Majanski kalendar

Majanski kalendar je sistem kalendara koji se koristio tokom prekolumbovske ere na područje Mezoamerike a koristi se i u mnogim modernim zajednicama gvatemalanskog gorja: Veracruzu, Oaxacau, Chiapasu i Meksiku.

Osnove kalendarskog sistema Maja se zasnivaju na sistemu koji je bio u širokoj upotrebi u cijeloj regiji a čiji počeci sežu sve do 5. vijeka p.n.e. Taj kalendarski sistem ima zajedničke osnove s kalendarima koje su koristile druge mezoameričke civilizacije kao što su Zapoteci i Olmeci ali i savremeniji narodi kao što su Mixteci i Asteci.

Prema mitološkoj tradiciji Maja, koje se navode u kolonijalnim zapisima s Yucatána u i rekonstrukciji kasnih klasičnih i postklasičnih natpisa, božanstvu Itzamni se često pripisuje to da je precima Maja donio znanje o kalendarskom sistemu kao i pismo i općenito druge osnove kulture Maja.

Pregled

Kalendar Maja sastoji se od nekoliko ciklusa ili odbrojavanja različitih dužina. Brojanje od 260 dana naučnicima je poznato kao Tzolkin ili Tzolkʼin.^[1] Tzolkin je kombiniran sa 365-dnevnom nejasnom solarnom godinom poznatom kao Haabʼ i tvorio je sinhronizirani ciklus u trajanju od 52 Haabʼa, nazvan Kalendarski krug. Kalendarski krug još uvijek koriste mnoge grupe koje žive u gvatemalijskom gorju. Različiti kalendar korišten je za praćenje dužih razdoblja i za upis kalendarskog datuma (tj. Identificiranje kada se dogodio jedan događaj u odnosu na ostale). Ovo je oblik dugog brojanja pri čemu se koristi odbrojavanje u odnosu na mitološki početak vremena. Prema korelaciji između Dugog brojanja i zapadnih kalendara koju je prihvatila velika većina istraživača Maja (poznatih kao Goodman-Martinez-Thompson ili GMT korelacija), ova početna tačka odgovara 11. augustu 3114. p.n.e po proleptičkom gregorijanskom kalendaru, ili 6. septembru iste godine po julijanskom kalendaru (odnosno -3113. godini po astronomski). GMT povezanost odabrao je John Eric Sydney Thompson 1935. godine na osnovu ranijih korelacija Josepha Goodmana 1905. (11. augusta), Juana Martíneza Hernándeza 1926. (12. augusta) i samog Thompsona 1927. (13. augusta).

Zbog svoje linearne prirode, Dugo brojanje se može produžiti do bilo kog datuma u budućnosti ili prošlosti. Ovaj kalendar uključivao je upotrebu sistema za označavanje položaja, u kojem je svaki položaj označavao sve veći broj dana. Majanski sistem brojeva bio je u osnovi vigesimalni (tj. sistem brojeva s bazom od 20), a svaka jedinica određenog položaja predstavljala je 20-struku vrijednost od pozicije koja joj prethodi. Važna iznimka napravljena je za mjesto drugog reda koje je umjesto toga predstavljalo 18 × 20 ili 360 dana, što je bliže solarnoj godini nego 20 × 20 = 400 dana. Ciklusi dugog brojanja su nezavisni o solarnoj godini.

Mnogi majanski natpisi Dugog brojanja sadrže dopunsku seriju, koja pruža informacije o mjesečevoj fazi, broju trenutnih lunacija u nizu od šest i koje je u pitanju pravilo Gospodara noći od njih devet.

U ovom sistemu kalendara prate se i ciklusi, kombinacije i kalendarski progresi koji manje prevladavaju ili su slabije razumljivi. Brojanju od 819 dana svjedoči se u nekoliko natpisa. Skupine koje se ponavljaju od 9 dana (vidi dolje „Devet gospodara noći“) povezane su s različitim skupinama božanstava, životinja i drugih značajnih koncepata također su poznati.

Praćen je i Venerin ciklus od 584 dana, kojim su praćeni pojava i konjunkcije Venere kao jutarnje i večernje zvezde. Mnogi događaji u ovom ciklusu su smatrani nepovoljnim i štetnim, pa je ratovanje povremeno tempirano da koincidira sa fazama ovog ciklusa.

Praćeni su i drugi ciklusi, manje korišćeni ili slabije shvaćeni kao i kombinacije kalendarske progresije. U nekim natpisima se spominje i ciklus od 819 (7×9×13) dana. Također su su poznati i ponavljani skupovi od 9 i 13 dnevnih intervala a koji su povezani sa različitim grupama božanstava, životinja ili drugih značajnih majanskih koncepata.

Tzolkʼin

Tzolkʼin (u modernoj majanskoj ortografiji također i kao: tzolkin) naziv je koji majanistički istraživači često koriste za sveti krug Maja ili kalendar od 260 dana. Riječ tzolkʼin je neologizam skovan na yukatanskom majanskom jeziku i znači brojanje dana (Coe 1992). Naučnici još raspravljaju o raznim imenima ovog kalendara koji su koriste predkolumbijske Maje. Aztečki kalendarski ekvivalent, na nahuatl jeziku nazvan je Tonalpohualli.

Kalendar tzolkʼin kombinira dvadeset dana s trinaest dnevnih brojeva kako bi se postiglo 260 jedinstvenih dana. Koristi se za utvrđivanje vremena vjerskih i ceremonijalnih događaja i za proricanje. Svaki uzastopni dan je numeriran od 1 do 13, a potom starta ponovo s 1. odvojeno od toga, svakom danu je dodijeljeno ime u nizu s popisa 20-dnevnih imena koja su predstavljena u sljedećoj tabeli:

*Tzolk'in* kalendar: imenovani dani i pridruženi im glifovi
Red. br.¹	Naziv dana ²	Jukatek 16. vijek ⁴	Klas. majanski rekonstr. ⁵	Red. br.¹	Naziv dana ²	Jukatek 16. vijek ⁴	Klas. majanski rekonstr. ⁵
01	Imix'	Imix	Imix (?) / Ha' (?)	11	Chuwen	Chuen	(nepoznato)
02	Ik'	Ik	Ik'	12	Eb'	Eb	(nepoznato)
03	Ak'b'al	Akbal	Ak'b'al (?)	13	B'en	Ben	(nepoznato)
04	K'an	Kan	K'an (?)	14	Ix	Ix	Hix (?)
05	Chikchan	Chicchan	(nepoznato)	15	Men	Men	(nepoznato)
06	Kimi	Cimi	Cham (?)	16	K'ib'	Cib	(nepoznato)
07	Manik'	Manik	Manich' (?)	17	Kab'an	Caban	Chab' (?)
08	Lamat	Lamat	Ek' (?)	18	Etz'nab'	Etznab	(nepoznato)
09	Muluk	Muluc	(nepoznato)	19	Kawak	Cauac	(nepoznato)
10	Ok	Oc	(nepoznato)	20	Ajaw	Ahau	Ajaw
Napomene: Redoslijed imenovanog dana u Tsolkin kalendaru Naziv dana prema standardiziranom pravopisu gvatemalske Akademije majanskih jezika^[1] Glif (logogram) za imenovani dan Naziv dana prema opisu Yukatek Maja u 16. vijeku, uglavnom zapisao Diego de Landa; ova ortografija je (donedavno) dosta korištena U većini slučajeva stvarno ime dana, kako se izgovara u doba Klasičnog razdoblja (oko 200–900.), Kada je napravljena većina natpisa, nije poznato. Ovdje navedene verzije (u klasičnom Mayu, glavnom jeziku natpisa) rekonstruiraju se na temelju fonoloških dokaza, ako su dostupni. Simbol '?' označava da je rekonstrukcija privremena.^[2]

Neki sistemi su započeli brojanje s 1 Imix, zatim 2 Ikʼ, 3 Akʼbʼal itd. sve do 13 Bʼen. Zatim brojevi trecena-e opet kreću od 1 a sekvenca imenovanih dana se nastavlja, pa su slijedeći dani 1 Ix, 2 Men, 3 K'ib', 4 Kab'an, 5 Etz'nab', 6 Kawak i 7 Ajaw. Svih ovih dvadeset imenovanih dana koji su korišteni se oni ponavljaju a brojčana sekvenca se nastavlja, tako da poslije dana 7 Ajaw dolazi 8 Imix'. Tako je potrebno 260 dana da se dovrše ponavljanja ovih preklopljenih ciklusa od 13 i 20 dana (za sve moguće kombinacije broja i imena).

Haabʼ

**Haabʼ mjeseci**: nazivi i glifovi^[3] u nizu
Red. broj	Naziv (na Yucatec jeziku)	Glif	Glif iz klasičnog perioda	Značenje glifa ^[4]	Red. broj	Naziv (na Yucatec jeziku)	Glif	Glif iz klasičnog perioda	Značenje glifa
1	Pop				10	Yax			green^[5]
2	Woʼ				11	Sak			bijelo^[5]
3	Sip				12	Keh			crveno^[5]
4	Sotzʼ			šišmiš	13	Mak
5	Sek				14	Kʼankʼin
6	Xul				15	Muwan
7	Yaxkʼin				16	Pax
8	Mol				17	Kʼayab
9	Chʼen			crno^[5]	18	Kumkʼu
					19	Wayebʼ			pet nesretnih dana

Haabʼ je bio majanski solarni kalendar sastavljen od 18 mjeseci od po 20 dana svaki plus period od pet dana (bezimenih dana) na kraju godine poznat kao Wayeb '(ili kao Uayeb u ortografiji iz 16. vijeka). Smatralo se da je pet dana Wayebʼ-a opasno vrijeme. Foster 2002. godine piše: Za vrijeme Wayeba, portali između smrtne kraljevine i Podzemlja su se rastopili. Nijedna granica nije spriječila zlonamjerna božanstva da prouzrokuju katastrofe. Da bi uklonili ove zle duhove, Maje su imale običaje i rituale koje su praktikovala tokom Wayeba. Na primjer, ljudi su izbjegavali napuštati svoje kuće i prati ili češljati kosu. Bricker (1982) procjenjuje da je Haabʼ prvi put korišten oko 550. godine p.n.e. sa početnom tačkom zimskog solsticija.

Imena mjeseca Haabʼ danas su poznata po odgovarajućim imenima na jeziku Jukatek Maja iz perioda kolonijalnog doba, kako su ih prenijeli izvori iz 16. vijeka (posebno Diego de Landa i knjige poput Chilam Balam iz Chumayela). Fonemske analize glifovskih imena Haabʼ u majanskim natpisima u pretkolumbovskom periodu, pokazale su da se imena za ova razdoblja od dvadeset dana znatno razlikuju od regije do regije i od razdoblja do razdoblja, odražavajući razlike u osnovnom jeziku (jezicima) i upotrebi u klasičnoj i postklasičnoj eri, prije nego što su ih zapisani u španskim izvorima.

Svaki je dan u Haabʼ kalendaru identificiran brojem dana u mjesecu a onda i nazivom mjeseca. Brojevi dana počeli su glifom prevedenim kao smještaj imenovanog mjeseca, što se obično smatra 0. danom tog mjeseca, iako ga manjina tretira kao 20. dan prethodnog mjeseca. U ovom drugom slučaju, mjesto za mjesec Pop je 5. dan Wayeb'a. Za većinu je ipak prvi dan u godini dan 0 Pop (smještaj Popa). Nakon toga slijedili su 1 Pop, 2 Pop sve do 19 Pop, zatim bi slijedili 0 Wo, 1 Wo itd.

Budući da je Haabʼ imao 365 dana, a tropska godina 365.2422 dana, dani Haabʼ nisu se poklopili sa tropskom godinom.

Svaki dan u Haab' kalendaru je bio identifikovan brojem dana u mjesecu i imenom mjeseca. Brojevi dana su počinjali glifom koji se prevodi kao „smještaj“ imenovanog mjeseca, koji se obično smatra kao 0. dan tog mjeseca, mada ga manjina smatra za 20. dan prethodnog mjeseca. U ovom drugom slučaju, smještaj mjeseca Pop je 5. dan Wayeb'-a. Za većinu je prvi dan godine dan 0 Pop (smještaj Popa). Zatim bi sledili 1 Pop, 2 Pop... do 19 Pop, a sledeći bi bio 0 Wo, 1 Wo itd.

S obzirom da je godina Haabʼ imala 365 dana a tropska godina je trajala 365,2422 dana, dani godine Haabʼ nisu se poklopili s danima tropske godine.

Reference

^ ^a ^b Academia de las Lenguas Mayas de Guatemala (1988). Lenguas Mayas de Guatemala: Documento de referencia para la pronunciación de los nuevos alfabetos oficiales. Guatemala City: Instituto Indigenista Nacional. For details and notes on adoption among the Mayanist community, see Kettunen & Hemke (2005), p. 5.
^ Classic-era reconstructions are as per Kettunen and Helmke (2005), pp. 45–46.
^ Kettunen and Helmke (2005), pp. 47–48
^ These names come from de Landa's description of the calendar and they are commonly used by Mayanists, but the Classic Maya did not use these actual names for the day signs. The original names are unknown. See Coe, Michael D.; Mark L Van Stone (2005). Reading the Maya Glyphs. London: Thames & Hudson. str. 43. ISBN 978-0-500-28553-4. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
^ ^a ^b ^c ^d Coe, Michael D.; Mark L Van Stone (2005). Reading the Maya Glyphs. London: Thames & Hudson. str. 43. ISBN 978-0-500-28553-4. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)

[Academia-1] Academia de las Lenguas Mayas de Guatemala (1988). Lenguas Mayas de Guatemala: Documento de referencia para la pronunciación de los nuevos alfabetos oficiales. Guatemala City: Instituto Indigenista Nacional. For details and notes on adoption among the Mayanist community, see Kettunen & Hemke (2005), p. 5.

[2] Classic-era reconstructions are as per Kettunen and Helmke (2005), pp. 45–46.

[3] Kettunen and Helmke (2005), pp. 47–48

[4] These names come from de Landa's description of the calendar and they are commonly used by Mayanists, but the Classic Maya did not use these actual names for the day signs. The original names are unknown. See Coe, Michael D.; Mark L Van Stone (2005). Reading the Maya Glyphs. London: Thames & Hudson. str. 43. ISBN 978-0-500-28553-4. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)

[CoeVanstone43-5] Coe, Michael D.; Mark L Van Stone (2005). Reading the Maya Glyphs. London: Thames & Hudson. str. 43. ISBN 978-0-500-28553-4. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]