Tuzlanski kanton
Tuzlanski kanton (TK) jest jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina. Sastoji se od grada Tuzle, Gračanice, Gradačca, Lukavca, Srebrenika, Živinica i još 7 općina.
Tuzlanski kanton na sjeverozapadu, sjeveroistoku i istoku graniči sa Republikom Srpskom, na sjeveru sa Brčko distriktom, te na jugu i zapadu sa Zeničko-dobojskim kantonom. Po rezultatima popisa stanovništva 2013. sa 445.028[7] stanovnika Tuzlanski kanton je najmnogoljudniji i sa 168 stanovnika/km2 nakon Sarajevskog kantona najgušće naseljeni kanton u Federaciji Bosne i Hercegovine, dok je sa površinom od 2.649 km2 šesti po površini u FBiH, što čini 10,14% površine Federacije i 5,17% teritorije Bosne i Hercegovine. Do 1999. Tuzlanski kanton je nosio ime Tuzlansko-podrinjski kanton.
Geografija
urediKanton je smješten u sjeveroistočnom djelu Bosne i Hercegovine, koje na jugu karakterišu izrazito planinsko područje (Konjuh, Javornik i Ozren), doline rijeka Spreče i Tinje u centralnom dijelu, dok se od sjeverozapada prema jugoistoku kantona nalaze masivi Skipovca, Trebave i Majevice. Nadmorska većina u kantonu se kreće od 150 metara na sjeveru do 1328 metara nadmorske visine na vrhu planine Konjuh. Tuzlanski kanton ima umjereno-kontinentalnu klimu sa prosječnom godišnjom temperaturom od oko 10,1 °C i prosječnom količinom padavina sa oko 908,6 l/m. Najtopliji mjesec u godini je juli, dok je najhladniji januar.
Kroz Tuzlanski Kanton teku rijeke Spreča, Tinja, Drinjača i Sapna, koje pripadaju slivovima rijeka Drina i Bosna. Osim toga, na području Tuzlanskog kantona postoje i jezera kao Modrac, Snježnica, Bistarac, Šićki Brod, Vidara, Hazna.[8]
Prirodne ljepote
urediOvo područje se očituje velikim turističkim potencijalom. Pored rijeka, planinskih rječica i brzaka stvoreno je i egzistira nekoliko većih i manjih vještačkih jezera – Modrac, Bistarac, Hazna, Vidara, Snježnica, Mačkovac, Vijenac i Panonska jezera.
Modrac je akumulaciono jezero u Bosni i Hercegovini sa površinom od 17 km2, udaljeno 10 km od Tuzle. Ulaganjem privatnog i državnog kapitala, jezero Modrac pretvoreno je u mjesto za odmor u kontinentalnom dijelu Bosne i Hercegovine. Izgrađeni su mnogi turistički objekti, pješčana plaža sa igralištima za odbojku, tenis i nogomet. Jezero daje mogućnosti za bavljenje sportovima na vodi, ribolovom, plivanjem.
Na području općine Kladanj datira veliki šumski potencijal, preko planine Konjuh. Također, postoje dvije poznate pećine: Djevojačka i Debravska pećina. Jezero Hazna se nalazi u Gradačcu, blizu centra grada, posjeduje plaže, restorane i igrališta. Atrakcije Srebrenika su kombinacija šumsko-planinskog, ravničarskog i riječnog potencijala, a ističu se kupališta, ribogojilišta, kao i prelijepa planina Majevica. Velika blaga područja čine mineralni i termalni izvori od kojih su neki iskorišteni za banjska lječilišta – Slana banja u Tuzli; Banja Ilidža u Gradačcu; Kladanjska voda kod Kladnja.
Historija
uredi
Na prostoru današnjeg Tuzlanskog kantona, ljudi su živjeli još u paleolitu. To potvrđuje arheološki nalazi: Kamen kod ušća Usore u Bosnu, Makljenovac kod Doboja, Krčevine kod Brijesnice, Barice kod Gornje Orahovice. Iz vremena neolita otkriveno je više lokaliteta naselja u Gornjoj Tuzli, Tuzli, Korića Hanu kod Gračanice, Ražljevu, Tramošnici i Skugriću kod Gradačca. Ova nalazišta su pripadala vinčanskoj kulturnoj grupi. Najpoznatije nekropole stećaka su sačuvane na području Kladnja, Banovića, Kalesije, Živinica, Lukavca, Tuzle, Teočaka i Sapne.
Mnogi stećci na ovim lokalitetima su obogaćeni zanimljivom i vrijednom ornamentikom i predstavljaju zanimljiv umjetnički izraz toga vremena. Najčešći motivi na stećcima su: polumjesec, zvijezda, ljiljan, sunce, križ, štit i mač. Natpisi na pojedinim stećcima su pisani bosančicom.
Postoje franjevački samostani (izgrađeni su u periodu od 1378. do 1460. godine) u Gornjoj Tuzli, Tuzli, Teočaku, Koraju i drugim lokalitetima.
Trenutno djeluje više listova, radio i televizijskih stanica. Većina ih se deklarira kao nezavisni. Grad Gradačac ima Stari Grad čiji je kompleks vrlo zanimljiv. U Srebreniku se nalazi Dom kulture, u kojem se održavaju značajne kulturne manifestacije. Poznata kula Zmaja od Bosne, Muzejska zbirka, Banja Ilidža i Centar za kulturu i informisanje, predstavljaju pravo blago kulturne baštine.
Historija današnjeg Tuzlanskog kantona počinje kao Tuzlansko-podrinjski kanton 18. marta 1994, potpisivanjem Vašingtonskog sporazuma. Pet godina kasnije, Tuzlansko-podrinjski kanton dobiva svoje današnje ime - Tuzlanski kanton.
Politika i administracija
urediTuzlanski kanton je prema zakonu jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine, koji je jedan od dva entiteta Bosne i Hercegovine.[9]
Tuzlanski kanton ima vlastitu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast. Kao i svaki od kantona u FBiH, Tuzlanski kanton posjeduje vlastiti ustav, skupštinu, vladu, simbole, te mu pripadaju niz isključivih nadležnosti (policija, obrazovanje, korištenje prirodnih resursa, prostorna i stambena politika, kultura), dok su neke nadležnosti podijeljene između kantonalne i federalne vlasti (zdravstvo, socijalna zaštita, promet).
Građani Tuzlanskog kantona svake četiri godine na općim izborima glasaju za ukupno 35 zastupnika u Skupštini Tuzlanskog kantona. Na osnovu rezultata općih izbora 2022. godine trenutnu vladu Tuzlanskog kantona sačinjava koalicija između Stranke demokratske akcije (SDA), Demokratske fronte (DF), nezavisnih zastupnika, dok je trenutni premijer Irfan Halilagić (SDA).
Na lokalnom nivou građani Tuzlanskog kantona glasaju svake četiri godine na lokalnim izborima za lokalnu vlast u 7 općina i 6 gradova.
| Općina | Broj naselja | Broj stanovnika (2013) | Gustoća (km2) | Površina (km2) |
|---|---|---|---|---|
| Banovići | 20 | 22.773 | 123,1 | 185 |
| Čelić | 20 | 10.502 | 75 | 140 |
| Doboj Istok | 6 | 10.248 | 250 | 41 |
| Grad Gračanica | 23 | 45.220 | 209,4 | 216 |
| Grad Gradačac | 34 | 39.340 | 180,5 | 218 |
| Kalesija | 28 | 33.053 | 164,4 | 201 |
| Kladanj | 48 | 12.348 | 37,3 | 331 |
| Grad Lukavac | 44 | 44.520 | 132,1 | 337 |
| Sapna | 13 | 11.178 | 94,7 | 118 |
| Grad Srebrenik | 49 | 39.678 | 160 | 148 |
| Teočak | 10 | 7.424 | 256 | 29 |
| Grad Tuzla | 66 | 110.979 | 377,5 | 294 |
| Grad Živinice | 29 | 57.765 | 198,5 | 291 |
| Tuzlanski kanton | 390 | 445.028 | 168 | 2649 |
Stanovništvo
urediTuzlanski kanton prema popisu iz 2013. godine ima 445.028 stanovnika, čime je najmnogoljudniji kanton u Federaciji Bosne i Hercegovine, dok je sa gustoćom od 168 stanovnika/km2 nakon Sarajevskog drugi po gustoći u FBiH. Osim Kladnja, kojeg odlikuje brdsko-planinsko područje i veoma rijetko naseljen te Čelića, mjesto koje je srednje naseljeno, Tuzlanski kanton čine veoma gusto naseljena područja, od kojih je Tuzla najnaseljeniji.
2016. godine učešće osoba starijih od 65 godina iznosi 10,4%, udio radnog kontingenta stanovništva 71,5% i udio osoba između 0-14 godina iznosi 18,1%.[10]
| Sastav stanovništva | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013. | 1991. | ||||||
| Osoba | 445 028 (100,0%) | 502 418 (100,0%) | |||||
| Bošnjaci | 392 356 (88,16%) | 334 843 (66,65%)1 | |||||
| Hrvati | 23 592 (5,301%) | 39 846 (7,931%) | |||||
| Bosanci | 8 027 (1,804%) | – | |||||
| Srbi | 7 058 (1,586%) | 83 268 (16,57%) | |||||
| Nisu se izjasnili | 3 444 (0,774%) | – | |||||
| Muslimani | 2 839 (0,638%) | – | |||||
| Romi | 2 821 (0,634%) | – | |||||
| Bosanci i Hercegovci | 2 302 (0,517%) | – | |||||
| Ostali | 992 (0,223%) | 10 151 (2,020%) | |||||
| Nepoznato | 763 (0,171%) | – | |||||
| Albanci | 409 (0,092%) | – | |||||
| Jugoslaveni | 151 (0,034%) | 34 310 (6,829%) | |||||
| Turci | 66 (0,015%) | – | |||||
| Crnogorci | 65 (0,015%) | – | |||||
| Makedonci | 54 (0,012%) | – | |||||
| Slovenci | 51 (0,011%) | – | |||||
| Pravoslavci | 27 (0,006%) | – | |||||
| Ukrajinci | 11 (0,002%) | – | |||||
Privreda i infrastruktura
uredi
Privreda
urediNajvažnija privredna grana Tuzlanskog kantona je industrija. Područje kantona raspolaže raznovrsnim resursima, na čemu je izrastao širok dijapazon industrijske proizvodnje. Ugalj i kamena so, dva su najvažnija mineralna resursa ove regije. Solno ležište je jedino ove vrste u Bosni i Hercegovini, dok je prema rezervama uglja ovaj prostor najveće energetsko područje Bosne i Hercegovine. Industrijski proizvodi i razne robe, koji su stizali na ove prostore, potiskivali su tradicionalnu zanatsku proizvodnju i čaršijsku trgovinu.[11]
Sa preko miljardu tona rezervi mineralnih sirovina i 100-godišnjom tradicijom eksplotacije, Tuzlanski kanton je najznačajaniji rudarsko-industrijski bazen u Bosni i Hercegovini. 2009. godine u rudnicima Tuzlanskog kantona je proizvedeno oko 4,6 miliona tona uglja, od čega najviše u rudnicima Kreka (2,7 miliona tona). Većina tog uglja se sagorjeva kasnije u Termoelektrani Tuzla, koja je sa instalisanom snagom od 715 MW najveće energetsko postrojenje Bosne i Hercegovine. Taj sektor ekonomije broji i veoma značajne investicije, kao što su izgradnja novog bloka TE Tuzla ili planiranje izgradnje termoelektrane u Banovićima.
Osim energetske industrije i rudarstva, značajne privredne grane su sa više od 4000 radnika metalna industrija (npr. Cimos u Gradačcu ili TTU u Tuzli), drvna industrija sa oko 2700 zaposlenih (npr. Isowood u Gračanici ili Izazov u Kalesiji), prehrambena industrija i poljoprivreda sa 2000 zaposlenih (npr. Pivara ili Bony iz Tuzle), tekstilna industrija (npr. Intral BH) i hemijska industrija sa 2400 zaposlenih (npr. Sisecam Soda u Lukavcu ili Solana Tuzla, koja je jedina solana u BiH). Sa 114.102 hektara poljoprivrednog zemljišta, što čini 49% ukupne teretorije kantona, poljorprivreda je također veoma važan sektor u TK.[12]
Infrastruktura
urediSaobraćaj
urediPutevi
urediKroz Tuzlanski kanton prolaze sljedeći magistralni putevi:
Sa zapada na istok: Magistralni put M4 (Novi Grad – Karakaj) i M19.2 (Kladanj – Vlasenica)
Sa juga na sjever: Magistralni put M1.8 (Orašje – Tuzla) i M18 (Bijeljina – Šćepan Polje)
Ukupna dužina magistralnih puteva u Tuzlanskom kantonu iznosi 249,89 km.[13]
Željeznica
urediKroz Tuzlanski kanton prolaze pruge Doboj-Tuzla (kroz Lukavac i Tuzlu), pruga Tuzla-Zvornik (kroz Kalesiju i Tuzlu) i pruga Brčko-Banovići (kroz Banoviće, Živinice, Tuzlu i Srebrenik).
Aviopromet
urediMeđunarodni aerodrom Tuzla (TZL), smješten u Gornjim Dubravama 15 kilometara od Tuzle, je nakon Sarajevskog aerodroma drugi najprometniji aerodrom u Bosni i Hercegovini, sa ukupno 311.398 putnika (2016).[14]
Javni prijevoz
urediCentar javnog prijevoza Tuzlanskog kantona je Tuzla. Sa više od pola miliona putnika na godišnjem nivou i ukupno 35 prijevoznika koji operatuju preko nje, tuzlanska autobuska stanica je najveća u TK i jedna od najvećih u Bosni i Hercegovini. Sa autobuskih stanica TK postoje brojne autobuske linije prema inostranstvu i drugim gradovima u Bosni i Hercegovini.[15]
Iako kroz TK prolaze ukupno tri pruge, nakon ukidanja željezničke linije Sarajevo-Beograd 2012. godine samo još na pruzi Doboj-Tuzla postoji redovan putnički promet, pa su tako samo Lukavac i Tuzla u okviru lokalne linije Tuzla-Doboj spojeni na putničku mrežu Željeznica Federacije Bosne i Hercegovine. Iz Doboja postoji mogućnost presjedanja u mrežu brzih vozova BH Voz prema Banjoj Luci i Sarajevu (pa iz Sarajeva preko Mostara dalje prema Čapljini), čime su Lukavac i Tuzla spojeni sa svim najvećim gradovima u Bosni i Hercegovini.[16]
Obrazovanje
uredi
U Tuzlanskom kantonu postoje ukupno 32 državne srednje škole i brojne osnovne škole. Univerzitet u Tuzli, jedini u Tuzlanskom kantonu, broji ukupno 11 fakulteta i tri akademija te 15.000 studenata.[17]
Zdravstvo
urediGlavna bolnica u TK je Univerzitetski klinički centar Tuzla, koja je jedna od pet ustanova tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite u Bosni i Hercegovini. Pored toga, postoji još jedna opća bolnica u Gračanici, specijalna bolnica "Centar za srce BH" (jedna od pet u BiH) te brojni domovi zdravlja.
Politika
urediKantonalna skupština
urediSkupštinu kantona na osnovu Općih izbora u BiH 2022. sačinjava 35 zastupnika.[18]
| Stranka | Broj
glasova |
% | Ukupan
broj mandata | |
|---|---|---|---|---|
| Stranka demokratske akcije | 60.559 | 30,20 | 13 | |
| Socijaldemokratska partija BiH | 37.156 | 18,53 | 8 | |
| Demokratska fronta–Građanski savez | 20.705 | 10,32 | 4 | |
| Pokret demokratske akcije | 16.102 | 8,03 | 3 | |
| Stranka za Bosnu i Hercegovinu | 10.755 | 5,36 | 2 | |
| Narod i pravda | 10.606 | 5,29 | 2 | |
| Socijaldemokrate Bosne i Hercegovine[a] | 8.002 | 3,99 | 2 | |
| Naša stranka | 7.062 | 3,52 | 1 | |
| Ukupno: | 170.947 | 35 | ||
Također pogledajte
urediNapomene
uredi- ^ SD BiH je u Tuzlanskom kantonu nastupila u koaliciji sa strankom Zeleni pokret.
Reference
uredi- ^ a b "Ustav Tuzlanskog kantona". paragraf.ba. Skupština Tuzlanskog kantona. 5. 1. 2024. Pristupljeno 5. 1. 2024.
- ^ a b "Popis stanovništva, kućanstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013" (PDF). www.popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. 2019. Pristupljeno 5. 3. 2024. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
- ^ Jurilj, Lana (30. 10. 2017). "Država kao subjekt međunarodnog prava s posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu". Mostariensia (1 izd.). 21: 83–95. doi:10.47960/2831-0322. Pristupljeno 5. 1. 2024.
- ^ "Službene novine Tuzlansko-podrinjskog kantona" (PDF). skupstinazp.ba. Skupština Tuzlanskog kantona. 10. 4. 1996. Pristupljeno 5. 1. 2024.
- ^ "Tuzlanski kanton u brojkama" (PDF). fzs.ba. Federalni zavod za statistiku. 30. 6. 2022. Pristupljeno 5. 1. 2024.
- ^ "Subnational HDI". globaldatalab.org. GlobalDataLab. 28. 12. 2023. Pristupljeno 28. 12. 2023.
- ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka
<ref>; nije naveden tekst za reference s imenomPopis_2013 - ^ User, Super. "Turistička zajednica Tuzlanskog kantona - Tuzlanski kanton - opšte informacije". Arhivirano s originala, 6. 9. 2018. Pristupljeno 20. 12. 2017.
- ^ "Ustav". Skupština Tuzlanskog kantona. Pristupljeno 20. 12. 2017.
- ^ "Demografska analiza FBiH po kantonima" (PDF). zpr.ks.gov.ba. Zavod za planiranje Kantona Sarajevo. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ "Privreda Tuzlanskog Kantona". www.kpktz.ba. Arhivirano s originala, 31. 1. 2018. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- ^ "Vodič za investitore Tuzlanskog kantona" (PDF). vladatk.kim.ba. Vlada Tuzlanskog kantona. Arhivirano s originala (PDF), 10. 10. 2017. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ "Mreža Magistralnih Cesta u FBiH". BIHAMK.BA. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ (www.promotim.ba), Centar za informativnu dekontaminaciju mladih Banjaluka | Developed by Promotim. "Tuzla bilježi 30 puta više putnika od Banjaluke u martu, banjalučki aerodrom imao najmanje putnika u 2016.godini!". 6yka.com. Arhivirano s originala, 23. 6. 2017. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ "Trans Turist dd - AUTOBUSNA STANICA TUZLA". www.transturist.ba. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ (www.promotim.ba), Centar za informativnu dekontaminaciju mladih Banjaluka | Developed by Promotim. "Od danas 'BH vozom' povezani Sarajevo, Tuzla, Doboj i Banjaluka". 6yka.com. Arhivirano s originala, 13. 2. 2021. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ "Državne srednje škole u Bosni i Hercegovini". Srednje škole. Arhivirano s originala, 27. 12. 2017. Pristupljeno 23. 12. 2017.
- ^ Konačni rezultati Općih izbora u BiH 2022 – kantonalne skupštine
Vanjski linkovi
uredi
- Službeni sajt Tuzlanskog kantona Arhivirano 24. 9. 2011. na Wayback Machine