Skridoù Breizh

Skridoù Breizh a oa un ti-embann bet savet e Brest e 1941, gant Florentin Goinard^[1]. Un ti-embann all, Skrid ha Skeudenn e anv, a voe krouet en a-raok, e 1932, gant Youenn Drezen ha Goinard evel merour, e Brest ivez. Daoust ma ne oa ket brezhoneger hag eñ bet desavet e Sant-Nazer, ne vije ket bet a embann modernaet ha levrioù arzel brezhonek ma ne vije ket degaset gantañ ha gant e zanvez-pried, Suzanne Derrien, levrdierez-embannerez e Brest, o nerzhioù hag o barregezhioù.

An esae kentañ diwar intrudu Youenn Drezen

A-raok an Eil Brezel-bed ne glaske ket Roparz Hemon sevel ur gwir ti-embann hag a-wezhioù ec'h embannas ul levr e-barzh heuliadenn ar gelaouenn niverennoù doubl pe dribl merket warni pe ur voulladenn a-ziforc'h, Levraoueg Gwalarn he zalbenn. Hervez Youenn Drezen ne veze ket tuet da zegemer skeudennadurioù el levrioù^[2].
Er c'hontrol e veze Youenn Drezenn sod gant ar skeudennadurioù eus an dibab a save e vignoned bodet e Unvaniezh ar Seiz Breur. Asambles gant Florentin Goinard en doe embannet tri levr kaer etre 1932 ha 1938 ha merour an ti-embann kenwerzhel Skrid ha Skeudenn e oa Florentin Goinard en doa kejet gantañ d'ar mare ma voe penmouller an Imprimerie commerciale, e Brest.

Ur c’houblad a-feson evit an embann brezhonek

Krouet e voe Skridoù Breizh e 1941 ha staliet 35 rue Traverse, e Brest, nebell diouzh al levrdi Derrien (56 straed Émile Zola), hemañ a voe un embanner-kêr, koulz hag un embanner levrioù, levrioù relijiel pe levrioù rannvroel, darn anezho e brezhoneg.
Ti-embann bras Malassis en doe un ti-embann-ha-moullañ e Brest e penn-kentañ (?) an XIX^vet kantved. Prenet e voe gant an daou vreur Lefournier a werzhas anezhañ da Désiré Derrien e 1895. E vab, André, a yeas d'e ren e 1933, met mervel a reas yaouank e 1937. E intañvez Suzanne Derrien-Le Masurier a gemeras ar stur, ken e klaskas eztaoliñ he spered Breizhadez^[3] en ur c'henlabourat gant pennmouller ar Moullerezh kenwerzhel, Florentin Goinard. Sevel ar reont, e 1941, ar gevredigezh Skridoù Breizh, 50 % eus ar c'hevrannoù da bep hini.
Ne oa ket honnezh nevez war dachenn an embann brezhonek ha Florentin Goinard a voe bet stummet en ur labourat e ti-embann Éditions de l'Abeille d'or-Ti-embann ar Wenanenn aour e Pariz, war-dro 1920, ha kemeret perzh e embann Danevellou a Vreiz, troet ha kinniget gant Adrien de Carné ha skeudennaouet gant Maurice de Becque.^[4].
Gant skiant-prenet ar c'houblad embannerien hag entan arzourien bodet gant ar Seiz Breur ez eas en o zouez Florentin Goinard e 1941.

Levezon bras Roparz Hemon

Pa n’eus ket da nac’hañ ampartiz ar c’houblad Goinard-Le Masurier e c’heller merzout e voe Skridoù Breizh kendalc’h Levraoueg Gwalarn gant muioc’h a varregezhioù teknikel hag arc’hant ivez. Ha gwir eo n‘eo ket bet studiet kalz penaos e c’helle an ti-embann lakaat kement a levrioù brezhonek war ar marc’had. Evit Per Denez e voe savet Skridoù Breizh gant Roparz Hemon, ar pezh a zo diresis, met eo gant ma « teuas a-benn da voulañ war fin ar brezel, ul levr ar sizhun »^[5], ha ne voe ket moullet gantañ e-unan.

Politikerezh embann

Bet ez eus bet embannet gant an ti-embann nevez pemp levr savet gant Roparz Hemon, daou savet gant Abeozen hag unan gant Youenn Drezen, o vezañ ar re ziwezhañ e genlabourerien dostañ e Radio Roazhon, mui ur skrid savet gantañ enni e weler e oa an tamm eus skiant-prenet '’Gwalarn e-barzh.
Gant Skridoù Breizh e voe embannet pevar dastumad tev evit rentañ kont eus labourioù Framm keltiek Breizh ha pa voe Roparz Hemon ar rener (= prezidant) anezhañ e weler pebezh pouez a vire marc'h-blein nevezadur an embann brezhonek. Ha pa voe dilec'hiet sez an ti-embann d'ar Vaol-Skoubleg ha bet choazet gant Roparz Hemon mont da chom tramor ne deuas ket an harluad ken pell pa voe an hanter eus an eizh levr brezhonek savet gantañ. Met Abeozen, Youenn Drezen, Zavier Langleiz ha Gwilherm Berthou-Kerverzhiou a c'helle degas o anaoudegezhioù evit reizhañ ha prientiñ an dornskridoù.

E-touez ar produadur e weler ul lañs nevez roet d'an embann brezhonek pa verzer ar romant polis hir kentañ (En ur rambreal) ha tri levr war ar skiant e-maez an istor hag ar yezhoù, da lavaret eo skiantoù an Natur hag an Douar. Koulskoude, an Notennoù diwar-benn ar Gelted…, savet gant Meven Mordiern a lakae war-wel e oa ar brezhoneg ur yezh azazaet d'ar skiant kement ha kement.
Pa voe implijet ar reizhskrivadur peurunvanet nevez (emglev Gouere 1941) eo bet an darvoud lennegel a-bouez pa embannas Skridoù Breizh dornlevr Roperzh ar Mason savet evit skrivagnerien Bro-Wened a felle dezho heuliañ ar reolennoù nevez (Le Vannetais unifié. Prononciation, grammaire et vocabulaire).

Treuzell d'an embann brezhonek goudebrezel

Dreistvevañ a reas ti-embann Skridoù Breizh ouzh an trubuilhoù deuet goude ar brezel, pa ne voe ket berzet outi. Mont a reas ar c'houblad embannerien da labourat e Pariz. E-doug ar bloavezh 1946 e adkavas Florentin Goinard ur post penmouller e Moullerezh ar Skrev, er Baol-Skoubleg^[6]. Prientiñ a reas embannadenn Yezhadur bras ar brezhoneg, ur pikol levr savet gant Frañsez Kervella, astennet ar c'houst anezhañ gant an oberour e-unan.

Er bloaz 1958 e prenas Ronan Huon, rener Al Liamm, a-drugarez d'ur c'hest prevez, d'ar priz ma voe divizet e 1957, 14 000 lur, stok levrioù brezhonek Skridoù Breizh, ha diwar neuze e voent lakaet e gwerzh gant Al Liamm^[7].

Levrlennadur

Per Denez, « Roparz Hemon : kounioù ». E-barzh Eibhlín Ní Chatailriabhaigh & Malachy McKenna (renerezh), Roparzh Hemon : Kounioù & hengoun lennegel ar brezhoneg = Roparz Hemon : Cuimhní cinn agus liteatha na Briotdinise’’, 3 brezegenn dalc’het e Dulenn d’an 15-16 Mezheven 1990 dindan atiz Áras Bhord na Gaeilge, Baile Atha Cliath, Coiscéim, 1990. Da-heul, ur studiadenn diwar-benn Yann Goulet, savet gant Eibhlín Ní Chatailriabhaigh.
Tudual Huon, Youenn Drezen hag ar Seiz Breur. E-barzh E koun Youenn Drezen, dindan renerezh Bernez Rouz, Kemper, Embannadurioù al Lanv, 2022.

Roll oberennoù hervez ar bloaz

1942 :
- Roparz Hemon, An aotrou Bimbochet e Breiz,
- Youenn Drezen, Buhez Lommig pe Enklask ar Vizaouenn-Skouarn, skeudennet gant Zavier Haas
- Abeozen (Fañch Elies), Dremm an Ankou,
- Langleiz, Ene al linennoù
- Gwilherm Berthou-Kerverzhiou, Levr an Amprevaned, Amprevanoniezh.
1943 :
- Roparz Hemon, Barzhonegoù
- Roparz Hemon, Dictionnaire breton français
- Yann-Vari Kerwerc'hez, En ur rambreal. Romant polis.
- Abeozen, Hervelina Geraouell. Romant.
- Roparz Hemon, Kleier Eured. Danevelloù.
- Pêr Denez, Korf an den. Korfadurezh
- Roperzh ar Mason, Le Vannetais unifié. Prononciation, grammaire et vocabulaire
- Abeozen, Marvailhoù Loened
- André Dézarrois, Monuments historiques, Monuments naturels et Sites classés de Bretagne (galleg),
- Lan Devenneg, Traoniennoù ha kaniennoù-mor
- Kaba, Trema an heol o sevel
1944 :
- Jakez Riou, An ti Satanazet
- Langleiz, Yann-Vari Perrot, Jarl Priel, Roparz Hemon ha Herri Ghéon, C'hoariva brezhonek Pemp pezh-c'hoari berr. C'hoariva.
- Kontadennoù a Vro-Skos lakaet e brezhoneg gant Roparz Hemon,
- Meven Mordiern (anv-pluenn Reun ar Rouz), Notennou diwar-benn ar Gelted koz, o istor hag o sevenadur
1946 : Roparz Hemon, La langue bretonne et ses combats.
1947 : Frañsez Kervella, Yezhadur bras ar brezhoneg
1948 :
- Roparz Hemon, Dictionnaire breton-français, adembann eus embannadurioù Gwalarn, 423 p.
- Roparz Hemon, Grammaire bretonne,
- Frañsez Vallée, Supplément au Grand dictionnaire français-breton, XIII-178 p., 1948
1949 :
- Maodez Glanndour, Komzoù bev
- Roparz Hemon, Alanig an Tri Roue, skeudennaouet gant Langleiz.
- Amable-Emmanuel Troude ha Gab Milin, Labous ar Wirionez, adaozet gant Roparz Hemon.
1951 :
- Abherri (anv-pluenn Roperzh ar Mason), Evit ket ha netra, 185 p. Romant.

Roll oberennoù hervez an titl

A
- Alanig an Tri Roue gant Roparz Hemon (1950)
- An Aotrou Bimbochet e Breizh gant Roparz Hemon (1942)
- An ti Satanazet gant Jakez Riou (1944)
B
- Barzhonegoù gant Roparz Hemon (1943)
- Buhez Lommig pe enklask ar Vizaouenn-Skouarn gant Zavier V. Haas ha Youenn Drezen (1942)
C'h
- C'hoariva brezhonek Pemp pezh-c'hoari berr gant Langleiz, Yann-Vari Perrot, Jarl Priel, Roparz Hemon ha Herri Ghéon (1944).
D
- Dictionnaire breton français gant Roparz Hemon (1943, 1948),
- Dremm an Ankou gant Abeozen (1942).
E
- Ene al linennoù gant Langleiz (1942),
- En ur rambreal gant Yann-Vari Kerwerc'hez (1943),
- Evit ket ha netra gant Abherri (anv-pluenn Roperzh ar Mason) (1951).
G
- Grammaire bretonne gant Roparz Hemon (1948).
H
- Hervelina Geraouell gant Abeozen (1943).
K
- Kleier Eured gant Roparz Hemon (1943),
- Komzoù bev gant Maodez Glanndour (1949),
- Kontadennoù a Vro-Skos gant Roparz Hemon (1944),
- Korf an den gant Pêr Denez (1943).
L
- Labous ar Wirionez gant Troude ha Milin (1950),
- La langue bretonne et ses combats gant Roparz Hemon (1946),
- Le Vannetais unifié : prononciation, grammaire et vocabulaire gant Roperzh ar Mason (1943),
- Levr an Amprevaned, gant Gwilherm Berthou-Kerverzhiou (1942).
M
- Marvailhoù Loened gant Abeozen (1943),
- Monuments historiques, Monuments naturels et Sites classés de Bretagne (1943).
N
- Notennou diwar-benn ar Gelted koz, O Istor hag o Sevenadur gant Meven Mordiern (1944).
'S’
- Frañsez Vallée, Supplément au Grand dictionnaire français-breton, XIII-178 p., 1948
T
- Traoniennou ha kaniennoù-mor gant Lan Devenneg (1943),
- Trema an heol o sevel gant Yann-Fañch Kaba (1943).
Y
- Yezhadur bras ar brezhoneg gant Frañsez Kervella (1947).

Roll oberennoù hervez an oberour

A
- Abeozen : Dremm an Ankou (1942), Hervelina Geraouell, Marvailhoù Loened (1943).
B
- Gwilherm Berthou-Kerverzhiou : Levr an Amprevaned (1942).
D
- Pêr Denez : Korf an den (1943),
- Lan Devenneg : Traoniennou ha kaniennoù-mor (1943),
- André Dézarrois : Monuments historiques, Monuments naturels et Sites classées de Bretagne (1943).
G
- Herri Ghéon : C'hoariva brezhonek Torfed ar frer Juniper (1944),
- Maodez Glanndour : Komzoù bev (1949).
H
- Zavier V. Haas (ha Youenn Drezen) : Buhez Lommig pe enklask ar Vizaouenn-Skouarn (1942),
- Roparz Hemon : Alanig an Tri Roue (1950), An Aotrou Bimbochet e Breizh (1942), Barzhonegoù (1943), C'hoariva brezhonek Fostus an Doktor Daonet (1944), Dictionnaire breton français (1943, 1948), Grammaire bretonne (1948), Kleier Eured (1943), Kontadennoù a Vro-Skos (1944), La langue bretonne et ses combats (1946).
K
- Yann-Fañch Kaba : Trema an heol o sevel (1943),
- Frañsez Kervella : Yezhadur bras ar brezhoneg (1947),
- Yann-Vari Kerwerc'hez : En ur rambreal (1943).
L
- Langleiz : C'hoariva brezhonek An div zremm (1944), Ene al linennoù (1942).
M
- Roperzh ar Mason : Evit ket ha netra (1951) (gant an anv-pluenn Abherri), Le Vannetais unifié. Prononciation, grammaire et vocabulaire (1943),
- Meven Mordiern : Notennou diwar-benn ar Gelted koz, o Istor hag o Sevenadur (1944).
P
- Yann-Vari Perrot : C'hoariva brezhonek E-tal ar Poull (1944),
- Jarl Priel : C'hoariva brezhonek An Dakenn dour (1944).
R
- Jakez Riou : An ti Satanazet (1944).
T
- Troude ha Milin : Labous ar Wirionez (1950).
- Frañsez Vallée, Supplément au Grand dictionnaire français-breton, XIII-178 p., 1948

Notennoù ha daveennoù

↑ Embanner e Pariz, pennmouller e Brest hag en ti-moullañ Ar Skrev (Ar Baol-Skoubleg) e voe kenlabourer Youenn Drezen evit sevel Skrid ha Skeudenn hag e savas asambles gant Suzanne Derrien-Le Masurier Skridoù Breizh.
↑ Tudual Huon, Youenn Drezen hag ar Seiz Breur. E-barzh E koun Youenn Drezen, dindan renerezh Bernez Rouz, Kemper, Embannadurioù al Lanv, 2022.
↑ Goude ar brezel e 'z eas da guzul-ren kelc'h keltiek Ar Baol.
↑ Kenta~~levr kaer e brezhoneg : Danevellou a Vreiz, troet eus ar galleg e brezouneg Leon gant Adrien de Carné,... Skeudennet ha livet kaer gant Maurice de Becque, Pariz, Ti ar Wenanen aour, 1922. Pennadig BNF FRBNF31908726.
↑ E-barzh ‘’Roparz Hemon : kounioù’’, p. 20 (Sellit ouzh levrlennadur).
↑ Div notenn e diwezh Tir na nÓg, niv. 3, Genver-C'hwevrer 1947 a ro keloù eus ar cheñchamant chomlec'h hag eus tri levr raktreset.
↑ Lec'hienn Ronan Huon

[1] Embanner e Pariz, pennmouller e Brest hag en ti-moullañ Ar Skrev (Ar Baol-Skoubleg) e voe kenlabourer Youenn Drezen evit sevel Skrid ha Skeudenn hag e savas asambles gant Suzanne Derrien-Le Masurier Skridoù Breizh.

[2] Tudual Huon, Youenn Drezen hag ar Seiz Breur. E-barzh E koun Youenn Drezen, dindan renerezh Bernez Rouz, Kemper, Embannadurioù al Lanv, 2022.

[3] Goude ar brezel e 'z eas da guzul-ren kelc'h keltiek Ar Baol.

[4] Kenta~~levr kaer e brezhoneg : Danevellou a Vreiz, troet eus ar galleg e brezouneg Leon gant Adrien de Carné,... Skeudennet ha livet kaer gant Maurice de Becque, Pariz, Ti ar Wenanen aour, 1922. Pennadig BNF FRBNF31908726.

[5] E-barzh ‘’Roparz Hemon : kounioù’’, p. 20 (Sellit ouzh levrlennadur).

[6] Div notenn e diwezh Tir na nÓg, niv. 3, Genver-C'hwevrer 1947 a ro keloù eus ar cheñchamant chomlec'h hag eus tri levr raktreset.

[7] Lec'hienn Ronan Huon

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]