Koštana srž

Koštana srž (medulla ossium i koštana moždina), je krvotvorno tkivo smješteno u moždinskim šupljinama kosti i u prostorima među gredicama spužvastog koštnog tkiva. U njoj nastaju sve krvne ćelije, razgrađuju se eritrociti i stvara rezerva željeza nastala raspadanjem hemoglobina.

Presjek anatomije ćelija u koštanoj srži

Crvena i žuta koštana srž

Osnovu koštane srži čini retikulsko vezivno tkivo ispunjeno krvnim ćelijama i njihovim predstadijima (mijeloično tkivo). Postoje dvije vrste koštane srži; žuta i crvena. Crvene krvne ćelije, bijele krvne ćelije i krvne pločice staraju se u crvenoj srži. Neke bijele krvne ćelije se razvijaju u žutoj srži. Boja žute srži je takva zbog velikog broja masnih ćelija. Oba tipa sadrže razne kapilare i krvne žile.

Pri rođenju, sva koštana srž je crvena. S godinama, sve veći dio se transformira u žutu srž. Odrastao čovjek ima oko 2,6 kilograma koštane srži, a polovine od toga je crvena. U odrasla čovjeka se nalazi samo u pljosnatim kostima (prsna kost, kičmi, rebra, ključna kost, kosti zdjelice i svoda lobanje), a u mlađih osoba i u proksimalnim epifizama nadlaktice i bedrene kosti. Žuta Koštana srž nadomješta crvenu u dugim(cjevastim) kostima odraslog čovjeka. Sastoji se najvećim dijelom od masnih ćelija. Nediferencirane mezenhimske ćelije mogu se diferencirati u krvotvorno tkivo (crvena koštana srž) u slučaju krvarenja, hipoksije i pojačanje razgradnje eritrocita. U starosti i nekim bolesnim stanjima smanjuje se broj masnih ćelija, a retikulske ćelije nabubre zbog povećanja sadržaja vode (želatinozna koštana srž).

Vrste matičnih ćelija

Koštana srž sadrži dva tipa matičnih ćelija:

1. Stroma – retikulsko vezivno tkivo (retikulske ćelije sa sposobnošću fagocitoze, retikulska vlakna). Retikulske ćelije proširenjima svojih izdanaka prilježu uz endotel sinusoidnih kapilara (adventicijske ćelije), a spljoštene uz unutrašnju plohu kosti čine endost.
2. Hematopoetski tračci – nakupine nezrelih predstadija krvnih ćelija u oknima retikulskog tkiva. Unutar nakupine eritroblastima nalaze se makrofagi koji predaju eritroblastima željezo pohranjeno u citoplazmi u obliku feritina i hemosiderina i fagocitiraju njihove izbačene jezgre.
3. Sinusoidne kapilare – obložene su endotelom s pukotinama među ćelijama (litoralne ćelije), kroz koje ulaze u krvni optok zreli eritrociti i granulociti te limfociti B koji potpuno sazrijevaju tek u perifernim limfnim organima.

Bolesti

Normalna koštana srž se može oštetiti malignim tvorevinama ili infekcijama poput tuberkuloze, koja vodi do smanjivanja stvaranja krvnih ćelija. I leukemija je opasna. Kako bi se dijagnosticirale bolesti, biopsija koštane srži se katkad izvode. Ovo obično uključuje šuplje injekcije kako bi se uzeo primjerak crvene srži pod lokalnom anestezijom. Izloženost radijaciji i hemoterapiji će ubiti mnoge brzo razvijajuče ćelije srži te će tako smanjiti učinkovitost imunog sistema. Mnogi simptomi bolesti radijacije su nastali zbog štete ćelija koštane srži.

Donacija i transplantacija koštane srži

Moguće je uzeti hematopoetske ćelije iz jedne osobe i ubrizgati ih u drugu, ili u istu osobu nakon nekog vremena. Ako su davatelj i primatelj kompatiblini, ubrizgane ćelije će putovati do koštane srži i pokrenuti proizvodnju krvnih ćelija. Matične ćelije se mogu uzeti iz crvene srži ili hrbata, uglavnom pod potpunom anestezijom.

Transplantacija se izvodi pod teškim slučajevima bolesti koštane srži; srž pacijenta se prvo ubije uz pomoč droga ili radijacije, a onda se nove matične ćelije ubrizgaju u tijelo. Prije radijacije ili hemoterapije se kod nekih pacijenata hematopoetske matične ćelije izvade te kasnije vrate natrag u tijelo kada terapija završi kako bi se obnovio imunološki sistem.

Vanjski linkovi

Logo Commonsa

Koštana srž na Wikimedia Commonsu.