Historija Armenije

Armenija se nalazi na visoravnima koje okružuju biblijsku planinu Ararat. Dobila je ime po Armenaku ili Aramu koji je prema armenskoj tradiciji predak svih Armenaca. Tokom bronzanog doba, područje današnje Armenije su naseljavali Hetiti (na vrhuncu svoje moći), Mitani i Hajasa-azi. Nakon Hajasa-azi (1.600. - 1.200. p.n.e.), Nairi (1.200. - 1.000. p.n.e.) i Kraljevina Urartu (858. - 585. p.n.e.) su uspostavili suverenitet nad armenskom visoravni. Svaki od navedenih naroda je učestvovao u etnogenezi armenskog naroda. Jerevan, glavni grad današnje Armenije, je osnovan u 8. stoljeću p.n.e. kada je kralj Argistis I izgradio tvrđavu Erebuni 782. godine p.n.e. Erebuni je opisan kao "veliki administrativni i vjerski centar".

Tokom željeznog doba, u Armeniji je došla na vlast dinastija Orontid. Nakon Perzijske i Makedonske vladavine, tokom vladavine Artaksijasa I, Armenija postaje Kraljevina. Kraljevina Armenija je dostigla svoj vrhunac tokom vladavine Tigrana II. Godine 301. Armenija postaje prva suverena nacija koja prihvaća hrišćanstvo kao državnu religiju. Armenija je kasnije pala pod Bizantijsku, Sasanidsku i islamsku hegemoniju, ali je povratila svoju nezavisnost tokom vladavine dinastije Bagratuni. Nakon pada kraljevine 1045. godine i kasnijeg Seldžučkog osvajanja Armenije 1064. godine, Armeni su uspostavili Kraljevinu u Kilikiji do 1375. godine.

Od ranog 16. stoljeća, Armenija je došla pod vlast Safavidskog carstva u čijem je sastavu bila stoljećima, sve dok zapadni dio Armenije nije pao pod vlast Osmanlijskog carstva. Do 19. stoljeća, istočnu Armeniju su zauzeli Rusi te je Armenija bila podijeljena između Osmanlijskog i Ruskog carstva. Istočni dio Armenije je povratio samostalnost 1918. godine formirajući Prvu republiku Armeniju i 1991. godine Republiku Armeniju.

Prahistorija

U Armeniji je pronađeno kameno oruđe koje datira od prije 325.000 godina, što ukazuje na prisutnost ranih ljudi. Iskopavanja u Jerevanu 1960.-ih godina su otkrili dokaze postojanja najranijih ljudi, uključujući i ostatke srca, ljudske lobanje i zuba koji su stari 48.000 godina. Armenska visoravan sadrži tragove naseljavanja još od doba neolita. Arheološka istraživanja 2010. i 2011. godine su rezultirala otkrićem najranije poznate kožne cipele na svijetu (3.500. godine p.n.e.), slamnate suknje (3.900. godine p.n.e.) i objekta za proizvodnju vina (4.000. godine p.n.e.) u kompleksu špilje Arena-1. Šulaveri-šomutepinska kultura u centralnom regionu Kavkaza je jedna od najranijih poznatih prahistorijskih kultura na tom području koja datira oko 6.000. - 4.000. p.n.e.

Bronzano doba

Tokom ranog bronzanog doba, na Araratskoj ravnici je cvjetala Kuro-arakska kultura (4.000. - 2.200. p.n.e.) koja se proširila na Gruziju i područje oko jezera Urmija i jezera Van. Od 2.200. do 1.600. godine p.n.e., u Armeniji je cvjetala Trialetska kultura koja se proširila na južnu Gruziju i sjeveroistočnu Tursku. Druge, možda povezane kulture, su bile raširene po cijelom armenskom gorju, planini Aragac i jezeru Sevan.

Naučnici su početkom 20. stoljeća sugerirali da je naziv "Armenija" možda prvi put zabilježen na natpisu koji spominje Armani (ili Armanum) zajedno sa Eblom, teritorijom koju je osvojio Naram-Sin 2.300. p.n.e.; precizna lokacija Armanuma i Eble nije jasna. Neki moderni istraživači su smjestili Armani u područje današnjeg grada Samsata, pa se danas Asirci koji tradicionalno govore aramejski jezik nazivaju Armenima po imenu Armani. Egipatski faraon Tutmos III 1446. godine p.n.e. spominje narod "Ermenena" govoreći da u njihovoj zemlji "nebo počiva na svoja četiri stuba".

Željezno doba

Osnivač kraljevine Urartu (858. - 585. p.n.e.) Aram je ujedinio sve kneževine Armenske visoravni i dao sebi titulu "Kralj kraljeva". Nakon uspostavljanja suvereniteta nad Taronom i Vaspurakanom došao je u sukob sa Novoasirskim carstvom. Tokom vladavine Sardurija I (834. - 828. p.n.e.) Kraljevina Urartu je postala snažna i organizovana država koja je nametala poreze susjednim plemenima. Njegov sin Išpuini (828. - 810. p.n.e.) je proširio granice kraljevine osvajajući gradove Tigranakert i Urmiju. Njegov nasljednik Menua (810. - 786. p.n.e.) je zauzeo cijelu planinu Ararat gdje je ostavio više od 90 natpisa koristeći se mezopotamskim klinastim pismom na urartskom jeziku. Argistis I (786. - 764. p.n.e.) je osvojio gradove Latakiju i Biblos stigavši do Fenicije. Širenje kraljevine je zaustavio asirski kralj Sargon II koji je porazio urartijskog kralja Rusu I (735. - 713. p.n.e.) na jezeru Urmija 714. godine p.n.e. uništivši sveti urartijski hram kod Musasira. U isto vrijeme, indoeuropsko pleme Kimerijci su napali Kraljevinu Urartu uništivši ostatak njene vojske. Tokom vladavine Asurbanipala (669. - 631. p.n.e.) granice Novoasirskog carstva su dosezale do Armenije i Kavkaza. Medijski kralj Kijaksar je napao Novoasirsko carstvo zauzevši urartijsku prijestolnicu Van 585. godine p.n.e. Prema armenskoj tradiciji, Medijci su pomogli Armencima da uspostave dinastiju Orontid.