Argentina
Argentina, zvanično Republika Argentina (španski: República Argentina), federalna je republika smještena na jugu Južne Amerike između Anda i Atlantskog okeana. Graniči s Paragvajem i Bolivijom na sjeveru, Brazilom i Urugvajem na sjeveroistoku i Čileom na zapadu. Ime je dobila po latinskoj riječi "argentum", što znači srebro, plemenitoj kovini, koja je bila povod za evropsku kolonizaciju.
| Republika Argentina República Argentina |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Himna: "Himno Nacional Argentino" |
||||||
 Položaj Argentine
|
||||||
| Glavni grad | Buenos Aires |
|||||
| Službeni jezik | Španski | |||||
| Državno uređenje | ||||||
• Predsjednik |
Javier Milei | |||||
• Potpredsjednica |
Victoria Villarruel | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | 9. juli 1816. | |||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
2.780.400 km2 (8.) | |||||
| 1,1 | ||||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno |
44.361.150 (2019) (31.) | |||||
• Gustoća |
14,4/km2 | |||||
| Valuta | Argentinski peso | |||||
| Vremenska zona | UTC −3 | |||||
| Topografija | ||||||
| Aconcagua 6.960 m |
||||||
| Pozivni broj | +54 | |||||
| Internetska domena | .ar | |||||
S površinom 2.780.400 km2 Argentina je osma država svijeta po veličini i druga najveća u Južnoj Americi, poslije Brazila. S više od 44 miliona stanovnika (prema procjeni iz 2019) predstavlja četvrtu najmnogoljudniju državu španskog govornog područja. Glavni je grad Buenos Aires.
Historija
urediPodručje današnje Argentine bilo je rijetko naseljeno prije dolaska evropskih kolonista. Indijanski narod Diaguita živio je na prostoru sjeverozapadne Argentine, uz rub Carstva Inka, a nešto istočnije narod Guaraní.
Prvi Evropljani pod vodstvom Ameriga Vespuccia dolaze 1502. Španci uspostavljaju stalnu koloniju na mjestu današnjeg Buenos Airesa 1580, kao dio Potkraljevstva Peru. Nakon uspostavljanja Potkraljevstva Río de la Plata 1776, koje je obuhvatalo današnje države Argentinu, Paragvaj, Urugvaj i veći dio Bolivije, Buenos Aires postaje važna luka. Zbog proizvodnje privrednih dobara i iz političkih razloga postupno se razvija u jedan od najvažnijih trgovačkih centara u regiji.
Potkraljevstvo se nakon kratkog vremena raspalo zbog unutrašnjih neslaganja i manjka potpore iz Španije kada je Napoleon Bonaparte srušio Špansko kraljevstvo.
Neuspjeli britanski pokušaj invazije 1806–1807. osnažio je samopouzdanje stanovništva. Buenos Aires 1810. formira vlastitu huntu i poziva ostale pokrajine da se pridruže. Različiti politički pogledi odugovlače formalnu objavu nezavisnosti, a u međuvremenu Paragvaj proglašava vlastitu nezavisnost. Konačno, 9. jula 1816. Kongres proglašava nezavisnost od Španije.
U drugoj polovini 19. stoljeća Argentina se razvija zahvaljujući modernijim poljoprivrednim tehnikama i izlasku na svjetsko tržište. U to vrijeme zajedno sa Brazilom i Urugvajom vodi rat protiv Paragvaja (1865–1870).
Većim dijelom kasnije historije izmjenjuju se vlasti i vojne diktature. Socijalne i političke prilike dovode do uspona Juana Peróna, koji dolazi na vlast 1946. i provodi agresivnu politiku osnaživanja države. Veliku podršku dobija od supruge Evite Perón. Perónov drugi mandat prekida vojna grupa predvođena Eduardom Lonardijem 1955. i Perón odlazi u egzil, ali ostaje popularan u Argentini.
Tokom 1960-ih izmjenjuju se vojne i civilne vlasti, pokušavajući se nositi sa smanjenim ekonomskim rastom i socijalnim problemima. Cijelo desetljeće traju sukobi peronista i antiperonista. Uz potporu pristaša Perón se vraća iz progonstva i osvaja pobjedu na izborima 1973. Umire 1974, a vlast ubrzo preuzimaju militaristi. Država ostaje pod pritiskom ekonomskih problema i rastućeg terorizma.
Ponovo slijedi razdoblje diktature u kojem vojska provodi oštre mjere protiv svih koji joj se protive. Proces je poznat pod nazivom "prljavi rat" i odnosi velik broj života uz kršenje ljudskih prava. Konzervativnije liste navode između 10.000 i 30.000 "nestalih" osoba – uhapšenih i potajno ubijenih bez suđenja u razdoblju 1976–1983. Militaristički režim osim protivljenja stanovništva dolazi u krizu i zbog nerješavanja ekonomskih problema, korupcije, te poraza od Ujedinjenog Kraljevstva u ratu za Folklandska ostrva 1982. Pod pritiskom javnosti dozvoljava se osnivanje političkih stranaka, polahko vraćaju političke slobode te 1983. raspisuju demokratski izbori.
Geografija
uredi
Argentina je smještena na jugu Južne Amerike. Dio je "južnog roga" (Corno Sur), koji čini zajedno sa Čileom, Urugvajem, Paragvajem i južnim Brazilom. Na sjeveru graniči sa Bolivijom i Paragvajem. Granica s Paragvajem prostire se do rijeka Pilcomayo, Paragvaj i Paraná, dok je granica s Bolivijom obilježena rijekama Chocinoca, Bermejo, Grande de Tarija, Itaú i Plicomayo.
Na sjeveroistoku graniči s Brazilom, Urugvajem, rijekom La Plata i Argentinskim morem. Granica s Brazilom obilježena je rijekama Iguazú, San Antonio, Pepiri Guazú i Urugvaj, dok se granica sa Urugvajem prostire do istoimene rijeke i La Plate. Na zapadu graniči sa Čileom. Na jugu se teritorijalnim vodama prostire do Drakeovog prolaza, koji povezuje Atlantski i Tihi okean. Prema podacima međunarodne hidrografske organizacije, Argentina posjeduje dva sektora u Južnom Pacifiku.
Reljef
urediOsnovne karakteristike topografije Argentine čine planine na zapadu, te ravnice na istoku. Andski Kordiljeri se poput bedema pružaju duž granicom sa Čileom. S obzirom na geografski položaj, morfološka obilježja i klimatske odlike, Andi se dijele na: sjeverne, ili ekvatorijalne, centralne i južne. Ova podjela u potpunosti odražava složenost njihove regionalno-geografske strukture. Najviši vrh Argentine, obje Amerike i južne hemisfere jest Aconcagua (6960,8 m). Ona je dio planinskog lanca Anda. U Andima je i vulkan Monte Pissis, koji pripada regiji La Rioja. Osim njega, poznati su još stratovulkani Tronador, Llullaillaco i Domuyo.
Na sjeveru, istočno od Anda, smješten je Sierras Subandinas, niz terasastih brežuljaka. Južno od njih nalazi se Sierras Pampeanas, razmaknute i odvojene ravnice. Na istoku su pampasi, ogromne i veoma plodne aluvijalne ravni.
Na samom jugu zemlje između Magellanova prolaza i Río Negra se nalazi Patagonija. Ona sastoji se od visoravni, ispresijecane paralelnim tokovima rijeka, koja se stepeničasto spušta prema Atlantskom okeanu. Patagoniji se često pripisuje i Ognjena zemlja, otočje na krajnjem jugu zemlje.
Hidrologija
uredi| Najduže rijeke Argentine | |||
| Rijeka | Dužina (km) | ||
|---|---|---|---|
| Salado | 2.355 | ||
| Paraná | 1.630 | ||
| Colorado | 1.140 | ||
| Uruguaj | 1.170 | ||
| Bermejo-Teuco | 1.000 | ||
| Pilcomajo | 850 | ||
| Chubut | 810 | ||
| Salado (Buenos Aires) | 640 | ||
| Negro | 635 | ||
| Deseado | 615 | ||
| Chico de Santa Cruz | 600 | ||
| San Juan | 500 | ||
| Mendoza | 400 | ||
S obzirom da je cijelo područje Argentine nagnuto prema Atlantskom okeanu, većina rijeka otiče u tom smijeru. Mnoge rijeke završavaju u unutrašnjosti u močvarama ili jezerima. Najveću površinu odvodnjava sistem La Plata, zajedničko estuarijsko ušće rijeka Uruguaja i Paraná, te ostale veće rijeke u tom sistemu: Iguaçu, Paraguaj, Bermejo, Salado i Carcaraná. U južnom dijelu države najveće rijeke su Colorado, Negro, Chubut i Chico de Santa Cruz.
U podnožju Anda nalaze se mnogobrojna velika jezera, od kojih se izdvajaju Argentino, Nahuel, Huapí i Viedma). Oko 600 malih, pretežno bočatnih jezera nalazi se u pokrajini Buenos Aires. U Pampi se nalazi Mar Chiquita (špansko malo more), najveće jezero u Argentini. Jezero je slano, te prima nekoliko pritoka. Osim oko La Plate i nekoliko velikih zaliva u Patagoniji, obala je slabo razuđena.
Na granici između brazilske države Paraná i argentinske provincije Misiones nalaze se slapovi Iguazu, nazvani po istoimenoj rijeci. Zbog svoje izrazite ljepote i veličine, slapovi svrstavaju se među najljepše vodopade svijeta, te predstavljaju jedno od čuda svjetske prirodne baštine. Sistem slapova sastoji se od 275 slapova prosječne visine od oko 70 metara. Iako se dvije trećine slapova nalaze se u Argentini, čitav sistem vodopada je podijeljen između nacionalnog parka Iguazu u Argentini i nacionalnog parka u Iguacu u Brazilu, oboje proglašenima zaštićenim mjestom svjetske baštine od strane UNESCO-a. Također, slapovi dijele rijeku Iguazu na gornji i donji tok.
-
Satalitski prikaz močvare Iberá, koja se prostire između 15.000 i 25.000 km, druga je po veliči u svijetu. -
-
Cabra Corral, Salta. -
Državno uređenje
urediPrvi ustav kojim je Argentina proklamovana kao savezna republika donešen je 1853. godine. Federaciju sačinjavaju pokrajine koje imaju svoje ustave i autonomiju u onim oblastima koje nisu saveznim ustavom prenijele na državu. Posljednji ustav donešen je 1994.
Savezna vlast
urediDržavni organi smješteni su u Buenos Airesu. Zakonodavnu vlast vrši Narodni Kongres (Congreso Nacional) koji se sastoji iz dva doma: Predstavničkog doma i Doma senatora. Zastupnike u Predstavnički dom narod bira na četiri godine s time da se svake dvije godine obnavlja polovina doma. Dom senatora predstavlja 23 pokrajine i Autonomni grad Buenos Aires i broji 72 senatora koji se biraju direktnim izborom na mandat od šest godina a svake druge godine obnavlja se trećina doma. Kongres donosi osnovne državne zakone (građanski, krivični, trgovački, zakon o radu). Izvršna vlast pripada Predsjedniku čiji mandat traje četiri godine i može biti biran najviše dva puta. Vrhovni sud je najviša sudska instanca. Broji devet sudija koje imenuje Predsjednik uz odobrenje Doma senatora. Niži sudovi se djele na Savezne sudove (u pokrajinama) i Državne sudove (u Buenos Airesu). Sudije nadzire i razrješava dužnosti Sudsko vijeće.
Pokrajinska vlast
urediU skladu sa federalnim načelom pokrajine su autonomne. One ustavima uređuju svoje uređenje i podjelu vlasti. Izvršna vlast pripada guverneru koji svoju dužnost obavlja četiri godine i može biti ponovo biran. Zakonodavnu vlast vrši jednodomna ili dvodomna skupština. Svaka pokrajina ima Vrhovni sud i pokrajinske sudove. Grad Buenos Aires ima slično uređenje ali nema policiju i posebnu sudsku vlast kao pokrajine.
Administrativna podjela
urediArgentina je podijeljena na 23 provincije (španski.: provincias) i jedan autonomni grad, Buenos Aires, koji je i savezni glavni grad (Capital Federal). Prema odluci Kongresa provincije i glavni grad imaju svoje ustave, ali koji egzistiraju po federalnom sistemu. Provincije se dalje dijele na niže administrativne jedinice okruge (departamentos) izuzev glavnog grada Buenos Airesa koji se dijeli na partidose (dijelove).
|
Privreda
urediPrivreda Argentine oslanja se na bogate prirodne resurse, izvozno orijentiranu poljoprivredu i raznoliku industriju. Zbog političkih previranja u prošlosti je bilježila velike uspone i padove. Od kraja 1970ih nagomilan je ogroman vanjski dug, a visoka inflacija je dostizala maksimum u razdoblju 1989.-1991. Zbog ekonomske krize vlada je pokrenula procese liberalizacije, deregulacije i privatizacije. Radikalnim monetarnim reformama 1991. argentinski peso je vezan uz američki dolar i usvojena nova monetarna politika.
Ekonomija se počela oporavljati 2002. bolje nego su predviđali strani i domaći analitičari. Nakon desetljeća tržišnih reformi postižu se dobri rezultati, naročito u izvozu, no još uvijek ostaje pitanje velike zaduženosti.
Od industrije razvijene su: prehrambena, automobilska i tekstilna.
Stanovništvo
urediPrema popisu iz 2001. godine, Argentina je imala populaciju od 36.260.130 stanovnika, a prema preliminarni mrezultatima popisa stanovništva iz 2010. godine ima 40.091.359 stanovnika.[1][2] Po broju stanovnika zauzima 3. mjesto u Južnoj Americi i 33. u svijetu. Gustoća naseljenosti iznosi 15 stanovnika po kvadratnom kilometru površine što je znatno ispod svjetskog prosjeka od 50 stanovnika po istoj površini. Stopa rasta stanovnika u 2010. bila je procijenjena na 1,03% na godišnjem nivou, sa stopom nataliteta od 17,7 živorođenih i stopom smrtnosti od 7,4 umrlih na 1.000 stanovnika. Kao i druga područjima Novog svijeta, kao što su SAD, Kanada, Australija, Brazil i dr., i Argentina se smatra zemljom useljenika.[3][4][5] Argentinsko stanovništvo je uglavnom mješavina različitih nacionalnih i etničkih grupa, dominantno potomaka italijanskih i španskih doseljenika koji zajedno čine oko 88% populacije. Valovi doseljavanja iz mnogih evropskih zemalja stigli su u Argentinu krajem 19. vijeka i početkom 20. vijeka: Velšani, Nijemci, Francuzi, Britanci, Irci, Poljaci, Rusi, Ukrajinci, Hrvati, Srbi i drugi, te manji broj azijskih doseljenika.
Izvorno indijansko stanovništvo broji oko 700 000 pripadnika koncentriranih uglavnom na sjeveroistoku, sjeverozapadu i jugu zemlje. No i u tim krajevima veći uticaj imaju mestici miješanog evropskog i indijanskog porijekla iako čine oko 40% stanovništva u domorodačkim područjima.
Među religijama prevladava katoličanstvo, koje država podupire iako nije službena religija. Osim katolika, postoji i veći broj pripadnika židovske religije i protestanata.
Obrazovanje
urediArgentinski obrazovni sistem se sastoji od četiri nivoa:[6]
- Početni obavezni nivo obrazovanja za djecu starosti od 4 do 5 godina.[7]
- Osnovni ili niži nivo obaveznog obrazovanja u trajanju od 6 ili 7 godina. U 2010. stopa pismenosti je bila 98,07%.[8]
- Obavezni nivo srednjeg školskog obrazovanja u trajanju od 5 ili 6 godina. U 2010. godini 38,5% osoba starijih od 20 godina završilo je srednju školu.[9]
- Viši nivo, podijeljen na tercijarne, univerzitetske i postdiplomske nivoe. u 2013. bilo je 47 nacionalnih javnih univerziteta širom zemlje, kao i 46 privatnih. U 2010. godini 7.1% ljudi starijih od 20 godina završilo je fakultet. [281] Javni univerziteti u Buenos Airesu, Cordobi, La Plati, Rosariju i Nacionalnom tehnološkom univerzitetu su neki od najvažnijih.
Argentinska država garantuje univerzalno, sekularno i besplatno obrazovanje za sve nivoe. Odgovornost za obrazovni nadzor organizuje se u saveznim i pojedinačnim pokrajinskim državama. Posljednjih decenija uloga privatnog sektora rasla je u svim obrazovnim fazama.
Kultura
uredi- Pjesnik Juan Laurentino Ortiz
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ "Proyecciones provinciales de población por sexo y grupos de edad 2001–2015" (PDF). Gustavo Pérez (in Spanish). INDEC. p. 16.
- ^ "Censo 2010: Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas" (in Spanish). Censo2010.indec.gov.ar. Archived from the original on 15 June 2011.
- ^ "Encuesta Complementaria de Pueblos Indígenas 2004–2005". National Institute of Statistics and Census of Argentina
- ^ Cruz-Coke, R.; Moreno, R. S. (1994). "Genetic epidemiology of single gene defects in Chile". Journal of medical genetics 31 (9): 702–706.
- ^ "About Argentina". Government of Argentina. Archived from the original on 19 September 2009.
- ^ "El Sistema Educativo – Acerca del Sistema Educativo Argentino" (jezik: Spanish). Buenos Aires: Ministerio de Educación – Presidencia de la Nación. 2009. Arhivirano s originala, 26. 2. 2014. Pristupljeno 9. 5. 2014.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
- ^ "Desde hoy, es obligatorio que todos los niños de cuatro años ingresen al sistema educativo – educación, Escuelas, Sociedad, Docentes bonaerenses". Infobae.com. Pristupljeno 28. 8. 2016.
- ^ "Población de 10 años y más por condición de alfabetismo y sexo, según provincia. Año 2010". Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010 (jezik: Spanish). Buenos Aires: INDEC – Instituto Nacional de Estadística y Censos. 2010. Arhivirano s originala (XLS), 26. 2. 2014. Pristupljeno 2. 4. 2019.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
- ^ "Total del país. Población de 5 años y más que asistió a un establecimiento educativo por nivel de educación alcanzado y completud del nivel, según sexo y grupo de edad. Año 2010". Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010 (jezik: Spanish). Buenos Aires: INDEC – Instituto Nacional de Estadística y Censos. 2010. Arhivirano s originala (XLS), 26. 2. 2014. Pristupljeno 2. 4. 2019.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
Vanjski linkovi
uredi
