Osmiom

Un elfenn gimiek eo an osmiom ; Os eo e arouez kimiek, 76 e niver atomek ha 190,23 e dolz atomek.
Ur metal ardreuzat eo.

Osmiom
Reniom – Osmiom – Iridiom
Ru Os Hs Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	76
Rummad kimiek	Metaloù ardreuzat
Strollad	8
Trovezh	6
Bloc'h	d
Tolz atomek	193,23
Aozadur elektronek
[Xe] 4f14 5d6 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 14, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+ 8 Oksidenn drenkek skañv
Tredanleiegezh	2,2 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 814,162 kJ/mol
Skin atomek	216 pm
Skin kenamsav	136 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	22,59 g/cm3
Teuzverk	5 491,4 °C
Bervverk	5 008 °C
Tredanharzusted	81,2 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
Strinkennnoù osmiom

Istor

E 1803, ar c'himiour saoz Smithson Tennant a lakaas platin da zileizhiñ en dour real (HNO₃ + 3HCl), ha merzout a reas e chome darn eus ar metal hep dileizhiñ. Heñvel e oa c'hoarvezet gant kimiourien all c'hoazh, o devoa lavaret e oa grafit eus an nemorant. S. Tennant e soñjas dezhañ e oa un dra bennak all koulskoude, ha dre arnodiñ gant trenkennoù ha bazennoù e teuas a-benn da rannañ an nemorant e div elfenn vetalek nevez, a anvas iridium hag osmium.
Eus ar gresianeg οσμή "osmê" ("c'hwezh") e teu an anv osmiom, abalamour d'ar c'hwezh kreñv a zeuas eus ar metal nevez.
Nebeud ag implij a voe graet gant an osmiom rak ral e oa ha diaes da labourat, met dre ma oa kalet-kenañ e pade pell, hag a-hed un nebeud bloavezhioù e voe arveret da fardañ pluennoù, ha nadozioù evit ar gramofonoù.

Kenderc'hadur

Ral-kenañ eo an osmiom, pa n'eo nemet 0,05x10⁻⁹ eus krestenenn an Douar. En e stumm glan e vez kavet, pe e kendeuzadoù naturel evel an osmiridiom (muioc'h ag OS eget ag Ir) hag an iridiosmium (ar c'hontrol). Er gwiskadoù nikel ha kouevr en e gaver ivez e stumm kendeuzadoù naturel pe gejet gant metaloù eus ar strollad 10, hini ar platin.
Dre buraat an nikel hag ar c'houevr e kenderc'her osmium.

E Suafrika dreist-holl e kenderc'her osmium, e Rusia hag e Kanada ivez. Andonioù disteroc'h zo e Stadoù-Unanet Amerika hag e Kolombia. Ur 80 kilogramm bennak ag osmiom a voe arveret gant ar Stadoù-Unanet e 2011, ar pezh a ziskouez e voe kenderc'het nebeutoc'h eget 1 000 kg ag osmiom er bed er bloavezh-se.

Perzhioù

Ur metal kalet liv glas-louet eo an osmiom. An elfenn stabil stankañ eo, gant un douester a 22,589 g/cm³, brasoc'h c'hoazh eget hini an iridiom (22,550 g/cm³). Puzuilh eo daoust d'e zouester. Skedus e chom bepred, zoken e gwrezverkoù uhel. Diaes-bras eo e waskañ, pa'z eo ken kalet ha diamant.
Aezhidik ha pistrius-kenañ eo pederoksidenn an osmiom OsO₄.

Izotopoù

Seizh izotop naturel zo d'an osmiom, ha pevar all zo bet kenaozet.

Izotopoù an osmiom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez
184Os	0,02	>5,6x1013 bloavezh
185Os	kevanaozet	93,6 devezh
186Os	1,59	2x1015 bloavezh
187Os	1,96	stabil, 111 neutron
188Os	13,24	stabil, 112 neutron
189Os	16,15	stabil, 113 neutron
190Os	26,26	stabil, 114 neutron
191Os	kevanaozet	15,4 devezh
192Os	40,78	>9,8x1012 bloavezh
193Os	kevanaozet	30,11 devezh
194Os	kevanaozet	6 bloavezh

Arver

Diaes-bras eo labourat an osmiom dre ma 'z eo kalet-kenañ, hag uhel e deuzverk (5 491,4 °C). Ral a wezh e vez arveret en e stad glan, ken pistrius hag aezhidik e teu da vezañ pa gej ouzh oksigen. Gwelloc'h eo e implijout e kendeuzadoù gant metaloù all eus strollad ar platin.

• Kendeuzadoù hirbadus a farder neuze, a implijer er pluennoù-skrivañ, boullpluennoù, en ahelioù evit an horolajoù hag ar binvioù-muzuliañ (nadozioù-mor, tredanerezh, elektronik) hag er c'henstokoù tredanel. Da lenn ar sonioù bet enrollet war pladennoù e voent arveret betek ar bloavezhioù 1950 kent bezañ erlec'hiet ouzh nadozioù diamant pe safir, a bade pelloc'h c'hoazh.
• Osmiom a voe arveret en edañvennoù ar c'hlogorennoù da reiñ gouloù, kent ar wolfram.
• Poultr osmiom a vez arveret evel trelusker da fardañ ammoniak NH₃.
• Peogwir ne zazgwered ket korf an den ouzh an osmiom en e stumm glan en e arverer da fardañ binvioù evit ar surjianerezh ha tredanfraouerioù (pacemaker).
• Pederoksidenn osmiom OsO₄ a implijer evit livañ standilhonoù gwiadoù bevoniel da arselliñ dre gorrgresker hag evit dinoiñ louc'hoù bizied.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• National Nuclear Data Center (en) Liamm oberiant 09 KZU 12
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford