Kazh

Kazh
Kazh ti
Rummatadur filogenetek
Riezad :	Animalia
Skourrad :	Chordata
Isskourad :	Vertebrata
Kevrennad :	Mammalia
Urzhad :	Carnivora
Kerentiad :	Felidae
Genad :	Felis
Anv skiantel
Felis silvestris catus Linnaeus, 1758
D'ar vevoniezh e tenn ar pennad-mañ.

Ar c'hazh (liester kizhier), pe kazh doñv, a zo ul loen-ti doñvaet gant an dud a bell zo. Flour eo e vlevenn. Miaoual a ra ha rouzmouzat, pe lavarout a ra e bater. Brudet eo ar c'hizhier da logota. Kelinañ a ra ar gazhez.

Skiant

Ur bronneg bihan eo, ha kigdebrer, hag an hini anavezetañ eus ar c'hazheged. Renket e vez er c'herentiad Felidae hag en isspesad Felis silvestris catus p'eo bet e c'hourdad ar c'hazh gouez (Felis silvestris).

Bevañ a ra ar c'hazh nes-tre d'an den abaoe 3.500 vloaz d'an nebeutañ pa implije Henegiptiz kizhier a-leizh evit diwall o grignoloù diouzh al logod ha diouzh ar c'hrignerien all. Bremañ eo deuet ar c'hazh da vezañ al loen ti stankañ.

Enrollet e vez lignezoù kizhier 'zo evit ma vefent disklêriet evel kizhier a-ouenn hag ar marilh a vez anvet ar pedigree (ger saozneg). Kenstrivadegoù etre perc'henned ha saverien-kizhier a vez aozet evit keñveriañ al loened ha dibab pere a zo an nesañ d'ar patrom termenet evit pep gouenn pe pep isgouenn. Koulskoude, nebeutoc'h eget 1% eus niver an holl gizhier a zo loened a-ouenn.

Renket e vez ar c'hizhier all etre kizhier ti hir o blev ha kizhier ti berr o blev.

Dezverkoù

Anatomiezh diabarzh ur c'hazh.

Perzhioù ar c'hazh

Pouez ur c'hazh a vez etre 2,5 ha 7 kilogramm (ral a wech en tu-hont da 10, da skouer er ouenn Maine Coon, ha betek 23 pa vezont dreistvaget). Bezañ dreistvaget n'eo ket mat evit yec'hed ar c'hazh hag en deus ezhomm bras da bleustriñ e gorf ha da gaout ur reol-voued aozet mat, dreist-holl pa vez miret ar c'hizhier er gêr. Ar c'hizhier bihanañ eo re ar ouenn treid-du (war-dro 2 gilogramm).

Pa vezont dalc'het e-barzh an tiez e c'hell ar c'hizhier bevañ e-pad 15-20 vloaz, hag anavezout a reer ur c'hazh hag en deus bet bevet betek 36 vloaz. Bevañ a ra pellikoc'h peurliesañ ar c'hizhier ti pa ne vezont ket aotreet da vont er-maez (izelaet eo an arvar diwar emgannoù ha gwallzarvoudoù) hag ivez pa vezont difrouezhet (kizhier-mamm) pe spazhet (targizhier). An oberatadennoù-se a zigresk ar riskloù krign-bev eus ar c'helloù pe ar vierezoù. Ar c'hizhier-mamm a c'hell chom hep tapout krign-bev en o bronnoù pa vezont difrouezhet a-raok kasha pe kaout ar c'hentañ klodad. Bevañ a ra ar c'hizhier dizoñv (deuet da vezañ gouez en-dro) war-dro daou vloaz (keidenn) pe nebeutoc'h peurliesañ (nemet paa vez graet war o zro gant tud a-youl-vat, evel e Roma).

An darnvuiañ eus ar c'hizhier o deus divskouarn sonn ha rouez eo an divskouarn pleget evel m'o deus ar chas. Pa vez fuloret pe spontet e kas ar c'hazh e zivskouarn en a-dreñv en ur grozal pe en ur bufal. E pep skouarn ez eus 32 gigenn hag e c'hell bezañ fiñvet ar skouarn hec'h-unan.

Evit mirout o energiezh e kousk ar c'hizhier muioc'h eget meur a loen ha mui-oc'h-mui en o buhez. Keitat an eurioù kousket bemdez a zo 13 pe 14, met 12 pe 16 ivez. A-wechoù ez a betek 20 eur diwar 24.

Gwrezverk normal e gorf a zo 39 pe 40 derez Celsius (37 evit an dud).

Kredet e vez eo gouest ar c'hazh da bradañ bewech war e bavioù met n'eo ket gwir e pep degouezh. Gwir eo koulskoude e c'hell ar c'hazh, p'emañ o kouezhañ, lakaat e gorf da weañ dre dastaol. Dont a ra eus e varregezh evit lakaat e gorf gwevn war e gempouez. Kavet e vez unan eus an abegoù e-barzh e livenn-gein 60 mell enni (34 hepken evit an Den). Gant-se e c'hell al loen ober ur c'hamm don gant e c'hein.

Ar c'hazh, an dremedal hag ar jirafenn eo ar pevarzroadeged nemeto a c'hell keflusk pavioù ur gostezenn asambles (hag an hini all goude). Pa vez kaoz eus ar c'hezeg a lakaer d'ober evel-se dre ar pleustriñ e vez graet ar paz-inkane eus al lusk-se. E-touez al loened doñv n'eus nemet ar c'hizhier hag a vale war o bizied (evit-se e vezont anvet digitigradioù).

Lagad ur c'hazh.

Kazh o tebriñ ul logodenn.

Gweled

Mat-tre eo gweled ar c'hizhier e-pad an deiz, met dibar eo ar gweled e-pad an noz ivez. Pa vez skedus ar gouloù e teu an iris da vezañ ur faout moan-tre evit diwall ouzh ar retina a resev re a c'houloù, ken e vez strishaet tachenn ar gweled. Bez' e c'hell ar c'hizhier gwelout pa vez nebeut-tre a c'houloù p'o deus e-barzh al lagad un organ ispisial anvet an tapetum lucidum. Evel an darn-vuiañ eus ar breizherien, e wel o daoulagad war-eeun asambles ha diouzh-se n'eo ket mat ar gweled war ar c'hostezioù. N'o deus ket ar c'hizhier ur gweled aes gant an tri liv : pa sellont pell e teuz al livioù en o daoulagad.

C'hwesha

Barregezh war ar c'hwesha a zo 14 gwech brasoc'h eget hini an Den, rak div wech muioc'h a gelliged santus zo e fri ar c'hizhier ken e c'hellont santout traoù na vezont ket santet gant an dud.

Mafia

Kizhier a vez implijet gant mafia Sikilia da lakaat tan er c'hoadoù .

Lennegezh

• La gatomaquia, gant Lope de Vega,
• Kazh e heuzoù, gant Charles Perrault
• Alice, gant Lewis Carroll
• Oda al Gato, gant Pablo Neruda.

Lavaroù ha krennlavaroù

• Al logodenn n'he deus nemet un toull Zo boued d'ar c'hazh abred
• Ar c'hazh a vourr o logota Hag ar c'hi o koulineta
• Ar c'hi hag ar c'hazh Mignoned warc'hoazh
• Ar ouenn a denn : Diwar gi ne vez ket kazh Diwar logod ne vez ket razh
• Da bep hini e vlaz Logod d'ar c'hazh Eskern d'ar chas
• Diwar gi, ki ; diwar gazh, kazh ; Diwar logodenn ne vez ket a razh
• Biskoazh kemend-all ! Lonket ar c'hazh gant ar c'hig-sall !
• Kazh maneget n’eo ket mat da logota
• Kazhig a vale a lip e bav An hini a chom e-kichen an tan A chom da viaoual gant an naon
• Kazh skaotet En devez aon rak dour bervet
• Ki besk ha kazh diskouarnet N'int mat nemet da zebriñ boued
• N'eo ket ret kaout skeul d'ar c'hazh Evit pakañ logod pe razh
• Ne vez anavezet ur c'hazh ken na vez kerzhet war e lost
• Pa vez ar c’hazh tost d’al laezh e oar lipat an dienn
• Pa vez moan ar gazhez E vez sur eus he bloavezh
• Pa zeu ar c’hizhier d’an haleg Echu d’ar goañv kalet
• P’en devez un den ur c’hazh da foetañ, koulz eo e foetañ diouzhtu
• Teod ar c'hi zo medisin Teod ar c'hazh zo ampoezon
• Teod ar c'hi zo medisinour Teod ar c'hazh zo treitour
• Un dra ha na vez bet gwelet biskoazh Eo un neizh logod e skouarn ur c'hazh
• Ur c'hazh buan n'eo ket mat da logota
• Ur c'hi meret, hanter savet Ur c'hazh meret, hanter lazhet
• Ur c’hozh kazh a gar logod yaouank

Gerioù deveret

• kazh-banal
• kazh-dour, anv all an dourgi
• kazh-faou, kazh-koad, kazh-pin, anv all ar gwiñver
• kazh-gouez
• kazh-haleg, bleuñv
• kazh-mor, kazh-rous, anvioù all d'ar vorc'hast
• kazh-prad, anv all ar c'hoz

Sellit ouzh ar ger Kazh er
wikeriadur, ar geriadur frank.