Fruktoza
Fruktoza (od lat. fructus - voće) je hemijski spoj koji spada u grupu monosaharida odnosno ugljikohidrata.
| Fruktoza | |
|---|---|
 | |
| Općenito | |
| Hemijski spoj | Fruktoza |
| Druga imena | Voćni šećer |
| Molekularna formula | C6H12O6 |
| CAS registarski broj | 57-48-7 |
| Kratki opis | bijeli kristalni prah |
| Osobine1 | |
| Molarna masa | 180,16 g·mol−1 |
| Agregatno stanje | čvrsto |
| Gustoća | 1,59 g/cm−3 |
| Tačka topljenja | 100–104 °C |
| Tačka ključanja | (raspada se) |
| Rastvorljivost | 790 gl−1 u vodi (20 °C) |
| 1 Gdje god je moguće korištene su SI jedinice. Ako nije drugačije naznačeno, dati podaci vrijede pri standardnim uslovima. | |
Karakteristike
urediOna je optički aktivan stereoizomer i pripada heksozama i, zbog keto-grupe, ketozama. Ima zbirnu formulu C6H12O6. U vodenoj otopini se izdvajaju α- i β-anomeri koji mogu prelaziti jedan u drugi, te uspostavljaju hemjsku ravnotežu.
Fruktoza je ugljikohidrat, ketoheksoza, izomer glukoze. Obično postoji u L-piranoznom obliku (levuloza).[1][2]
Rasprostranjenje i osobine
urediTo je vrlo sladak šećer koji je dobro topljiv u vodi. U prirodi se nalazi zajedno s glukozom u slatkom voću i medu. Sa glukozom čini saharozu gdje se nalazi u D-furanoznom obliku. Slobodna fruktoza česta je u voću, a vezana na glukozu čini disaharid saharozu. Fosfatni esteri fruktoze važni su međuprodukti u procesu glikoze.
Najslađa je od svih monosaharida, iako slatkoća varira u zavisnosti od forme. U kristalnom obliku dva puta je slađa od glukoze, a 1,73 puta od saharoze (običnog kućanskog šećera). Ukoliko se otopi u tekućini, slatkoća se smanjuje.
U tkivu se razgrađuje brže od glukoze (pa je zato i vrlo popularna u sportskim napicima ili kod ljudi oboljelih od dijabetesa). Fruktoza uglavnom putuje prema jetri i tamo se može iskoristiti bez inzulina. U nedostatku inzulina, fruktoza ima sposobnost konvertiranja u glukozu u jetri i na taj način doprinosi rastu glukoze u krvi umjesto da se skladišti kao glikogen. Za razliku od saharoze i glukoze koji uzrokuju nagle promjene u razini glukoze u krvi, što kod dijabetičara može uzrokovati ometanje metaboličke kontrole, fruktoza se apsorbira mnogo sporije i uzrokuje samo manje promjene u nivou glukoze u krvi. Dakle, fruktoza se koristi kao zaslađivač kod šećerne bolesti jer njeno uzimanje ne dovodi do naglog porasta šećera u krvi kao što je to slučaj sa glukozom. Međutim, prema najnovijim studijama[nedostaje referenca], fruktoza je povezana s rizikom od obolijevanja od šećerne bolesti tipa 2. Osim toga, upotreba fruktoznog sirupa (komercijalno proizvedenog iz kukuruza) u sveprisutnim napicima smatra se jednim od uzroka epidemije gojaznosti.[3][4][5][6]
Dobijanje
urediIndustrijski se proizvodi u obliku zgusnutog fruktuznog sirupa izomerizacijom glukoze dobijene iz hidrolizirana kukuruznog škroba.
Sadržaj šećera u odabranim uobičajenim prehrambenim biljnim izvorima
uredi| Hrana | Ukupno Ugljikohidrati* uključujući "hranjiva vlakna" |
Ukupno šećeri |
Slobodna fruktoza |
Slobodna glukoza |
Saharoza | Odnos: Fruktoza/ Glukoza |
Saharoza kao % ukupnih šećera |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Voće | |||||||
| Jabuka | 13.8 | 10.4 | 5.9 | 2.4 | 2.1 | 2.0 | 19.9 |
| Kajsija | 11.1 | 9.2 | 0.9 | 2.4 | 5.9 | 0.7 | 63.5 |
| Banana | 22.8 | 12.2 | 4.9 | 5.0 | 2.4 | 1.0 | 20.0 |
| Grožđe | 63.9 | 47.9 | 22.9 | 24.8 | 0.9 | 0.93 | 0.15 |
| Grejp | 18.1 | 15.5 | 8.1 | 7.2 | 0.2 | 1.1 | 1 |
| Narandža | 12.5 | 8.5 | 2.25 | 2.0 | 4.3 | 1.1 | 50.4 |
| Breskva | 9.5 | 8.4 | 1.5 | 2.0 | 4.8 | 0.9 | 56.7 |
| Kruška | 15.5 | 9.8 | 6.2 | 2.8 | 0.8 | 2.1 | 8.0 |
| Ananas | 13.1 | 9.9 | 2.1 | 1.7 | 6.0 | 1.1 | 60.8 |
| Šljiva | 11.4 | 9.9 | 3.1 | 5.1 | 1.6 | 0.66 | 16.2 |
| Povrće | |||||||
| Repa (crvena) | 9.6 | 6.8 | 0.1 | 0.1 | 6.5 | 1.0 | 96.2 |
| Mrkva | 9.6 | 4.7 | 0.6 | 0.6 | 3.6 | 1.0 | 77 |
| Crvena paprika (slatka) | 6.0 | 4.2 | 2.3 | 1.9 | 0.0 | 1.2 | 0.0 |
| Luk (slatki) | 7.6 | 5.0 | 2.0 | 2.3 | 0.7 | 0.9 | 14.3 |
| Slatki krompir | 20.1 | 4.2 | 0.7 | 1.0 | 2.5 | 0.9 | 60.3 |
| Šećerna trska | 13 – 18 | 0.2 – 1.0 | 0.2 – 1.0 | 11 – 16 | 1.0 | high | |
| Šećerna repa | 17 – 18 | 0.1 – 0.5 | 0.1 – 0.5 | 16 – 17 | 1.0 | high | |
| Zrnevlje | |||||||
| Kukuruz (slatki) | 19.0 | 6.2 | 1.9 | 3.4 | 0.9 | 0.61 | 15.0 |
- Ugljikohidratna figura se izračunava iz USDA baze podataka i uvijek ne odgovara iznosu šećera, škroba i "hranjivih vlakana".
Svi podaci su u jedinici g (gram) i zasnivaju se na 100 g date hrane. Odnos fruktoza / glukoza ( ) se izračunava dijeljenjem zbira slobodne fruktoze ( ) plus pola saharoze ( ) zbirom slobodne glukoze ( ) plus pola saharoze:
- / = + + .
Fruktoza se također nalazi u sintetički proizvedenim zaslađivačima i fruktoznom kukuruznom sirupu (HFCS). Hidrolizirani kukuruzni škrob se koristi kao sirovina za proizvodnju sirupa. Enzimskim tretmanom, molekule glukoze se pretvaraju u fruktozu. Postoje tri vrste HFCS, svaki sa različitim udjelom fruktoze: HFCS-42, HFCS-55, i HFCS-90. Broj za svaki HFCS odgovara procentu sintetiranih molekula fruktoze prisutnih u sirupu. HFCS-90 ima najveću koncentraciju fruktoze, a obično se koristi za proizvodnju HFCS-55; HFCS-55 se koristi kao zaslađivač u bezalkoholnim pićima, a HFCS-42 u mnogim prerađevinama hrane i peciva.
Također pogledajte
urediVanjski linkovi
uredi- Tehnički leksikon, Leksikografski zavod Miroslav Krleža; glavni urednik: Zvonimir Jakobović. Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu, br. 653717. ISBN 978-953-268-004-1, str. 969.
- http://www.monashscientific.com.au/Levulose.htm
- http://www.chemie.uni-regensburg.de/Organische_Chemie/Didaktik/Keusch/D-fermentation_sugar-e.htm
- https://web.archive.org/web/20080516050325/http://food.oregonstate.edu/sugar/sweet.html
- Ferraris, R (2001). "Dietary and developmental regulation of intestinal sugar transport". Journal of Biochemistry 360 (Pt 2): 265–276. doi:10.1042/0264-6021:3600265. PMC 1222226. PMID 11716754
- What is HFI? na Boston University
- "Fructose Effects in Brain May Contribute to Overeating". Medscape Medical News. 2013-01-02.
- ^ Atkins P., De Paula J. (2006): Physical chemistry, 8th Ed. W. H. Freeman, San Francisco, ISBN 0-7167-8759-8
- ^ Binder H. H. (1999): Lexikon der chemischen Elemente. S. Hirzel Verlag, Stuttgart, ISBN 3-7776-0736-3.
- ^ Whitten K.W., Gailey K. D. and Davis R. E. (1992): General chemistry, 4th Ed. Saunders College Publishing, Philadelphia, ISBN 0-03-072373-6.
- ^ Laidler K. J. (1978): Physical chemistry with biological applications. Benjamin/Cummings, Menlo Park, ISBN 0-8053-5680-0.
- ^ Kapur Pojskić L., Ed. (2014): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 978-9958-9344-8-3.
- ^ Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Ed. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-1-8.
- ^ http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/search/ Arhivirano 3. 3. 2015. na Wayback Machine, Search the USDA National Nutrient Database for Standard Reference.