Haiti

Republika Haiti République d'Haïti; Repiblik Dayiti
Zastava	Grb
	Himna: "La Dessalinienne" ("Dessalinesova pjesma");
	Položaj Haitija na karti Položaj Haitija
Glavni grad	Port-au-Prince;
Službeni jezik	francuski i kreolski
Državno uređenje
• Predsjednik	Edgard Leblanc Fils
• Premijer	Fritz Belizaire
Zakonodavstvo
Nezavisnost	1. januara 1804. (od Francuske)
Površina
• Ukupno	27,750 km2 (146.)
• Vode (%)	0.7
Stanovništvo
• Ukupno	11,470,261 Procjena 2023 (88.)
• Gustoća	413.3/km2
Valuta	Gourde (HTG)
Vremenska zona	UTC-5 ; - ljeti (UTC-6)
Pozivni broj	+509
Internetska domena	.ht

Haiti (francuski: Haïti; kreolski: Ajiti), službeno Republika Haiti (francuski: République d'Haïti; kreolski: repiblik D Ayiti), je država smještena na ostrvu Hispaniola na arhipelagu Veliki Antili u Karipskom moru, istočno od Kube i Jamajke i južno od Bahama i ostrva Turks i Caicos. Zauzima zapadne tri osmine ostrva koje dijeli s Dominikanskom republikom. Na jugozapadu se nalazi malo ostrvo Navassa koje je sporno kao teritorija SAD-a pod saveznom upravom. Haiti ima površinu od 27.750 km² (10.714 kvadratnih milja) i procenjuje se da ima oko 11.47 milion stanovnika što ga čini najmnogoljudnijom državom u Karipskoj zajednici (CARICOM) i drugom najmnogoljudnijom državom na Karibima poslije Kube.

Ostrvo je bilo naseljeno autohtonim narodom Taíno koji je migrirao iz Južne Amerike. Prvi Europljani stigli su 5. decembra 1492. godine tokom prvog putovanja Kristofora Kolumba koji je u početku vjerovao da je pronašao Indiju ili Kinu. Kolumbo je nakon toga osnovao prvo europsko naselje u Americi, La Navidad, na sjeveroistočnoj obali Haitija. Ostrvo je zauzela Španija i nazvala ga La Española do početka 17. stoljeća. Međutim, nagodba sa Francuzima je dovela do toga da se zapadni dio ostrva ustupi Francuskoj 1697. godine koja ga je preimenovala u Saint-Domingue. Francuski kolonisti osnovali su unosne plantaže šećerne trske, na kojima je radio ogroman broj robova dovedenih iz Afrike, što je koloniju učinilo jednom od najbogatijih na svijetu.

Tokom Francuske revolucije (1789. - 1799.), robovi i slobodni ljudi su pokrenuli Haićansku revoluciju (1791. - 1804.) koju je predvodio bivši rob i prvi crni general francuske vojske Toussaint-Louverture. Nakon 12 godina sukoba, snage Napoleona Bonaparte su poražene od Jean-Jacques Dessalinesa (kasnije cara Jacquesa I) koji je 1. januara 1804. godine proglasio suverenitet nad Haitijem - prvom nezavisnom državom Latinske Amerike i Kariba, prvom državom koja je ukinula ropstvo i jedinom državom u historiji koju je uspostavila uspješna pobuna robova. Nakon kratkog perioda u kojem je država bila podijeljena na dva dijela, predsjednik Jean-Pierre Boyer je ujedinio zemlju, a zatim pokušao cijelu Hispaniolu staviti pod Haićansku kontrolu prouzrokujući dugi niz ratova koji su završili 1870-ih, kada je Haiti službeno priznao nezavisnost Dominikanske republike. Prvo stoljeće nezavisnosti Haitija obilježila je politička nestabilnost, ostracizam od strane međunarodne zajednice i plaćanje osakaćenog duga Francuskoj. Politička volatilnost i vanjskoekonomski utjecaj u zemlji naveli su SAD da okupiraju zemlju od 1915. do 1934. godine. Nakon toga je François 'Papa Doc' Duvalier preuzeo vlast 1956. godine, pokrenuvši dugotrajnu autokratsku vladavinu koju je nastavio njegov sin Jean-Claude 'Baby Doc' Duvalier do 1986. godine; ovaj period je obilježio nasilno sankcionirano nasilje protiv opozicije i civila, korupciju i ekonomsku stagnaciju. Haiti od 1986. godine pokušava uspostaviti demokratski politički sistem.

Haiti je članica Ujedinjenih nacija, Organizacije američkih država, Asocijacije karipskih država i Međunarodne organizacije za frankofoniju. Pored CARICOM-a, članica je Međunarodnog monetarnog fonda, Svjetske trgovinske organizacije i Zajednice latinoameričkih i karipskih država. Historijski siromašan i politički nestabilan, Haiti ima najniži indeks ljudskog razvoja u Americi. Od početka 21. stoljeća, zemlja je preživjela državni udar što je potaknulo američku intervenciju, kao i smrtonosni zemljotres u kojem je poginulo preko 250.000 ljudi.

Historija

Iskrcavanje Kolumba na ostrvo

Predsjednička palata

Ovo ostrvo koje pripada grupi Velikih Antila je otkrio Kristofor Kolumbo u decembru 1492. godine. On mu je dao ime Hispaniola.

Prije dolaska Španaca, ostrvo su naseljavali narodi kultura Arawak, Kariba i Tainos. Pretpostavlja se da je krajem 15. vijeka broj prvobitnih stanovnika ostrva iznosio oko 300.000.

Španci su iskorištavali ostrvo zbog nalazišta zlata. Indijanci koji su odbijali rad u rudnicima su ubrzo doživjeli masakre i pretvaranje u robove. Rijetki stanovnici ostrva koji su uspjeli izbjeći ropstvo su se morali sakrivati u planinama. Zarazne bolesti koje su donijeli Evropljani , uz lošu prehranu i smanjenje nataliteta kod prvobitnih stanovnika su vrlo brzo desetkovale broj indijanaca.

Španci su odlučili da na plantažama zamijene indijance crnim robovima koje su deportirali iz Afrike. Trgovinu robovima je zvanično dozvolio Charles Quint 1517. godine.

Pošto Španci nisu bili zainteresirani za zapadni dio ostrva, na tom području su se vremenom nastanili francuski lovci koji su vremenom počeli gradnju vlastitih plantaža i gradova.

Ugovorom iz Ryswicka iz 1697. godine, ostrvo je podijeljeno između Španije i Francuske. Zapadni dio ostrva po imenu Saint-Domingue je u 18. vijeku postao najbogatija francuska kolonija u cijeloj Americi zahvaljujući ogromnim zaradama od proizvodnje šećera. Stotine hiljada Afrikanaca su dovedene u Saint-Domingue kao robovi kako bi proizvodnja šećera mogla neometano funkcionirati.

Francuska revolucija je dovela do velikih socijalnih promjena koje su na kraju rezultirale u ustanku robova. Civilni komesari Sontonax i Polverel su na kraju ustanka 1793. i zvanično ukinuli ropstvo (ova odluka je potvrđena šest mjeseci kasnije). Crnac Toussaint Louverture koje je imenovan za guvernera od strane Francuske je ponovo uspio uspostaviti prosperitet na ostrvu, nakon što je ponovo uspostavio mir i uspio protjerati Špance i Engleze koji su ugrožavali koloniju. Ipak, otišao je predaleko proglašavanjem autonomnog ustava. Napoléon Bonaparte je pod uticajem Kreolaca poslao ekspediciju od 30.000 ljudi pod komandom svog šurjaka, generala Leclerca kako bi smijenili Louverturea i ponovo zaveli ropstvo. Unatoč tome, francuske snage je nakon nekoliko početnih pobjeda porazio Jean-Jacques Dessalines u bici iz Vertièresa. Ubrzo nakon toga, 1. januara 1804. godine, proglašena je nezavisnost zemlje pod imenom Haiti.

Dessalines je proglašen za doživotnog guvernera. Odlučio je da pogubi sve bijelce koji su ostali na ostrvu i vladao je despotski. Zbog ovakve vladavine je na njega izvršen atentat u kojem je izgubio život. Nakon njegove smrti je došlo do podjele zemlje u sjeverno kraljevstvo pod vodstvom Henrija Christopha i južnu republiku koju je vodio Alexandre Pétion.

Predsjednik Jean Pierre Boyer je uspio ponovo ujediniti oba dijela. Osim toga mu je pošlo za rukom da pokori i istočni dio ostrva.

11. jula 1825. godine, francuski kralj Karlo X je pokušao ponovo osvojiti ostrvo i u tu svrhu je poslao flotu od 14 brodova. Boyer je bio primoran da potpiše ugovor po kojem Francuska priznaje nezavisnost samo u zamjenu za plaćanje odštete u iznosu od 150 miliona zlatnih franaka (iznos je 1838. godine promijenjen na 90 miliona franaka). (Narod Haitija danas zahtijeva od Francuske povrat ovog novca jer smatraju da je plaćanje ove sume u velikoj mjeri krivo za trenutnu lošu ekonomsku situaciju.)

Nakon odlaska Boyera, došlo je do nekoliko uzastopnih državnih udara. Vlast su za sebe tražile različite interesne grupe: vojska, gornji socijalni slojevi mulata ili crnaca ili trgovačka klasa (u kojoj su glavnu ulogu igrali uglavnom stranci – Nijemci, Amerikanci, Francuzi, Englezi itd.). Unatoč tome je došlo do naglog siromašenja zemlje jer se skoro nijedan šef države nije zaista interesirao za njen razvoj. Početkom 20. vijeka, zemlja se nalazila manje-više stalno u vanrednom stanju.

Sjedinjene Američke Države su držale ostrvo pod okupacijom između 1915. i 1934. godine. Nakon američke okupacije, od 1957. do 1986. godine, u zemlji je vladala diktatura Duvaliera, za vrijeme koje su uvedeni doušnički sistem i eskadroni smrti po imenu Tonton Macoute. Mnogo Haićana je pobjeglo u egzil, prije svega u SAD i Kanadu. Bivši svećenik Jean-Bertrand Aristide je izašao kao pobjednik izbora u decembru 1990. godine. Njegov mandat je počeo 7. februara 1991. godine ali je zbačen s vlasti državnim udarom koji je izvela vojska uz podršku bogatog građanstva u septembru iste godine. 1994. se vratio na vlast zahvaljujući američkoj vojnoj intervenciji pod uslovom da mu se godine koje je izgubio zbog vojne vlasti uračunaju u trajanje mandata. Stoga je 1995. godine napustio mjesto predsjednika ali je na tu funkciju ponovo izabran 2000. godine. Nakon nekoliko mjeseci protesta naroda i pritiska međunarodne zajednice (prije svega SAD i Francuske, Aristide je smijenjen s vlasti od strane američkih vojnika 29. februara 2004. godine kada su vojne snage opozicije i bivših vojnika bili na ulazu u glavni grad Port-au-Prince. Aristide je nakon toga izjavljivao da je otet bez vlastitog pristanka dok je po izjavama zvaničnika SAD-a dobrovoljno odlučio da napusti zemlju.

Boniface Alexandre, predsjednik Vrhovnog suda je po dužnosti preuzeo upravljanje zemljom. U februaru 2006. godine, nakon izbora koji su propraćeni nesigurnostima oko ispravnosti brojanja glasačkih listića i zahvaljujući protestima naroda, za predsjednika Haitija je izabran René Préval, saradnik Aristida i već jednom predsjednik između 1995. i 2000. godine.

Geografija

Departmani na Haitiju

Haiti uglavnom obuhvata razuđene planine sa uskim priobalnim ravnicama i dolinama. Centralni i istočni dio Haitija se nalaze na jednoj velikoj visoravni. Najveća rijeka je Artibonite.

Najveći grad je prijestolnica Port-Au-Prince sa 2 miliona stanovnika, a drugi grad po veličini je Cap-Haïtien koji broji 600 000 stanovnika.

Klima je tropska. Kišna sezone traje od aprila do juna i od oktobra do novembra. Zemlju skoro svake godine u ovo doba pogađaju obilne padavine i tropski cikloni. Tropska oluja Jeanne je 18. septembra 2004. godine opustošila veliki dio zemlje. Tom prilikom je život izgubilo više od 1.100 ljudi, dok se njih više od 1.000 još uvijek vode kao nestali.