Quetzalcoatl
Quetzalcoatl (e nahouatleg klasel Quetzalcōātl /ket͡saɬˈkoːaːt͡ɬ/ (distagadur nahouatlek a vremañ ), er furm enorus : Quetzalcōātzin) zo un doue e sevenadur an Azteked hag unan eus enkorfadurioù an naer bluñvek, a oa unan eus an doueed pennañ en holl Vezoamerika. E nahouatleg e talvez e anv kement ha "Naer prizius" pe "Naer e bluñv ketzal"[1]. Er XVIIvet kantved, Ixtlilxóchitl, un diskennad da impalaerien an Azteked hag istorour an Nahouaed, a skrive : "Quetzalcoatl, a dalvez ger-ha-ger "Naer a bluñv prizius", er ster allegoriek avat e talvez "Furañ eus an dud".[2]. E kreiz Mec'hiko e oa anavezet er prantad goude-klasel dindan ar furm Ehecatl-Quetzalcóatl[3].
Quetzalcoatl a oa unan eus an doueed pennañ e panteon an Azteked, war un dro gant Tlaloc, Tezcatlipoca ha Huitzilopochtli. Doue an heol, an avel, an aer, hag an anaoudegezh e oa evit an Azteked, ar re zo titouret ar gwellañ o c'hredennoù er mammennoù istorel. Doue ar blanedenn Gwener e oa ivez, hag hini ar sav-heol, ar varc'hadourien, an arzoù, hag an artizaned. Doue patrom ar veleien e oa ouzhpenn, hag hini an deskadurezh[4]. Daou zoue all, aroueziet ivez gant ar blanedenn Gwener, zo kevredet gant Quetzalcoatl : Tlaloc (doue ar glav), ha breur gevell Quetzalcoatl, Xolotl, heñcher an anaon, ur penn ki outañ. E mojennoù ar Vazateked, an doue steredour Tlahuizcalpantecuhtli, aroueziet ivez gant ar blanedenn Gwener, zo tost-kenañ da gQuetzalcoatl[5]
Dougen a ra en e gerc'henn ehēcacōzcatl, "petral an avel", pe "bravig troellennek an avel". Ur grogenn vras troc'het dre an hanter e oa an tilsam-se ha douget e veze evel un dro-c'houzoug gant ar veleien vras moarvat, rak kavet ez eus bet seurt traezoù er bezioù e lec'hiennoù arkeologel e pep lec'h e Mezoamerika[6]. Aroueziñ a rae hep mar tresoù gwelet er c'horventennoù, er c'horc'hwezhadoù poultrenn, er c'hregad, hag er poulldroennoù, nerzhioù dezho ur ster e mitologiezh an Azteked. Tresadennoù Codex a ziskouez Quetzalcoatl ha Xolotl gant pep a ehēcacōzcatl en-dro d'o gouzoug (Daveoù a vank).
E-touez al loened a aroueze Quetzalcoatl war a soñjer emañ ar c'hetzaled skedus, an naeron-ourouler (coatl a dalvez "naer" e Nahouatleg), ar brini, ha perokidi bras evel an araed. Dindan stumm Ehecatl, an avel, e vez skeudennet dindan stumm marmouzed kevnid, houidi, ha gant an avel e-unan[7]. Dindan stumm ar werelaouenn, Gwener, e vez taolennet evel un harpienn ferv[8].
Ar roud kentañ eus azeulerezh an naer bluñvek a gaver e Teotihuacan er c'hentañ kantved a-raok J.-K. pe goude J.-K.[9]. Da lâret eo e diwezh ar prantad rakklasel]] pe e deroù ar prantad klasel (400 kent J.-K. – 600 goude J.-K.) hervez ar gronologiezh vezoamerikan. Skignet e oa an azeulerezh-se e Mezoamerika a-bezh e [diwezh ar prantad klasel]] (600–900 goude J.-K.)[10]. Er prantad goude-klasel (900–1519 goude J.-K.) edo kalon azeulerezh an naer bluñvek e kreizenn relijius mec'hikan Cholula. Er prantad-se e ouzer e oa bet anvet an doue-se Quetzalcōhuātl gant e azeulerien nahouaat. E tolead ar Vayaed e oa kevatal tamm-pe-damm gant Kukulkan ha Gukumatz, anvioù a c'haller treiñ ivez tam-pe-damm gant "Naer bluñvek" e yezhoù mayaek disheñvel. Er prantad a heuilh aloubadeg an impalaeriezh aztek gant ar Spagnoled er Patrom:XVIvet kanved, e skridoù zo, e oa liammet Quetzalcoatl ouzh Ce Acatl Topiltzin, ur rener eus keoded mitek-hag-istorel Tollan. Breutaat a ra an istorourien da c'hoût betek peseurt poent e c'hall an danevelloù diwar-benn ar rener toltek mojennel-se deskrivañ darvoudoù istorel[11]. Ar mammennoù spagnolek abred skrivet gant kloer a zo goubezet da veskañ an doue-rener Quetzalcoatl en danevelloù-se gant Hernán Cortés pe Tomaz an abostol. Kement-se a laka ivez d'en em soñjal diwar-benn naoutur Quetzalcoatl[12].
Notennoù
kemmañ- ↑ Ar gerioù nahouatlek implijet da sevel an anv "Quetzalcoatl" zo : quetzalli, a dalvez "pluñv", hag a vez impijet ivez da ober anv eus an evn —ar c'hetzal skedus— brudet evit e bluñv a liv, ha cohuātl "naer".
- ↑ Fernando de Alva Ixtlilxochitl, History of the Chichimeca Nation: Don Fernando de Alva Ixtlilxochitl's Seventeenth-Century Chronicle of Ancient Mexico, 2019.
- ↑ Mary Miller ha Karl Taube, The gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, Thames & Hudson, 1993, p. 142
- ↑ Smith, 2003 p. 213
- ↑ [http://www.mexicolore.co.uk/aztecs/aztefacts/god-with-the-longest-name "The god with the longest name?", www.mexicolore.co.uk
- ↑ Stephan F. De Borhegyi, "The Wind God's Breastplate", Expedition, levrenn VIII-4, 1966 : "ar petral-se, arouez doue an avel, anvet an ehēcacōzcatl e nahouatleg ("bravig troellennek an avel") a veze graet o troc'hañ a-dreuz penn uhelañ ur grogenn vras, hag oc'h ober toulloù evit e lakaat a-istribilh ouzh ur gordenn. Hevelep petraloù kregad a veze lakaet e-pign ouzh delwennoù an doue e-unan pe douget gant ar veleien vras, dileuridi an doue-mañ war an Douar. Hervez mammennoù spagnol eus ar XVIvet kantved evel Fray Bernardino de Sahagun, [...] e veze miret an titl Quetzalcoatl d'ar veleien vras pe d'ar bontifed e-touez an Azteked hag annezidi all Mec'hiko. Ar re nemeto e oant a veze aotreet da zougen an ehēcacōzcatl, arouez an doue-se. Dibaot-kenañ eo an hevelep petraloù kregad-mor. E-mesk an nebeud re oa chomet war-lerc'h aloubadeg ar Spagnoled e oa distrujet ar pep brasañ gant menec'h re intampius. Un dornad hepken zo bet kavet gant arkeologourien".
- ↑ "Study the... WIND GOD", www.mexicolore.co.uk
- ↑ Carl de Borhegyi, "Evidence of Mushroom Worship in Mesoamerica", The Yucatan Times, 2014. Diellaouet eno (2014).
- ↑ "Teotihuacan: Introduction, Project Temple of Quetzalcoatl, Instituto Nacional de Antropología e Historia, Mexico/ ASU, 2001
- ↑ Ringle et al., 1998
- ↑ Nicholson 2001, Carrasco 1982, Gillespie 1989, Florescano 2002
- ↑ Lafaye 1987, Townsend 2003, Martínez 1980, Phelan 1970
