Arapsko-bizantijski ratovi

Arapsko-bizantijski ratovi je termin koji se koristi za niz vojnih sukoba vođenih u periodu od početka 7. pa do polovine 11. vijeka između arapskih muslimana i Istočnog rimskog carstva tj. Bizantije. U ratovima koji započeli za vrijeme prvog halife Ebu-Bekra a nastavili se sa njegovim nasljednicima, muslimani Arapskog poluostrva su ovladali teritorijom koja je uključivala dio Bliskog Istoka, Sjeverne Afrike i pojedine dijelove južne Evrope.

Arapsko-bizantijski ratovi
Muslimanska osvajanja
Datum	629–1050tih
Lokacija	Levant, Sirija, Egipat, Sjeverna Afrika, Anadolija, Kreta, Sicilija, Južna Italija
Povod	Sveukupna muslimanska pobjeda
Ishod	Muslimani ovladali Levantom, Mesopotamijom i sjevernom Afrikom. Bizantijci vratili pod svoju kontrolu Sjeverni Levant
Sukobljene strane
Rašidunski halifat Emevijski halifat Abasidski halifat Aglabidi Emirat Sicilija Emirat Bari Emirat Kreta Hamdanidi Fatimidski halifat Mirdasidi Bizantijsko carstvo Gasanidsko kraljevstvo Mardaiti Armensko kraljevstvo Prvo bugarsko carstvo Sveto rimsko carstvo Italijanski gradovi-države
Komandanti
Ebu-Bekr Omer ibn el-Hattab Halid ibn Velid Ebu-Ubejde Amir ibn El-Džerrah Amr ibn el-As Hašim ibn Utbe Jezid ibn Ebu Sufjan Šurahbil ibn Hasene Heraklo Teodor Tritirije Bukinator Gregorije Patricij

Vojno jačanje muslimanskih Arapa sa područja Arapskog poluostrva 630. godine, rezultirala je brzim osvajanjem južnih Bizantijskih provincija (današnja Sirija i Egipat) i njihovo priključenje Pravednom halifatu. U narednih pedeset godina, tokom Emevijskog halifata, muslimani su pokrenuli ponovljene vojne kampanje prema, još uvijek bizantijskoj, Mala Azija, dvaput pretili osvajanjem bizantijske prijestolnice, Konstantinopolja i potpuno osvojili bizantijski Afrički egzarhat.

Tokom prvih vijekova, bizantijanci su obično bili defanzivni i izbjegavali su otvorene sukobe, preferirajući se da povuku u utvrđena gradove. Tek nakon 740. godine počeli su da pokreću sopstvene napade, ali je ipak Abasidski halifat bilo u stanju da se odupre tome, čestim, masivnim i razarajućim invazijama Male Azije. Sa opadanjem i dijeljenjem abasidske države, poslije 861. i istovremenim jačanjem Bizantijskog carstva pod makedonskom dinastijom, situacija se postepeno okrenula u korist Bizantijaca. Tokom pedesetak godina, od oko 920. do 976. godine, Bizantijci su konačno probili muslimanske odbrane i obnovili svoju kontrolu nad sjevernom Sirijom i Velikom Jermenijom. Poslednjeg vijeka arapsko-bizantijskih ratova dominirali su granični sukobi sa Fatimidima u Siriji, ali granica je ostala stabilna do pojave sile, turskih Seldžuka, nakon 1060. godine.

Muslimani su takođe izbili na more, a od 650. godine, cijelo Sredozemno more postalo je bojno polje, a pokrenuti su napadi i kontranapadi na ostrva i obalna naselja. Muslimanski napadi dostigli su vrhunac u 9. i početkom 10. vijeka, nakon osvajanja Krete, Malte i Sicilije, a svojim flotama muslimanske snage su dostigne obale Francuske i Dalmacije, pa čak i predgrađa Carigrada.

Muslimanska osvajanja (634–718)

Šam je bio samo početak muslimanske teritorijalne ekspanzije

  Teritorijalno širenje za vrijeme Muhammeda (622–632)

  Teritorijalno širenje tokom Rašidunskog halifata (632–661)

  Teritorijalno širenje tokom Emevijskog halifata (661–750)

Prema muslimanskim biografijama, poslanik Muhammed s.a.w.s. je, nakon što je dobio obavještajne podatke o grupisanju bizantijskih snaga na sjeveru Arabije s namjerom invazije Arabijskog poluostva, predvodio muslimansku vojsku do sjevera, do grada Tabuka u današnjem sjeverozapadnom dijelu Saudijske Arabije. Namjera mu je bila prevencija napada Bizantijske vojske ali se pokazalo da su izvori bili lažni. Iako se bitka nije odigrala, ovaj događaj predstavlja prvi arapski vojni pohod s namjerom konfrontacije s Bizantijcima pa iako se to tada nije dogodilo, isti će dovesti do skorog vojnog sukoba.

Arapsko osvajanje bizantijske Sirije (634–638)

Glavni članak: Muslimansko osvajanje Sirije

Na području Levanta, invazivnu vojsku Pravednog halifata dočekala je bizantijska vojska, sastavljena od carskih trupa i lokalnih saveznika. Prema islamskim historičarima, monofiziti i Jevreji širom Sirije pozdravili su arapske osvajače, jer su bili nezadovoljni bizantijskom vladavinom. Bizantijski imperator Heraklije, usljed bolesti, nije mogao lično da predvodi svoju vojsku u pokušaju otpora muslimanskom osvajanju Sirije i Paelestine 634. godine. U bitci koja se vodila kod Edžnadina, u ljeto 634. godine, vojska Pravednog halifata je ostvarila odlučnu pobjedu. Nakon pobjede kod Fahla, muslimanske snage pod komandom Halida osvojile su Damask 634. godine. Bizantijski odgovor muslimanskom nadiranju se sastojao u prikupljanju i raspodjeli maksimalnog broja vojnika, koji su stavljeni na raspolaganje glavnim bizantijskim komandantima, uključujući Teodora i armenskog generala Vahana, kako bi potisnuli muslimansku vojsku sa izgubljenih teritorija.

U bici na Jermuka 636. godine, muslimani su detaljnije proučili reljef, iako su bizantijanci uobičajeno izbegavali direktne okršaje, privukli su bizantijce u duboku dolinu i nanijeli im katastrofalan poraz. Herkulov oproštajni uzvik (prema historičaru Al-Baladhuriju iz 9. vijeka), dok je napuštao Antiohiju, izražavao je njegovo duboko razočarenje porazom:

Mir s tobom, o Sirijo, kakva je to odlična zemlja za neprijatelja!

Aprila 637. godine, Arapi su poslije duge opsade zauzeli i Jerusalim. U ljeto iste godine, muslimani su osvojili i Gazu, a tokom istog perioda, bizantijske vlasti u Egiptu i Mesopotamiji, sklopile su skupo primirje s muslimanima, koje je trajalo tri godine u slučaju Egipta i godinu dana za Mezopotamiju. Antiohija je pala pod muslimansku kontrolu krajem 637. godine, a do tada su muslimani okupirali čitavu sjevernu Siriju, izuzev Gornje Mezopotamije, kojoj su odobrili jednogodišnje primirje.

Po isteku ovog primirja, u periodu od 638. do 639. godine, Arapi su preplavili bizantijsku Mezopotamiju i Bizantijsku Jermeniju, a završili su i osvajanje Palestine, napali Cezareju i zauzeli grad Aškelon. Decembra 639. godine, muslimani su napustili Palestinu sa ciljem osvajanja Egipta početkom naredne godine.