Geografija

Geografija je kompleksna nauka koja proučava prirodne i društvene pojave i procese u geoprostoru, te veze i odnose između njih. Naziv geografija je grčkog porijekla i dolazi od gea (Zemlja) i grafein (pisati, opisivati). Prva osoba koja je koristila reč „γεωγραφία” bio je Eratosten (276–194. p. n. e.). Uz filozofiju i historiju, geografija pripada među najstarije nauke ljudske civilizacije. Ona se za objašnjavanje geografskog prostora koristi metodama prirodnih i društvenih nauka. S obzirom na raznoznačnost geoprostora, geografija je kao nauka vrlo kompleksna. To je jedina dualna nauka, koja povezuje prirodne i društvene nauke. Naziva se i svjetskom disciplinom.

Karta svijeta

Geografija je, dakle, sintetička nauka, koja spaja mnoga dostignuća brojnih nauka radi objašnjavanja geografskog prostora. Ona pripada u grupi prirodnih nauka, jer joj je osnovno polazište u prirodnim obilježjima geoprostora. Geografija, kao nauka o geografskom prostoru (Zemljinoj površini), objašnjava raširenost, uticaje i međuzavisnost svih najvažnijih prirodnih i društvenih činioca, koji sudjeluju u oblikovanju geoprostora kao cjeline ili njegovih prostornih dijelova (regija). Zadatak geografije, kao nauke, je da u svakom trenutku pruži kompleksnu i sveobuhvatnu informaciju o stanju geografskih pojava i procesa, te o uzročno-posljedičnim vezama i odnosima kao i zakonima i zakonomjernostima što proizilaze iz njih. Jednostavnije rečeno, geografsko znanje nam je potrebno da bismo razumjeli savremenu situaciju na planeti, te da bismo na osnovu toga usmjerili razvoj u budućnosti, što se ostvaruje kroz prostorno planiranje u skladu sa principima održivog razvoja.

Etimologija i terminologija

Termin geografija potiče iz Antičke Grčke, a upućuje na prvotno značenje geografije. Etimološki elementi (morfemi) prema kojima je nastala reč geografija jesu prefiksni morfem geo- koji dolazi od grč. γεο- zemljo-, koji se odnosi na zemlju; γῆ Zemlja, te sufiksalni morfem -grafija koji dolazi od grč. -γραφια -pis(anje), a srodan je morfemima -graf, -grafika, -grafički, -grafizam, grč. -γραφος -pisac, koji piše; γράφω pišem, γραφικός pismeni. Geografija tada nije bila nauka s određenim objektom i ciljem proučavanja, već neka vrsta opšte enciklopedije o Zemlji. Riječ geografija prvi je skovao Eratosten oko 200. p. n. e. kako bi označio opisno učenje o Zemlji. Na temelju prvobitnog značenja geografije u zapadnim i južnoslavenskim jezicima tokom 19. stoljeća nastaje i riječ zemljopis (češ. zeměpis, sk. zemepis, sl. zemljepís).

Kratak prikaz razvoja geografske nauke

Kristofor Kolumbo

Geografija je bez sumnje jedna od najstarijih nauka. Još u prahistoriji ljudi su pokušavali racionalno objasniti pojave i procese u prostoru te spoznati njihov prostorni raspored. Iako je nauka kao vid ljudske aktivnosti bila prisutna u većini starih civilizacija, najviše pisanih tragova o prirodi kao cjelini nalazimo kod antičkih filozofa. Za geografiju važne naučne rezultate iz tog vremena dali su Aristotel-o mozaičnosti Zemljine površine i toplotnim pojasevima i Eratosten-o zaobljenosti Zemlje i njenom obimu te zakonomjernom pojavljivanju prirodnih stihija. Eratosten je u 3. vijeku p. n. e. prvi upotrijebio naziv geografija. U srednjem vijeku dolazi do stagnacije nauke pa time i geografije. Tadašnja nauka se razvijala jedino u sklopu islamskog civilizacijskog kruga. Istaknuti geografi tog doba su al-Biruni i al-Idrisi. Značajniji razvoj geografije na zapadu potakla su velika geografska otkrića. Zahvaljujući moreplovcima kao što su:Kristofor Kolumbo, Vasko de Gama, Ferdinand Magelan i dr. Brzi razvoj astronomije i nebeske mehanike u 16. i 17. vijeku predstavljao je osnovu za teorijsko osmišljavanje kretanja nebeskih tijela i posljedica njihovog kretanja po Zemlju. Početak razvoja naučne geografije pripisuje se holandskom geografu Bernard Varenijusu, koji je napisao znamenito djelo pod naslovom Opća geografija. Uprkos značajnim tehničkim otkrićima koja su uticala na razvoj geografije u 17. i 18. vijeku, ona ostaje uglavnom deskriptivna nauka sve do pojave velikog geografskog istraživača njemačkog porijekla Aleksandar Humbolta koji početkom 19. vijeka udara temelj savremenoj geografiji. Uz njega je veoma značajan i Karl Riter koji je bio pod jakim uticajem filozofije Imanuel Kanta. Značajan doprinos iz tog doba dali su V.M.Devis u SAD-teorija razvitka reljefa kao geografski ciklus i Vladimir Dokučajev u Rusija. Tokom 19. vijeka osnivaju se katedre za geografiju na univerzitetima širom Evrope a njena tadašnja karakteristika je vještačka odvojenost na prirodnu i društvenu. Krajem istog vijeka pojavljuje se pod uticajem učenja Fridriha Racela tzv. geografski determinizam, kao najpoznatiji pogrešan pravac unutar teorijske geografije. Reakcije na ta zastranjivanja javljaju se početkom 20. vijeka sa novom generacijom geografa koje ističu jedinstvo geografske nauke. Pojavljuju se posibilizam u geografiji, čiji je zastupnik Pol Vidal de la Blanš i horologiza koju je uveo Alfred Hetner što je uticalo na nastanak i razvoj regionalne geografije. Poznati geografski teoretičar iz tog doba je i A.A.Grigorijev sa svojom razradom učenja o geografskom omotaču. Danas postoji velika potreba za sintetičkim geografskim radovima posebno u vezi sa materijalnom proizvodnjom i aktuelnim problemima kvaliteta i preobražaja prirodne sredine, kao i razumnog korištenja prirodnih resursa.

Podjela geografije

Osnovna podjela geografije je na opštu i regionalnu geografiju.

Opća geografija je u stvari ukupnost komponentnih analitičkih proučavanja geoprostora. Ona se dijeli na fizičku geografiju (prirodnu), koja proučava geografski omotač i njegove strukturne elemente (litosferu, atmosferu, hidrosferu, pedosferu, biosferu) i na društvenu geografiju(antropogeografiju), koja proučava proizvodno-teritorijalne komplekse i njihove elemente (stanovništvo, naselja, privredu). Komponentne nauke u sklopu fizičke geografije su:

• geomorfologija,
• klimatologija,
• hidrografija,
• pedogeografija,
• biogeografija i
• paleogeografija.

Komponentne nauke u sklopu društvene geografije su: demogeografija, geografija naselja, ekonomska geografija, politička geografija i historijska geografija. Također svaka od ovih komponentnih nauka ima svoje discipline i poddiscipline. Ovdje moramo spomenuti i kartografiju i matematičku geografiju koje su se razvijale u sklopu geografije, a danas predstavljaju samostalne nauke. Geografima je neophodno poznavanje njihovih metoda i rezultata. U novije vrijeme općoj geografiji se dodaje i geoekologija.

Regionalna geografija bi se mogla definirati kao primjena općegeografskih znanja u proučavanju konkretne teritorije, izdvojene na osnovu nekog od kriterija geografske regionalizacije. Ona je dakle sintetička naučna disciplina. Regionalna geografija dalje se dijeli na opću regionalnu geografiju i posebnu regionalnu geografiju, koja se bavi izučavanjem konkretnih geografskih cjelina.

Metode u geografiji

Ptolemejeva karta iz 15. vijeka

U objašnjavanju geografskih pojava i procesa, njihovih uzajamnih veza i odnosa te njihovih zakona i zakonomjernosti, geografija se služi brojnim naučnim metodama metodama istraživanja, s tim što se danas sve više koriste matematičko-statističke metode i metode eksperimenta. Također treba spomenuti i sve veću primjenu informatike u geografiji što je rezultiralo pojavom geografskih informacijskih sistema (GIS) koji su uveliko olakšali rad sa velikim brojem podataka.

Također pogledajte

• Geografske teme

Vanjski linkovi

• Maps, Aerial Photographs and Related Resources Arhivirano 5. 4. 2005. na Wayback Machine
• World Atlas Arhivirano 29. 3. 2005. na Wayback Machine
• World Sites Atlas
• The World Factbook Arhivirano 14. 12. 2004. na Wayback Machine
• Farlexova Enciklopedija-poglavlje Geografija
• Geography, climate, countries, Maps, Flags ...