زمانی ئۆدیا
ئۆدیا /əˈdiːə/ [٨] ( ଓଡ଼ିଆ , ISO : Oṛiā, گۆکردن [oˈɽia] ( </img> ; [٩] پێشتر بە ئۆریا ناسرابوو /ɒˈriːə/ ) زمانێکی ھیندۆ-ئارییە و لە ویلایەتی ئۆدیشای ھیندستان قسەی پێدەکرێت، زمانی فەرمی لە ئۆدیشا (پێشتر بە ئۆریسا ناسرابوو)،[١٠] کە قسەکەرانی ڕەسەن ٪٨٢ی دانیشتووانەکەی پێکدەھێنن، [١١] و ھەروەھا لە بەشێک لە ڕۆژئاوای بەنگال، [١٢] جارخاند، ئەندرە پرادێش و... چاتیسگار [١٣] زمانی ئۆدیا یەکێکە لە زمانە فەرمییەکانی ھیندستان؛ زمانی فەرمی ئۆدیشا و دووەم زمانی فەرمی جارخاندە، [١٤] [١٥] [١٦] ھەروەھا زمانەکە لەلایەن دانیشتوانێکی بەرچاوەوە کە نزیکەی ٧٠٠ ھەزار کەسە لە ناوچەی چاتیسگار قسەی پێدەکرێت.
| ئۆدیا | |
|---|---|
| ଓଡ଼ିଆ | |
 ووشەی "ئۆدیا" بە شێوە نووسینی ئۆدیای | |
| خوێندنەوە | داڕێژە:IPA-or |
| قسەی پێدەکرێ لە | ھیندستان |
| ناوچە | ئۆدیشا[ئ] |
| ڕەگەز | ئۆدیاییەکان |
| ژمارەی ئاخێوەران | ٣٥ ملیۆن (٢٠١١–٢٠١٩)[١][٢] وەک زمانی دووەم: ٤ million[١] |
| بنەماڵەی زمان | ھیندو-ئەوروپی
|
| شێوەزارەکان | |
| سیستەمی نووسین | شێوە نووسینی ئۆدیا ھێڵکاری ئۆدیا شێوە نووسینی کالینگا (لە کۆندا) |
| ڕەوشی فەرمیبوون | |
| زمانی فەرمییە لە |  ھیندستان |
| سامان دەدرێتەوە بەدەستی | Odisha Sahitya Akademi, Government of Odisha[٦] |
| کۆدەکانی زمان | |
| ISO 639-1 | or |
| ISO 639-2 | ori |
| ISO 639-3 | ori – MacrolanguageIndividual codes: ory – ئۆدیا spv – سامبالپوری ort – ئادیڤاسی ئۆدیا (کۆتیا) dso – دێسیا (duplicate of [ort])[٧] |
 ██ Odia majority or plurality
██ Significant Odia minority | |
ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی. | |
زمانی ئۆدیا شەشەم زمانی ھیندییە کە وەک زمانێکی کلاسیک دەستنیشان کراوە لەسەر بنەمای ئەوەی کە مێژوویەکی ئەدەبی دوور و درێژی ھەیە و قەرزێکی زۆری لە زمانەکانی دیکە نەکردووە [١٧] [١٨] [١٩] [٢٠] سەرەتاییترین نووسراوی ناسراو لە ئۆدیادا دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ١٠ی زایینی. [٢١]
مێژوو
دەستکاریزمانی ئۆدیا زمانێکی ھیندۆ-ئاریانی ڕۆژھەڵاتیە و سەر بە بنەماڵەی زمانی ھیندۆ-ئارییەکانە و لە ئۆدرا پراکریتەوە سەرچاوەی گرتووە کە لە پراکریتی ماگادی کە زیاتر لە ١٥٠٠ ساڵ لەمەوپێش لە ڕۆژھەڵاتی ھیندستان قسەی پێدەکرا، و زمانی سەرەکییە کە لە دەقە سەرەتاییەکانی جاین و بوداییەکان بەکارھاتووە، [٢٢] پێدەچێت ئۆدیا تاڕادەیەک کاریگەرییەکی کەمی لە فارسی و عەرەبی ھەبووبێت، بە بەراورد بە زمانە سەرەکییەکانی دیکەی ھیندۆ-ئاریایی. [٢٣]
دابەشبوونی جوگرافی
دەستکاریھیندستان
دەستکاریزمانی ئۆدیا بە شێوەیەکی سەرەکی لە ویلایەتی ئۆدیشا قسەی پێدەکرێت، بەڵام دانیشتوانی بەرچاوی زمانی ئۆدیا لە ویلایەتەکانی دراوسێدا ھەن، وەک ئەندرە پرادێش ، مادیا پرادێش ، جارخاند ، ڕۆژئاوای بەنگال و چاتیسگار . [٢٥]
وڵاتانی دەرەوە
دەستکاریڕەوەندی ئۆدیا لە چەندین وڵاتی جیھاندا بوونیان ھەیە و ژمارەی قسەکەرانی ئۆدیا لە سەرانسەری جیھاندا دەگاتە ٥٠ ملیۆن کەس، [٢٦] [٢٧] ڕێژەیەکی بەرچاویان ھەیە لە وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ئاسیا وەک تایلەند و ئیندۆنیزیا، بە شێوەیەکی سەرەکی لەلایەن ساداباکانەوە ھێنراوە، بازرگانانی کۆن لە ئۆدیشا کە زمانەکەیان لەگەڵ کولتوورەکەدا ھەڵگرتووە لە کاتی بازرگانی کۆندا ، [٢٨] و لە وڵاتانی ڕۆژئاوای وەک ئەمریکا و کەنەدا و ئوسترالیا و ئینگلتەرا، زمانەکە لە وڵاتانی بۆرما و مالیزیا و فیجی و مۆریس و سریلانکا و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستیشدا بڵاوبووەتەوە [٢٧] وەک زمانێکی زگماکی لەلایەن کۆمەڵگەی بۆناز لە باکووری ڕۆژھەڵاتی بەنگلادیش قسەی پێدەکرێت.
سیستەمی نووسین
دەستکاری
زمانی ئۆدیا شێوە نووسینی ئۆدیایی (بە ڕێنووسی کالینگاش ناسراوە) بەکاردەھێنێت، ڕێنووسێکی براھمییە کە بە پلەی یەکەم بۆ نووسینی زمانی ئۆدیا و ئەوانی دیکەی وەک سانسکریت و چەند زمانێکی بچووکی ناوچەیی بەکاردێت، ھێڵکارییەکە لە ماوەی نزیکەی ١٠٠٠ ساڵدا پەرەی سەندووە و سەرەتاییترین شوێنەواری بۆ ساڵی ١٠٥١ی زایینی دەگەڕێتەوە.
شێوە نووسینی ئۆدیا
دەستکاری| ଅ | ଆ | ଇ | ଈ | ଉ | ଊ | ଋ | ୠ | ଌ | ୡ | ଏ | ଐ | ଓ | ଔ |
| କ | ଖ | ଗ | ଘ | ଙ |
| ଚ | ଛ | ଜ | ଝ | ଞ |
| ଟ | ଠ | ଡ | ଢ | ଣ |
| ତ | ଥ | ଦ | ଧ | ନ |
| ପ | ଫ | ବ | ଭ | ମ |
| ଯ | ର | ଳ | ୱ | |
| ଶ | ଷ | ସ | ହ | |
| ୟ | ଲ | ଡ଼ | ଢ଼ | କ୍ଷ |
| ା | ି | ୀ | ୁ | ୂ | ୃ | ୄ | ୢ | ୣ | େ | ୈ | ୋ | ୌ |
| ଂ | ଃ | ଁ | ୍ | ଼ | । | ॥ | ଽ | ଓଁ | ୰ |
| ୦ | ୧ | ୨ | ୩ | ୪ | ୫ | ୬ | ୭ | ୮ | ୯ |
بەرنامەکان
دەستکاریوەرگێڕی گۆگڵ لە ساڵی ٢٠٢٠ یەکەم وەرگێڕی خۆکاری بۆ زمانی ئۆدیا ناساند [٢٩] دواتریش مایکرۆسۆفت لە کۆتایی ھەمان ساڵەدا ئۆدیای لە وەرگێڕی سەرھێڵی خۆیدا جێگیر کرد. [٣٠]
ئەمانەش ببینە
دەستکاری- ڕێنووسەکانی براھمی
- لاکشمی پورانا
- لیستی زمانەکان بەپێی ژمارەی قسەکەرانی زگماکی لە ھیندستان
تێبینی
دەستکاری
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ئ ا زمانی ئۆدیا at Ethnologue (22nd ed., 2019)
- ^ «Scheduled Languages in descending order of speaker's strength – 2011» (PDF). Registrar General and Census Commissioner of India.
- ^ «Jharkhand gives second language status to Magahi, Angika, Bhojpuri and Maithili». The Avenue Mail. 21 March 2018. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی ئازاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 30 April 2019 ھێنراوە.
{{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ «West Bengal Official Language Act, 1961». www.bareactslive.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ Roy، Anirban (28 February 2018). «Kamtapuri, Rajbanshi make it to list of official languages in». India Today. لە 30 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 30 March 2018 ھێنراوە.
{{cite magazine}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=،|date=، و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Odisha Sahitya Academy». Department of Culture, Government of Odisha. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئازاری ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ Hammarström (2015) Ethnologue 16/17/18th editions: a comprehensive review: online appendices
- ^ "Odia", Lexico.
- ^ «PRS | Bill Track | The Constitution (113th Amendment) Bill, 2010». www.prsindia.org (بە ئینگلیزی). لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ «Constitution amended: Orissa is Odisha, Oriya is Odia». hindustantimes.com/ (بە ئینگلیزی). 2011-09-06. لە 2018-01-31 ھێنراوە.
- ^ Mahapatra، B.P. (2002). Linguistic Survey of India: Orissa (PDF). Kolkata, India: Language Division, Office of the Registrar General. p. 14. لە 20 February 2014 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ «Ordeal of Oriya-speaking students in West Bengal to end soon». The Hindu. 21 May 2009. لە 30 January 2019 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ Pioneer، The. «Govt to provide study facility to Odia-speaking people in State». The Pioneer. لە ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Oriya gets its due in neighbouring state- Orissa- IBNLive». Ibnlive.in.com. ٤ی ئەیلوولی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئابی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ Naresh Chandra Pattanayak (١ی ئەیلوولی ٢٠١١). «Oriya second language in Jharkhand». The Times of India. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Bengali, Oriya among 12 dialects as 2nd language in Jharkhand». daily.bhaskar.com. ٣١ی ئابی ٢٠١١. لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ «Classical Language : Odia» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ «Odia gets classical language status». The Hindu. 20 February 2014. لە 20 February 2014 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ «Odia becomes sixth classical language». The Telegraph. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٥ ھێنراوە.
- ^ «Milestone for state as Odia gets classical language status». The Times of India. 21 February 2014. لە 29 March 2015 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ Pattanayak، Debi Prasanna. Classical Odia (PDF). Bhubaneswar: KIS Foundation. p. 54. لە 26 July 2016 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ Misra, Bijoy (11 April 2009).
- ^ «Odia Language». Odisha Tourism. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ Tripathī، Kunjabihari (1962). The Evolution of Oriya Language and Script. Utkal University. p. 29, 222. لە 21 March 2021 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ James Minahan (2012). Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 233. ISBN 978-1-59884-659-1.
- ^ «Oriya language». Encyclopedia Britannica. لە ٢ی تەممووزی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Oriya language, also spelled Odia, Indo-Aryan language with some 50 million speakers.
- ^ ئ ا Institute of Social Research and Applied Anthropology (2003). Man and Life. Vol. 29. Institute of Social Research and Applied Anthropology. لە 31 July 2012 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ Subhakanta Behera (2002). Construction of an identity discourse: Oriya literature and the Jagannath cult (1866–1936). Munshiram Manoharlal Publishers. لە 31 July 2012 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ Statt، Nick (٢٦ی شوباتی ٢٠٢٠). «Google Translate supports new languages for the first time in four years, including Uyghur». The Verge (بە ئینگلیزی). لە ٢٧ی شوباتی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «Odia Language Text Translation is Now Available in Microsoft Translator». Microsoft. ١٣ی ئابی ٢٠٢٠.
بەستەری دەرەکی
دەستکاری- زمانی ئۆدیا لە کێرلی
- Odia Wikipedia
- Praharaj, G.C. Purnachandra Odia Bhashakosha ٥ی ئابی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. (Odia-English dictionary). Cuttack: Utkal Sahitya Press, 1931–1940.
- A Comprehensive English-Oriya Dictionary (1916–1922)
داڕێژە:Odia languageداڕێژە:Languages of India
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە زمانی ئۆدیا تێدایە. |
ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «kurdish-alpha» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="kurdish-alpha"/> نەدۆزرایەوە