Vilnius

	Vilnius
	Grad
	Mozaik Vilnus
Zastava	Grb
Država	Litvanija
Nadmorska visina	112 m
Površina	401 km2
Stanovništvo	539,939 (2014)
Vremenska zona	UTC+02:00
Poštanski broj	01001-14191
Pozivni broj	(+370) 37
	Veb-sajt: www.vilnius.lt

Vilnius (poljski: Wilno, finski: Vilna, ruski: Вильнюс) glavni je i najveći grad Litvanije. Ima preko 555.000 stanovnika i prostire se na 401 km².^[1] To je i drugi po veličini grad u Baltičkim državama. Vilnius čini istoimenu općinu u sastavu okruga Vilnius, koji čini šire gradsko područje. Grad je dobio ime po rijeci Vilniji.^[2]

Stari dio grada Vilniusa, jedno od najvećih očuvanih gradskih jezgara u istočnoj Evropi, je danas na spisku svjetske baštine UNESCO-a

Odlukom Evropskog parlamenta Vilnius i Linz su proglašeni kulturnim prijestonicama Evrope za 2009. godine, što su uspješno i ostvarili.

Položaj

Vilnius se nalazi u jugoistočnoj Litvaniji, na svega 20 km od bjeloruske granice. Od Baltičkog mora na zapadu zemlje grad je udaljen oko 320 km. Drugi po veličini grad u Litvaniji, Kaunas, nalazi se na 102 km zapadno od Vilniusa.

Vilnius se nalazi u zapadnom dijelu prostrane Istočnoevropske nizije. Grad je smješten na 112 m nadmorske visine, u dolini rijeke Neris. Područje grada je blago zatalasano. Gradsko upravno područje zauzima danas 402 km². Grad Vilnius se obrazovao na mjestu ušća rijeke Vilnie u značajniju rijeku Neris. Rijeka meandrira kroz grad. Na području gradske uprave nalazi i niz malih jezera ledničkog porijekla, oko kojih su danas smješteni gradski parkovi.

Historija

Grad se prvi put spominje 1323. u pismu litvanskog velikog vojvode Gedimina. Neki historičari smatraju da je Vilnius grad Voruta koji je bio glavni grad Litvanije za vrijeme kralja Mindauga. u 13. vijeku. Grad je bio glavni grad Velike Kneževine Litvanija (rezidencija vojvode je ranije bila u obližnjem dvorcu Trakai). Velika Kneževina Litvanija bila je snažna država koja se protezala od Baltika do Crnog mora. Grad polako gubi na značenju nakon ujedinjenja Litvanije i Poljske. Početkom 16. vijeku sagrađene su gradske zidine.

Godine 1579. osnovan je Vilniuski Univerzitet te je grad postao jedan od najvažnijih naučnih i kulturnih centara Poljsko-Litvanske Unije. U gradu su studirali pripadnici raznih naroda koji su govorili različitim jezicima, te je grad uspoređivan s Babilonom. U 17. i 18. vijeku grad je nastradao u mnogim ratovima koji su se vodili u pribaltičkom prostoru između Poljsko-Litvanske Unije, Rusije, njemačkog viteškog reda i Švedske. Nakon podjele Poljske pripao je Ruskom Carstvu. U vrijeme ruske vlasti razvoj grada je stagnirao. Početkom 20. vijeka većinu stanovnika u gradu činili su Poljaci i Jevreji, a Litvanaca, i Rusa bilo je svega nekoliko postotaka.

Nakon Prvog svjetskog rata proglašena je nezavisnost Litvanije. Između Litvanije i Poljske došlo je do spora oko Vilniusa. Između 1920. i 1922. godine postojala je posebna država nazvana Republika Srednja Litvanija koja je obuhvaćala samo prostor Vilniusa s okolicom. Godine 1922. Poljska je zauzela Vilnius i glavni grad Litvanije je privremeno premješten u Kaunas. Poljaci su potakli njegov razvoj: ponovo je otvoren univerzitet i razvija se industrija pa je 1931. godine Vilnius, odnosno poljski Wilno, bio peti grad po veličini u Poljskoj.

Već početkom Drugog svjetskog rata sovjetske su trupe zauzele Vilnius (prema tajnom sporazumu Hitlera i Staljina o podjeli Poljske). Sovjetska je vlast Vilnius vratila Litvaniji koja je 1940. godine postala jedna od sovjetskih republika. Između 1941. i 1944. godine grad je bio pod njemačkom okupacijom i ubijeno je 95% Jevreja koji su živjeli u gradu. Godine 1944. sovjetske su snage vratile grad koji je postao glavni grad Litvanske Sovjetske Socijalističke Republike. Godine 1946. preostalo poljsko stanovništvo protjerano je iz grada. Od 1991. Vilnius je glavni grad nezavisne Litvanije. Danas se razvija u moderni europski grad.

Klima

Vilnius ima umjereno kontinentalnu klimu.^[3] Prosječna godišnja temperatura iznosi 6.1 °C, u januaru je prosječna temperatura -4.9 °C, dok je u julu 17 °C. Prosječna godišnja količina padavina iznosi 664 mm.

Znamenitosti

Vilnius je grad vrlo bogate arhitekture raznih stilova. Izmjenjuju se gotika, renesansa, barok i neoklasicizam. Staro gradsko središte (Vilniaus senamiestis), koje čini 1487 zgrada i 70 ulica na oko 1.497 m², upisano je na listu svjetske baštine UNESCO-a. Poznata je gradska vijećnica na glavnom trgu Rotušės aikštė. Turistički su zanimljive zgrade univerziteta i predsjednička palača. Postoji tvrđava iz vremena litvanskog velikog vojvode Gedimina.

Vilnius je poznat kao grad mnogih crkava (jedan od gradova s najvećim brojem crkava u gradskom središtu). Zanimljiva je katedrala sv. Stanislava i Vladislava, koja izgledom podsjeća na grčki hram (netipično za arhitekturu sjeverne Evrope). Crkva sv. Ane remek-djelo je kasne gotike. Nalazi se u kompleksu crkve i samostana sv. Bernarda.

Zanimljiv kulturni projekt je umjetnička republika Užupis. Umjetnici su dio grada proglasili posebnom umjetničkom "državom" u kojoj se održavaju razni kulturni projekti.

Crkva Svete Ane
Crkva Svetog Casimira
Gate of Dawn
Gediminasova tvrđava

Obrazovanje

U gradu ima nekoliko univerziteta. Najveći i najstariji je Univerzitet Vilnius u Starom gradu sa 23.000 studenata. Univerzitet je prepoznat po visokom obrazovnim standardima, učestvuje u projektima sa organizacijama kao što su: UNESCO i NATO. Univerzitet sarađuje sa ostalim univerzitetima širom Evrope.^[4] Podjeljen je na 14 fakulteta, 5 instituta i 4 istraživačka centra.

Ostali veliki univerziteti uključuju [[Univerzitet Mykolas Romeris, sa 19.000 studenata, Vilnius Gediminas Technical University sa 13.500 studenata i Vilnius Pedagogical University koji broji 12.500 studenata. Specijalizirane visoko škole sa statusom univerziteta su: General Jonas Žemaitis Military Academy of Lithuania i Litvanska muzička akademija.

Univerzitet Vilnius
Univerzitet Mykolas Romeris
Univerzitet Vilnius Gediminas

Transport

Trojelbus u Vilniusu

Vilnus ima dobro razvijen javni prijevoz. Oko 45 % stanovništva koristi javni prijevoz do posla.^[5] U upotrebi je 250 autobusa i 260 trojelbusa. Prve autobusne linije su uvedene 1926. godine ,a prvi trolejbus je uveden 1956. godine.

U Vilniusu postoji internacionalni aerodrom koji ovaj grad povezuje sa nekoliko evropskih destinacija. Trenutno aerodrom ima 89 destinacija u 28 zemalja. Aerodrom se nalazi 5 kilometara od centra grada.

Razvijen je i željeznički saobraćaj. Željezničkim linijama Vilnius je povezan sa Minskom, Kalinjingradom, Moskvom i Sankt Peterburgom.

Gradske četvrti

Grad Vilnius je sastavljen od 21 gradske četvrti:

1. Verkiai
2. Antakalnis
3. Pašilaičiai
4. Fabijoniškės
5. Pilaitė
6. Justiniškės
7. Viršuliškės
8. Šeškinė
9. Šnipiškės
10. Žirmūnai
11. Karoliniškės

12. Žvėrynas
13. Grigiškės
14. Lazdynai
15. Vilkpėdė
16. Naujamiestis
17. Senamiestis
18. Naujoji Vilnia
19. Paneriai
20. Naujininkai
21. Rasos

Sport

Nekoliko timova ima sjedište u gradu. Najveći je košarkaški klub Lietuvos Rytas, koji je učesnik evropskih takmičenja, domaće lige i Baltičke lige. Osvajač je ULEB Eurokupa 2005. i 2009. godine.^[6] Domaće utakmice igra u Lietuvos Rytas Areni i Siemens Areni.

Najveći fudbalski klub u Vilniusu je VMFD Žalgiris, koji se takmiči u prvoj litvanskoj A Ligi. Prvaci Litvanije su bili 4 puta, litvanski kup su osvajali 7 puta, super kup su osvajali 3 puta, a jednom su bili prvaci druge divizije sovjetskog saveza.^[7] Domaće utakmice igraju na stadionu LFF Stadium, koji ima kapacitet od 5,500 sjedećih mjesta.