Turski rat za nezavisnost
Turski rat za nezavisnost (turski: İstiklâl Harbi, u literaturi poznat i kao Kurtuluş Savaşı - Rat za nezavisnost, ili Milli Mücadele - Nacionalna borba) je rat koji je vođen između turskih nacionalista i država Antante na drugoj strani, odnosno Grčke na zapadnom frontu, Armenije na istočnom, Francuske na južnom a sa njima i Velike Britanije i Italije u području Carigrada. Rat je izbio nakon 1. svjetskog rata i podjele Osmanskog Carstva između saveznika[9][10][11] što je dovelo do međunacionalnih sukoba što su zapadne sile, pogotovo Grčka, pokušale iskoristiti i u potpunosti slomiti Tursku i njen narod.
| Turski rat za nezavisnost İstiklâl Harbi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Datum | 19. maj 1919 - 24. juli 1923 | ||
| Lokacija | Anadolija, Sjeverna Mezopotamija i Trakija | ||
| Povod | Podjela Osmanskog carstva i pokušaj okupiranja velikog dijela turske teritorije | ||
| Ishod | Odlučujuća turska pobjeda[1] | ||
| Sukobljene strane | |||
| |||
| Komandanti | |||
| Vojne jedinice | |||
| |||
| Žrtve | |||
| |||
| 264.000 ubijenih grčkih civila[6] 60.000-250.000 ubijenih armenskih civila[7] (ubijeno oko 20% ukupne anadolijske muslimanske populacije, 40% ukupnog stanovništva provincija Van, Bitlis i Erzum) | |||
Turski nacionalni pokret (Kuva-yi Milliye) u Anadoliji je prerastao u formiranje nove Velike narodne skupštine uz vodstvo Mustafe Kemala Atatürk i njegovih kolega. Nakon završetka tursko-armenskog rata, francusko-turskog rata, grčko-turskih ratova (često se nazivaju istočni, južni i zapadni front rata, respektivno), poništen je Ugovor iz Sèvresa a sklopljen novi Ugovor iz Lausanne u julu 1923. Saveznici su napustili Anadoliju i istočnu Trakiju, odnosno teritoriju današnje Turske a Velika narodna skupština Turske se odlučila na osnivanje Republike Turske, koja je proglašena 29. oktobra 1923.
Sa osnivanjem turskog Nacionalnog pokreta, podjelom Osmanskog Carstva i ukidanjem sultanata, osmansko doba i carstvo je došlo do svog kraja. Sa Atatürkovim reformama, Turci su stvorili modernu, sekularnu, nacionalnu državu Tursku. Hilafet je i službeno ukinut 3. marta 1924. a zadnji halifa je prognan.
Sukobi
urediIstok
urediGranica između Osmanskog Carstva i Armenije je definirana Ugovorom iz Brest-Litovska koji je potpisan 3. marta 1918, nakon boljševičke revolucije a kasnije i Ugovorom iz Batuma od 4 juna 1918, potpisanog sa Armenijom. Bilo je očigledno da nakon primirja iz Mudrosa (30. oktobar 1918.) istočne granice Turske neće ostati onakvim kakve jesu. Armenska dijaspora i tročlana Antanta su nastojale preoblikovati granicu na štetu Turske.
Famoznih 14 tačaka o kojima je govorio američki predsjednik Woodrow Wilson su bile poticaj za Armence da situaciju preokrenu u svoju korist tvrdeći da imaju većinu što se tiče stanovništva kao i da su imali vojnu kontrolu nad istočnim regijama. Pokretanje armenske vojske na granicama između dvije države se koristilo kao argument za prekrajanje granica između Osmanskog Carstva i Armenije. Američki predsjednik Woodrow Wilson se složio o vraćanju te teritorije Armencima na osnovu navodne armenske dominacije po pitanju sastava stanovništva. Rezultati tih razgovora bili su takvi da su se odrazili na Ugovor u Sèvresu (10. august 1920).
Osim toga, bilo je pokreta Armenaca sa jugoistoka uz francusku podršku. Francusko-armenski sporazum iz 1916. je podržavao armenske zahtjeve za Kilikijom (dio turske teritorije uz granicu sa Sirijom) te podržavao osnivanje francusko-armenske legije.
Aktivna faza na istoku
urediPrije nego što će pojačati diplomatsku ofanzivu, da bi pokazala znak moći na pregovaračkom stolu, Armenija je prabacila svoje snage do Olte, što je dovelo do bitke za Oltu. Bitka za Oltu je značila završetak razgovora sa ruskom vladom nakon čega je od strane Osmanskog Carstva potpisan Ugovor iz Sèvresa. Ovo se desilo nakon okupacije Artvina od strane gruzijskih snaga 25. jula iste godine.
Zapad
urediRat na zapadu je uslijedio jer su zapadni saveznici, posebno britanski premijer David Lloyd George, obećali Grčkoj teritorijalne ustupke na račun teritorije Osmanskog Carstva ako bi Grčka ušla u rat na strani saveznika. Ovi teritorijalni ustupci su uključivali dijelove istočne Trakije, ostrva Imbros (Gokceadi), TenedoS (Bozcaada) i dijelove zapadne Anadolije, oko grada Izmira. Grci su želili svojoj teritoriji pridodati Istanbul (Carigrad) kako bi postigli ciljeve Velike ideje, iredentističkog koncepta grčkih nacionalista, ali su se članice Antante tome usprotivile.
Od tročlane Antante je odlučeno da Grčka kontrolira zonu oko Izmira i Ayvalika u zapadnoj Maloj Aziji. Razlog za to je bilo italijansko iskrcavanje na južnoj obali Turske, u gradu Antaliji. Saveznici su bili zabrinuti zbog italijanske ekspanzije u ovom dijelu Evrope pa su zamislili da bi grčka kontrola ove teritorije spriječila dalju italijansku teritorijalnu ekspanziju.
28. maja, Grci su napali Ayvalık. Osmanski potpukovnik Ali Çetinkaya je od domicilnog stanovništva formirao jedinicu a uz ovu jedinicu formirane su i druge jedinice koje su bile odlučne suprostaviti se grčkoj agresiji.
Saveznička odluka da dozvoli Grčkoj zaposjedanje teritorije oko Izmira rezultirala je zbog činjenice da su se Italijani već ranije iskrcali u Anadoliju. Suočeni s talijanskim pripajanjem dijelova teritorije Male Azije, na kojoj je živjela značajna grčkog manjina, grčki premijer Venizelos je osigurao savezničku dozvolu za grčku okupaciju Izmira kako bi navodno zaštitili civilno stanovništvo tokom previranja. Međutim, Turci su tvrdili da Venizelos želi stvoriti homogena grčkog naselja i teritorije kako bi bio u stanju da ih pripoji Grčkoj i ostvari Veliku ideju te je svojim javnim izjavama ostavio malo sumnje o grčkom namjerama: "Grčka ne vodi rat protiv islama, već protiv Osmanlijske, anahrone Vlade, i njene korumpirane, sramne, i krvave uprave te nastoji da je protjera sa tih teritorija gdje većinsko stanovništvo čine Grci."[12]
Aktivna faza na zapadu
urediOdmah nakon što su se grčke snage iskrcale u Smirnu, turski nacionalisti su na njih otvorili vatru. Grčke snage su koristile Smyrnu kao osnovu za pokretanje napada dublje u Anadoliju. Mustafa Kemal Ataturk je odbio da prihvati čak i privremeno grčko prisustvo u Smirni. Turski nacionalisti su ipak uz pomoć oružanih snaga Ataturka porazili grčke trupe i protjerali ih iz Smirne i ostatka Anadolije.
Zapadna rezolucija
urediSa granicama na istoku i jugu koje su osigurane ugovorima i sporazumima, Mustafa Kemal je sada bio na komandnom položaju. Stekla se situacija da su nacionalisti od 5. septembra 1922. mogli da traže da Grci evakuišu Istočnu Trakiju, Imbros i Tenedos, kao i Malu Aziju, a da rijeka Marica ponovo postane zapadna granica Turske, kao što je to bila i prije 1914. Bili su spremni da brane neutralnu zonu Konstantinopolja i prolaz kroz Bosfor i Dardanele a nakon što su Francuzi predložili Ataturku da se poštuje stvarnu situacija na terenu[13] on se sa time složio 28. septembra.[14] Francuska, Italija i Britanija pozvale su Mustafu Kemala na pregovore o prekidu vatre. Zauzvrat, 29. septembra Kemal je zatražio početak pregovora u Mudanji. Pregovori su počeli 3. oktobra, a zaključeno je i primirje koje je dogovoreno 11. oktobra, dva sata prije nego što su Britanci namjeravali da se angažuju u Chanaku i potpisano dan poslije. Grci su u početku odbili da se slože sa primirjem, ali su to učinili 13. oktobra. Faktori koji su ubijedili Tursku da potpiše primirje možda su uključivali i dolazak britanskog pojačanja. Saveznici su primirjem priznali tursko pravo na Istočnu Trakiji, o kojoj su se dogovoreno na konferenciji u Lozani 20. novembra 1922.[15]
Jug
urediTokom raspada Osmanskog Carstva, mnoge evropske sile su željele ugrabiti dio toga carstva kada dođe do njegovog konačnog pada. Isti slučaj je bio i sa Francuskom koja je željela pod svoju kontrolu staviti jugoistočni dio Osmanskog Carstva, dijelove današnje Turske, Sirije, Libana i Iraka. Nakon što su francuske snage pokušale da preuzmu kontrolu nad Sirijom, planinski masiv Taurus je predstavljao veliki problem za vladu u Ankari. Pošto su Francuzi bili stranci na tom području, koristili su usluge Armenaca sa kojima su bili saveznici dok su Turci sarađivali sa arapskim plemenima. Pored grčke prijetnje, Francuzi i njihova intervencija na turskoj teritoriji je bio drugi najopasniji izazov za Tursku. Turci su smatrali da ako razbiju grčku prijetnju, Francuzi se neće moći oduprijeti.
Konferencija u Londonu
urediS ciljem da očuvaju Ugovor iz Sevresa članice Antante su nastojale da prisile turske revolucionare na poštivanje uslova iz mirovnog ugovora kroz održavanje niza konferencija u Londonu. Konferencija u Londonu, sa znatno različitim stavovima među suprotstavljenim stranama je doživjela neuspjeh i u prvoj i drugoj fazi. Modifikovana verzija Ugovora iz Sèvresa nije odgovarala turskom Nacionalnom paktu.
Londonska konferencija dala je priliku članicama Antante da preokrenu neke od svojih politika. U oktobru, strane u pregovorima su primile izvještaj Admirala Marka Lamberta Bristola. Organizovao je komisiju sa ciljem analize situacije i razjašnjenja vezanog za okupaciju Izmira kao i za poduzimanje narednih aktivnosti u regiji. Komisija je izvjestila da ako aneksija ne uslijedi, Grčka ne bi trebala ostati jedina okupaciona sila u ovoj oblasti. Admiral Bristol nije bio siguran kako objasniti ovu aneksiju savezniku SAD-u. Predsjednik Woodrow Wilson insistirao je na poštovanju nacionalnosti u 14 tačaka. Znajući za osjećanja Turaka, vjerovao je da neće prihvatiti ovu aneksiju.
Niti izveštaj sa Konferencije u Londonu niti izvještaj admirala Mark Lamberta Bristola nije promijenio stav britanskog premijera Davida Lloyd Georgea. 12. februara 1921. pristao je na aneksiju Egejske obale, nakon čega je uslijedila grčka ofanziva. David Lloyd George je postupio u skladu sa svojim osjećanjem koje je vezano za ovaj problem razvio tokom Bitke kod Galipolja, za razliku od generala Milnera, koji je bio njegov oficir na terenu.
Reference
uredi- ^ Chester Neal Tate, Governments of the World: a Global Guide to Citizens' Rights and Responsibilities, Macmillan Reference USA/Thomson Gale, 2006, str. 205.
- ^ "The Place of the Turkish Independence War in the American Press (1918-1923), Bülent Bilmez" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 2. 6. 2018. Pristupljeno 10. 9. 2018.
- ^ Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti tarihi I, Ege Üniversitesi Basımevi, 1984, pg 319-334
- ^ Turkish General Staff, Türk İstiklal Harbinde Batı Cephesi, Edition II, Part 2, Ankara 1999, str. 225
- ^ Kate Fleet, Suraiya Faroqhi, Reşat Kasaba: [The Cambridge History of Turkey Volume 4], Cambridge University Press, 2008, ISBN 0-521-62096-1, str. 159. Pristupljeno 11. juna 2015.
- ^ Death by Government, Rudolph Rummel, 1994.
- ^ Armenia : The Survival of a Nation, Christopher Walker, 1980.
- ^ Cornis-Pope, Marcel & Neubauer, John, History of the literary cultures of East-Central Europe, John Benjamins Publishing Company, 2004, ISBN 9789027234520, str. 21. (English)
- ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/609790/Turkey
- ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 15. 5. 2008. Pristupljeno 10. 6. 2015.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
- ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 24. 10. 2007. Pristupljeno 24. 10. 2007.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
- ^ "Not War Against Islam-Statement by Greek Prime Minister" in The Scotsman, June 29, 1920 p. 5
- ^ Harry J. Psomiades, The Eastern Question, the Last Phase: a Study in Greek-Turkish Diplomacy (Pella, New York 2000), 33.
- ^ A.L. Macfie, 'The Chanak affair (September–October 1922)' Balkan Studies 20(2) (1979), 332.
- ^ Macfie, 341.
Vanjski linkovi
uredi