, Голдман стала пісьменніцай і вядомым лектарам па анархісцкай філасофіі, правах жанчын і сацыяльных праблемах, якія прыцягваюць масавыя сходы.

Яна і пісьменнік-анархіст Аляксандр Беркман, яе палюбоўнік і сябар на працягу ўсяго жыцця, планавалі замах на прамыслоўца і фінансіста Генры Клея Фрыка як акт прапаганды дзеяння. Фрык перажыў замах на сваё жыццё ў 1892 годзе, а Беркмана асудзілі на 22 гады пазбаўлення волі. У наступныя гады Голдман была заключана ў турмы за «падбухторванне да беспарадкаў» і незаконнае распаўсюджванне інфармацыі пра кантроль над нараджальнасцю. У 1906 годзе Голдман заснавала анархісцкі часопіс Маці Зямля (па-англійску: Mother Earth).

У 1917 годзе Голдман і Беркман былі асуджаныя на два гады турмы за змову «прымусіць людзей не рэгістравацца» на нядаўна ўсталяваны армейскі прызыў. Пасля вызвалення з турмы яны былі арыштаваныя і дэпартаваны ў Расію. Першапачаткова падтрымліваючы Кастрычніцкую рэвалюцыю, якая прывяла да ўлады бальшавікоў, Голдман змяніла сваё меркаванне ў сувязі з паўстаннем Кранштата ў 1921. Яна абвінаваціла СССР у жорсткім падаўленні незалежных галасоў і пакінула Савецкі саюз. Пазней, у 1923 г. выйшла кніга пра ўласны досвед «Маё расчараванне ў Расіі» (па-англійску: My Disillusionment in Russia). Жывучы ў Англіі, Канадзе і Францыі, яна напісала аўтабіяграфію пад назвай «Lіvіng My Lіfe». Яна была надрукавана ў двух тамах у 1931 і 1935 гг. Пасля пачатку грамадзянскай вайны ў Іспаніі Голдман выехала у Іспанію, каб падтрымаць там анархісцкую рэвалюцыю. Яна памерла ў Таронта (Канада) 14 мая 1940 года.

Пры жыцці Голдман лічылася прыхільнікамі свабодалюбнай «мяцежнай жанчынай», а праціўнікі асудзілі яе як прыхільніка палітычна матываваных забойстваў і гвалтоўнай рэвалюцыі. Яе лісты і лекцыі ахоплівалі шырокае кола пытанняў, уключаючы турмы, атэізм, свабоду слова, мілітарызм, капіталізм, шлюб, вольнае каханне і гомасексуальнасць.

Філасофія

Голдман выказвалася і пісала па самых розных пытаннях. У той час як яна адмаўляла праваслаўе і фундаменталісцкае мысленне, яна была важным удзельнікам шэрагу сфер сучаснай палітычнай філасофіі.

На яе паўплывалі шматлікія разнастайныя мысляры і пісьменнікі, у тым ліку Міхаіл Бакунін, Генры Дэвід Тора, Пётр Крапоткін, Ральф Эмерсан, Мікалай Чарнышэўскі і Мэры Уолстанкрафт. Іншым філосафам, які паўплываў на Голдман, быў Фрыдрых Ніцшэ. У сваёй аўтабіяграфіі яна пісала: «Ніцшэ быў не сацыяльным тэарэтыкам, а паэтам, паўстанцам і наватарам. Яго арыстакратыя не была ні прыроджанай, ні набытай; гэта быў дух. У гэтым плане Ніцшэ быў анархістам, і ўсе сапраўдныя анархісты былі арыстакратамі».

Анархізм

Анархізм стаў галоўным у светапоглядзе Голдман, і сёння яна лічыцца адной з найважнейшых фігур гісторыі анархізму. Упершыню звярнуўшыся да гэтага падчас пераследу анархістаў пасля сямейнай справы 1886 г., яна пісала і рэгулярна выступала ад імя анархізму. У загалоўным нарысе сваёй кнігі Анархізм і іншыя эсэ яна напісала:

Анархізм, значыць, сапраўды абазначае вызваленне чалавечага розуму ад панавання рэлігіі; вызваленне чалавечага цела ад панавання маёмасці; вызваленне ад кайданоў і стрыманасць улады. Анархізм абазначае сацыяльны парадак, заснаваны на свабоднай групоўцы людзей з мэтай атрымання рэальнага сацыяльнага багацця; загад, які гарантуе кожнаму чалавеку свабодны доступ да зямлі і поўнае задавальненне неабходных умоў жыцця ў адпаведнасці з індывідуальнымі жаданнямі, густамі і схільнасцямі.

Анархізм Голдман быў вельмі асабістым. Яна лічыла, што неабходна анархісцкім мыслярам жыць у сваіх перакананнях, дэманструючы свае перакананні кожным дзеяннем і словам. «Мне не важна, ці правільная тэорыя людзей аб заўтрашнім дні», — напісала яна аднойчы. «Мне важна, ці слушны іх дух сёння». Анархізм і свабоднае аб’яднанне былі яе лагічнымі адказамі на межы дзяржаўнага кантролю і капіталізму. «Мне здаецца, што гэта новыя формы жыцця, — напісала яна, — і што яны зоймуць месца старых, не прапаведуючы і не галасуючы, а жывучы імі». У той жа час яна лічыць, што рух ад імя свабоды чалавека павінен быць укамплектаваны вызваленымі людзмі. Танцуючы сярод анархістаў аднойчы ўвечары, паплечнік папракнуў яе за бесклапотнае паводзіны. У сваёй аўтабіяграфіі Голдман напісала:

Я сказала яму не лезці не ў сваю справу, я стамілася ад абвінавачванняў у мой бок. Я не веру, што Справа, якая абазначае прыгожы ідэал, анархізм, вызваленне ад прадузятасці, павінна патрабаваць адмаўлення ад жыцця і радасці. Я настойвала на тым, што наша справа не можа чакаць ад мяне паводзіны манашкі, а рух не павінен ператварацца ў кляштар. А інакш гэта мне не патрэбна. «Я хачу свабоды, права на самавыяўленне, права кожнага на прыгожыя, зіхатлівыя рэчы».

Тактычнае прымяненне гвалту

Голдман у сваёй палітычнай маладосці ўжывала мэтанакіраваны гвалт, каб стаць легітымным сродкам рэвалюцыйнай барацьбы. У той час Голдман лічыла, што прымяненне гвалту, хаця і непрыгожа, але можа быць апраўдана ў адносінах да сацыяльных выгод, якія ён можа атрымаць. Яна выступала за прапаганду ўчынку — гвалт з мэтай заахвочваць масы да паўстання. Яна падтрымлівала спробу Аляксандра Беркмана забіць індустрыяла Генры Клея Фрыка і нават маліла яго дазволіць ёй удзельнічаць. Яна верыла, што дзеянні Фрыка падчас стачкі ў Гомстэд (Пенсільванія) былі годны ганьбавання і што яго забойства прынясе станоўчы вынік для працоўных. «Так», — напісала яна пазней у аўтабіяграфіі, — «канец у гэтым выпадку апраўдаў сродкі». Хоць яна ніколі не давала відавочнага дазволу Леану Чолгашу на забойства прэзідэнта ЗША Уільяма Мак-Кінлі, яна абараняла яго ідэалы і лічыла, што падобныя дзеянні з’яўляюцца натуральным наступствам рэпрэсіўных інстытутаў. Як яна пісала ў «Псіхалогіі палітычнага гвалту»: «Назапашаныя сілы ў нашым сацыяльным і эканамічным жыцці, кульмінацыяй якога з’яўляецца гвалтоўны акт, падобныя на жах атмасферы, які выяўляецца ў шторм і навальніцы».

Яе досвед у Расіі прымусіў яе раней лічыць, што рэвалюцыйныя мэты могуць апраўдаць гвалтоўныя сродкі. У пасляслоўі да «Маё расчараванне ў Расіі» яна напісала: «Няма большай памылкі, чым вера ў тое, што мэты і намеры — гэта адно, а метады і тактыка — іншае. Карыстаныя сродкі становяцца з дапамогай індывідуальнай звычкі і сацыяльнай практыкі неадымнай часткай канчатковай мэты…», аднак у тым жа раздзеле Голдман пацвердзіла, што «Рэвалюцыя — гэта сапраўды гвалтоўны працэс», і адзначыла, што гвалт быў «трагічнай непазбежнасцю рэвалюцыйных узрушэнняў…». Некаторыя няправільна інтэрпрэтавалі яе каментарыі да бальшавіцкага тэрору як адмову ад усіх баевікоў, але Голдман выправіла гэта ў прадмове да першага амерыканскага выдання «Маё расчараванне ў Расіі»:

Аргумент таго, што разбурэнне і тэрор з’яўляюцца часткай рэвалюцыі, я не аспрэчваю. Я ведаю, што ў мінулым усе вялікія палітычныя і сацыяльныя змены патрабавалі гвалту… Чорнае рабства ўсё яшчэ можа быць легалізаванай установай у ЗША, але для ваяўнічага духу Джона Браўна. Я ніколі не адмаўляла, што гвалт непазбежны, і я яго не хачу зараз. Але адна справа — прымяняць гвалт у барацьбе як сродак абароны. Зусім іншая справа — зрабіць прынцып тэрарызму, узаконіць яго і адвесці яму найбольш важнае месца ў сацыяльнай барацьбе. Такі тэрарызм нараджае контррэвалюцыю і сам у сваю чаргу становіцца контррэвалюцыйным.

Голдман бачыла мілітарызацыю савецкага грамадства не вынікам узброенага супраціву як такога, а статыстычнага бачання бальшавікоў, якія пішуць, што «нязначная меншасць, створаная для стварэння абсалютнай дзяржавы, абавязкова павінна прывесці да прыгнёту і тэрарызму».

Капіталізм і праца

Голдман верыла, што эканамічная сістэма капіталізму несумяшчальная з чалавечай воляй. «Маёмаснае становішча прызнае толькі яе ўласны пражэрны апетыт да большага багацця, таму што багацце азначае ўладу, здольнасць падначальваць, разбураць, эксплюатаваць, здольнасць занявольваць, абураць, зневажаць» — пісала яна ў «Анархізм і іншыя эсэ». Яна таксама сцвярджала, што капіталізм дэгуманізаваў працоўных, «ператвараючы вытворцу ў простую часцінку машыны, з меншай воляй і наважнасцю, чым у яго стальнога валадара».

Спачатку выступаючы супраць усяго, што менш, чым усёахопная рэвалюцыя, Голдман змяніла погляд падчас адной гутаркі з пажылым працоўным. У аўтабіяграфіі яна апісала гэту падзею, пасля якой зразумела, што і меншыя дасягненні, такія як павышэнне заработнай платы і скарачэнне працоўных гадзін, могуць стаць часткай сацыяльнай рэвалюцыі:

Ён сказаў, што разумее маё нецярпенне да такіх маленькіх патрабаванняў, як змяншэнне працоўнага часу на некалькі гадзін у дзень ці павышэнне аплаты на некалькі долараў у тыдзень… Але што рабіць мужчынам яго ўзросту? Яны наўрад дажывуць да даканцовага падання капіталістычнай сістэмы. Ці павінны яны таксама ўстрымлівацца ад вызвалення ад дзвюх гадзін у дзень ненавіснай працы? Гэта было ўсё, што яны маглі спадзявацца ўбачыць у сваім жыцці.

Дзяржава: мілітарызм, турма, галасаванне і свабода слова

Голдман разглядала дзяржаву як прыладу кантролю і панавання. А як вынік з гэтага, лічыла галасаванне ў лепшым выпадку дарэмным, а ў горшым — небяспечным. Голдман пісала, што галасаванне стварае ілюзію ўдзелу, маскуючы праўдзівыя структуры прыняцця выракаў. Замест гэтага яна выступала за мэтанакіраваны супраціў у форме страйкаў, пратэстаў і «простых дзеянняў супраць агрэсіўнага, дакучлівага аўтарытэта нашага маральнага кодэкса». Яна падтрымлівала пазіцыю супраць галасавання, нават калі многія анарха-сіндыкалісты ў 1930-х гадах у Іспаніі галасавалі за стварэнне ліберальнай рэспублікі. Голдман пісала, што любыя анархісты замест удзелу ў выбарчым блоку павінны браць удзел у страйках па ўсёй краіне.

У сваім эсэ «Выбарчае права жанчын» Голдман высмейвала ідэю пра тое, што ўдзел жанчын надасць дэмакратычнай дзяржаве больш справядлівую арыентацыю: «Як быццам жанчыны не прадалі свае галасы, як быццам жанчын-палітыкаў няможна купіць!». Яна хоць і згаджалася з тым, што жанчыны роўныя мужчынам, але не была згодная, што толькі іх удзел зробіць дзяржаву больш справядлівым.

Голдман таксама была палкім крытыкам турэмнай сістэмы, крытыкуючы як зварот са зняволенымі, гэтак і сацыяльныя прычыны злачыннасці. Голдман разглядала злачыннасць як натуральны прадукт несправядлівай эканамічнай сістэмы. У сваім эсэ «Турмы: сацыяльнае злачынства і няшчасце» яна цытавала Фёдара Дастаеўскага і Оскара Уайльда пра турмы і апісвала ахвяр сістэмы, змушаных вяртацца ў злачыннасць для магчымасці існавання.

Голдман была адданым супраціўнікам войнаў, лічачы, што войны вяліся дзяржавамі на карысць капіталістаў. Яна была асабліва супраць вайсковых заклікаў, разглядаючы іх як адну з горшых формаў дзяржаўнага прымусу, і была адным з заснавальнікаў Лігі супраць закліку — за што была ў канчатковым выніку арыштавана (1917), пасаджана ў турму і дэпартавана (1919).

Голдман рэгулярна падвяргалася допытам, арыштоўвалася і складалася ў турму за свае гаворкі, імпрэзы па падтрымцы працоўных і страйкаў, доступу да кантролю над нараджальнасцю і супрацьстаяння Першай сусветнай вайне. У выніку, яна стала актыўна браць удзел у руху свабоды слова напачатку дваццатага стагоддзя, бачачы свабоду выразу думак у якасці фундаментальнай патрэбы для дасягнення сацыяльных змен^,. Яе ідэалы перад тварам сталых арыштаў натхнілі Роджара Болдуіна, аднаго з заснавальнікаў Амерыканскага саюза грамадзянскіх свабод. Досвед Голдман і Рэйтмана ў змаганні за свабоду слова ў Сан-Дыега (1912) з’явіўся вядомым прыкладам дзяржаўных і капіталістычных рэпрэсій супраць кампаніі за свабоду слова прамысловых працоўных у свеце.

Атэізм

Як адданая атэістка, Голдман разглядала рэлігію як яшчэ адну прыладу кантролю і панавання. У сваім эсэ «Філасофія атэізму» дэтальна працытавала Бакуніна на гэту тэму і дадала:

Свядома ці неўсвядомлена большасць тэістаў бачаць у багах і д’яблах, раі і пекле, узнагародзе і пакаранні хлыст, што высякае ў людзях паслухмянства, пакорнасць і здаволенасць… Філасофія атэізму выяўляе пашырэнне і ўзрост чалавечага розуму. Філасофія тэізму, калі мы можам назваць яе філасофіяй, статычная і нязменная.

У эсэ «Крывадушнасць пурытанства» і ў гаворцы «Няшчасце хрысціянства» Голдман звінаваціла рэлігійныя грамады, напаўшы на іх маралістычныя пагляды і намаганні па кантролі паводзін людзей. Яна звінаваціла хрысціянства ва «ушанаванні рабскага грамадства», сцвярджаючы, што яно дало бедным людзям абмыльнае абяцанне багатай будучыні на нябёсах. Яна таксама была крытычна настроеная ў адносінах да сіянізму, які яна бачыла яшчэ адным няўдалым эксперыментам у галіне дзяржаўнага кантролю.

Працы

Голдман была плённым пісьменнікам, складаючы незлічоныя брашуры і артыкулы на самыя розныя тэмы. Яна з’яўляецца аўтарам шасці кніг, у тым ліку аўтабіяграфіі «Living My Life» і біяграфіі анархісткі Вальтэрыны дэ Клейр.

Кнігі

• Anarchism and Other Essays. New York: Mother Earth Publishing Association, 1910.
• The Social Significance of the Modern Drama. Boston: Gorham Press, 1914.
• My Disillusionment in Russia. Garden City, New York: Doubleday, Page and Co., 1923.
• My Further Disillusionment in Russia. Garden City, New York: Doubleday, Page and Co., 1924.
• Living My Life. New York: Knopf, 1931.
• Voltairine de Cleyre. Berkeley Heights, New Jersey: Oriole Press, 1932.

Зборнікі

• Red Emma Speaks: Selected Writings and Speeches. New York: Random House, 1972. ISBN 0-394-47095-8.
• Emma Goldman: A Documentary History of the American Years, Volume 1 — Made for America, 1890—1901. Berkeley: University of California Press, 2003. ISBN 0-520-08670-8.
• Emma Goldman: A Documentary History of the American Years, Volume 2 — Making Speech Free, 1902—1909. Berkeley: University of California Press, 2004. ISBN 0-520-22569-4.
• Emma Goldman: A Documentary History of the American Years, Volume 3 — Light and Shadows, 1910—1916. Stanford: Stanford University Press, 2012. ISBN 0-8047-7854-X.

Спасылкі

• Михаэль Дорфман Эмма Голдман — борьба и любовь Архівавана 13 студзеня 2012. (руск.)