Bu maqaleni vikileştirmek kerek. Bu demek ki, başqa Vikipediyamaqalelerine bağlantılarnı qoşmaq kerek. Sağ oluñız. Maqaleler daa yazılmağan olsa bile (bu alda bağlantılar qırmızı olacaq — bu adiy şey).
Ağaç — qurucılıq ve sanayıda qullanılğan, tereklerden yapılğan anizotrop lifli materialdır. O, ağaçlı ösümliklerniñ köpeginiñ çoqusını teşkil etmek içün ösümlik toqumasından ibaret. Ösümlikte ağaç tamırlardan yapraqlarğa çig şeker keçirüvini ve terek ya da çalı içün qaviy tayançnı teminley.
Standart (ağaçnıñ nomenklaturasını belgilegen) onı «ağaçlı ösümliklerniñ ağaçlarını, pıtaqlarını ve tamırlarını teşkil etmek içün ekinci dereceli turğun toqumalarnıñ (yardımcı, keçirici ve saqlav) bir cemisi» dep tayinley[1].
Kolaj
Öz mehanik hususiyetleri, issilik qıymeti ve bediiy istisal içün hammal olaraq, em de bir çoq saalar içün eñ qıymetli materiallardan biridir. Ağaç qurucılıq ve sanayıda (kâğıt sanayı, himiya sanayı ve ilâhre) ve yaqıcı olaraq çoq qullanıla. Bazı ösümlikler (hurma, bambuk ve ilâhre) lignifitsirovannıy toquma meydanğa ketire, amma ekinci kambiyden degil: demek, o ağaç degil.
Resim
Ağaçnı ögrengen fen ağaç ilimidir , ağaç numünelerini toplamaq dünyada ksiloteka deyler. Ağaç toplamaq ya da bu materialğa aveslikke ksilofiliya deyler.
Er bir tür ağaçnıñ esas qurulış birlemi — liftir. İnkişafnıñ başlanğıç basamaqtaki lif suv ve suvlu eritmeler içün ğayet elastik ve qolay keçirilgen qabuqqa maliktir. Yaşqa köre qabuqnıñ qaviyligi kesen-kes arta, onıñ yüksek mölekulâr organik birikmelerge: tsellüloza, gemitsellüloza ve ligninge çevirilmesi sebebinden keçirimliligi eksile. Mehanik (libropenoplast lifleri), keçirici (damar ve traheyalar), saqlav (parenhima) ülkeleri bar.
Ağaçnı ögrengen fen ağaç ilimidir, ağaç numünelerini toplamaq dünyada ksiloteka deyler. Ağaç toplamaq ya da bu materialğa aveslikke ksilofiliya deyler.
Ağaç damar-lifli boğçanıñ terkibiy qısımlarından biridir ve, adet üzre, aynı prokambiy ya da kambiyden — pülpa ya da floyemadan peyda olğan boğçanıñ başqa terkibiy qısmınen qarşılaştırıla. Prokambiyden damar-lifli boğçalar peyda olğanda 2 al közge çarpa: ya bütün prokambiy üküretleri ağaç ve qabuq elementlerine çevirile — qapalı boğçalar dep adlandırılğanlar elde etile (yüksek spora, bir yapraqlı, bazı ise eki yapraqlı ösümlikler), ya da ağaç ve qabuq toquması arasındaki sıñırda faal toquma qatlamı qala — kambiy ve peyda olğan desteler açıq ola (eki pıtaqlı ösümlikler ve gimnozermler).
«Statford A» neft platforması «Polimariner» floteli ile
Birinci alda ağaçnıñ miqdarı daimiy qala, ösümlik ise qalınlığını arttırmağa qadir olmay, ekincisinde kambiyniñ faaliyeti sayesinde ağaçnıñ miqdarı yıl sayın arta, ösümlikniñ kevdesi ise yavaş-yavaş qalınlaşa. Ukrain ağaç çeşitlerinde ağaç terekniñ ortasına (köşesine), qabuğı ise çetine yaqın ola. Başqa bazı ösümliklerde ağaç ve köpçekli ağaçnıñ özara farqlı yerleşmesi közge çarpa.
Ağaçnıñ yüzü, bir qaç hususiyetleri kösterile
Ağaçnıñ terkibine lignifikatsiyalanğan, ekseriyetle qalın qabuqlı endi ölü ülkeli elementler kire; Diger taraftan, qabuq canlı elementlerden, canlı protoplazmadan, ülke suvundan ve ağaç olmağan ince qabuqtan ibaret. Ağaçta ölgen, qalın divarlı ve lignifikatsiyalanğan elementler olsa da, aksine, olar tiridirler, amma umumiy qaide emiyetli derecede deñişmey. Damar-lifli boğçanıñ eki qısmı da fiziologik vazifeleri ceetinden biri-birinden farqlana: çig şeker, yani içinde irigen maddeler olğan suv, ağaç boyu topraqtan yapraqlarğace köterile, peyda olğan plastik şeker ise. qabuq boyu ene. Üceyre zarlarınıñ lignifikatsiyası adiseleri tsellüloza zarınıñ mahsus maddelernen siñdirilmesinden peyda ola, olar adet üzre lignin umumiy adınen birleştirile.
Ligninniñ olması ve aynı vaqıtta qabuqnıñ lignifikatsiyası bazı hususiyetler yardımınen qolaylıqnen tanıla. Lignifikatsiya sayesinde ösümliklerniñ qabuqları qaviy, qattı ve elastik ola; aynı vaqıtta suvğa qolay keçirilgenlerine baqmadan, olar suvnı yutmaq ve şişmek qabiliyetini coyalar.
Prokambiyniñ üküretleri tarafından meydanğa kelgen birinci dereceli ağaç ve kambiyniñ faaliyeti neticesinde peyda olğan ekinci dereceli ağaç arasında farq bar. Terek ve çalılarnıñ kevdesiniñ kesi- tinde yıl devamında kambiyniñ devriy faaliyeti neticesinde peyda olğan yıllıq alqalar açıq körüne. Bir çoq tereklerde, hususan cenübiy keñliklerde, ağaçnıñ, açıq tışqı qısmından — sap ağaçından ğayrı, içki, daa qara qısmı da bar (ağaç özegi), olarnıñ cigerlerinde katranlar, dubil maddeler, yağlar, saqızlar, qoqulı ve boyalayıcı maddeler ve ilâhre yerleştirile[2].
Genetik injeneriya ve selektsionerlerniñ energetika ve hammal maqsatlarında ağaçnı tez östürüv tehnologiyasında ğayretleri müim muvafaqiyetlerge irişti: Braziliyada 2006 senesi çamnıñ orta mahsuldarlığı yılına 1 gağa 28,5 m3, evkaliptniñ - 119 m3 teşkil ete. Teñeştirmek içün: Rusiye ormanlarında ağaç ösyuviniñ intensivligi ineyapraqlı terekler içün yılına gektarğa 1,5 m3-ten, qattı ağaçlar içün ise 2,5-3,0 m3-ge qadar deñişe.
Ağaçnıñ terkibine bir sıra mürekkep organik birikmeler kire. Tolu himiyaviy talil onıñ terkibinde 50% yaqın üglerod, 6% gidrogen ve 44% öksigen olğanını köstere. Üceyre divarı biri-birinen bağlı olğan tsellüloza zıncırı mölekulalarından ibaret set qurulışına malik, olar başqa üglevodorodlarnen (gemitsellülozalarnen), em de lignin ve çeşit ekstraktiv maddelernen toldurılğan. Üceyrelerara tsementleyici madde esasen kaltsiy ve magniy pektatlarıdır, ceset boşluqlarında ise, hususan qattı ağaçlarda, katranlar, saqızlar, yağlar, dubil maddeler, pigmentler ve minerallar toplana. Ağaçnıñ terkibine 45-60% tsellüloza, 15-35% lignin ve 15-25% gemitsellüloza kire. Tışqı, çıqaruv maddelerniñ miqdarı çoq şeyge bağlı ve ağaç köpçekli ve ağaç özeginde farqlıdır. Ağaçnıñ mineral maddelerniñ miqdarı (külniñ miqdarı) adet üzre 1%-den çoq eksik ola.
Ağaçnıñ qaviyligi — bu mehanik yüklerniñ tesiri altında yıqıluvğa qarşı turmaq qabiliyetidir. Sığdıruv ve çekilme qattılığı (yukniñ liflerge nisbeten qoyuluv yönelişlerine köre — boylama ve keniş) ve statik büküv arasında farq bar.
Terekniñ köpeginiñ kesicisi, ayrı bir yıllıq alqaları, em de yürek ve köpçek ağaçlarıAğaçnıñ lifler boyunca çekilme qattılığı sıqıluv qattılığından 2—3 kere, lifler boyunca çekilme qattılığından ise 20—30 kere ziyadedir. Bazı cınıslar içün çekilme qattılığınıñ sıñırı 100...200 MPa-ğa yete. Ağaçnıñ lifler boyunca mahsus çekilme qattılığı çelik ve cam lifleriniñ böyle köstergiçinen teñeştirile. Lâkin ağaçnıñ qaviylik hususiyetlerini eksiltken qusurlar (tüyumler, çatlaqlar ve ilâhre) olğanı sebebinden, onıñ bu hususiyetlerini konstruktsiyalarda ömürge keçirmek qıyındır. Yımşaq ağaç ağaçnıñ çekilme qattılığı dımlıqqa az bağlı, qattı ağaç ağaçları içün bu tesir daa ziyade emiyetlidir.
Ağaçnıñ sıqıluv qattılığı numünelerde — lifler boyunca ve boyu 20h20 mm kesikli, uzunlığı 30 mm olğan prizmalarda belgilene. Ağaçnıñ lifler boyunca sıqıluv qaviyligi onıñ lifler boyunca qaviyliginden 4— 6 kere ziyadedir.
Ağaçnıñ statik büküv qattılığı lifler boyunca sıqıluv qattılığından ziyadedir, lâkin çekilme qattılığından eksiktir ve çeşit türler içün 50...100 MPa ola. Statik büküv qattılığınıñ yüksek qıymetleri ağaçnı büküv üzerinde çalışqan konstruktsiyalarda (balçıqlar, rafterler, ştangalar, panel ve ilâhre) keñ qullanmağa imkân bere.
Ağaçnıñ dımlığı er bir material kibi tam olaraq belgilene — bu kölem ya da kütle birlemindeki suvnıñ miqdarıdır. Dımlılıq böyle esaplana: dımlı maddeniñ numünesi massasını ölçeyler, soñra ölçev numünesi qurutqıçta 100—105 °S ararette qurutıla, soñra madde kene çekile, amma endi quru. Sılaq ve quru maddeniñ massası arasındaki farq numünedeki suvnıñ miqdarını belgiley. Kütleviy dımlıqnı esaplamaq içün adiy matematik formulanı qullanmaq kerek: qurutmazdan evelki numüneniñ massasını qurutqan soñki numüneniñ massasını çıqarıp, farq neticesini qurutqan soñ numüneniñ massasına bölip, arttırmaq kerek. 100 fayızğa ziyade ola. Neticede ağaçnıñ dımlığı (massası) faizlernen ola.
Ağaçnıñ gigroskopikligi — bu materialnıñ etraf müitten dımlıqnı özüne siñdirmek qabiliyetidir. Bu hususiyet ağaçnıñ dımlığına bağlıdır. Quru ağaç dım ağaçtan ziyade gigroskopik ola. Gigroskopiklikni eksiltmek içün materialnı yağlı boyalar, emal ya da çeşit laklarnen qaplaylar. Gigroskopiklik doğrudan-doğru ağaçnıñ başqa bir hususiyetine — keñlikke bağlıdır. Ağaçnıñ şişmesi materiallar uzun vaqıt yüksek dımlıqta olğanda özini köstere.
Ağaçnıñ teşikligi — teşiklerniñ köleminiñ ağaçnıñ umumiy kölemine nisbetidir. Ağaçnıñ çeşit çeşitleri içün keñlikniñ çeşit qıymetleri bar, amma orta esapnen onıñ qıymetiniñ diapazonı 30-80% teşkil ete.
Oyuqlar ağaçnıñ tegiz olmağan quruması neticesinde peyda ola. Ağaç özyekten uzaqtaki qatlamlarda tezce quruy, demek, eger qurutuv tehnologiyanı bozıp yapılğan olsa, ağaçnıñ şekili deñişe — o, oyuqlı ola. Kiçikleşüv tesiri altında oyuqlar çeşit yönelişlerde çeşit ola. Lifler boyunca o, emiyetsizdir, tahminen 0,1% teşkil ete. Lifler boyunca ölçü deñişmeleri daa ziyade emiyetlidir ve asıl nushanıñ 5-8%-i ola bile. Bundan da ğayrı, oyuqlanuv ağaçta çatlaqlar peyda oluvınen beraber ola, bu ise soñki mahsulatnıñ keyfiyetine emiyetli derecede tesir ete. Qurutuv tehnologiyasını közetip ve mahsulatlarnı cıyğanda belli bir tehnologiyalarnı qullanıp, oyuqlanuvdan ve çatlaqlanuvdan qaçınmaq mümkün. Demek, misal olaraq, materialnıñ bütün uzunlığı boyunca ağaçlarda boylama relyef kesikleri yapıla, olar tartışuv vaqtında peyda olğan içki kerginliklerni yengilleştireler.
Yarıqlanuv ağaçnıñ tışqı ve içki qatlamlarınıñ teñsiz quruması neticesidir. Dımlıqnıñ buvlanuv ceryanı ağaçtaki dımlıq belli bir sıñırğa (muvazenege) yetmegence devam ete, bu ise doğrudan-doğru etraftaki avanıñ araretine ve dımlığına bağlıdır.
İssilik keçirüv qabiliyeti. Başqa qurucılıq materiallarından farqlı olaraq, ağaç sıcaqnı zayıf keçire. Bu ise onı binanıñ issilik izolâtsiyası içün qullanmağa imkân bere. Quru qayın ve çam ağaçlarınıñ lifler boyunca issilik keçirüv qabiliyeti 0,128 ve 0,349 Vt/(m·K) ola.
Spetsifik issilik qabiliyeti bütün ağaç çeşitleri içün tahminen bir — quru ağaç içün 0...100°S temperaturada 1,7...1,9 kC/(kg·K).
Ağaçnıñ elektrik hususiyetleri üç köstergiçnen belgilene:
Elektrik keçirimliligi (spetsifik keçirimlilik) — spetsifik qarşılıqnıñ tersidir, o, dımlıqqa, ağaç çeşitine, araretke ve tok aqımınıñ yönelişine bağlıdır. Alâqa direkleri ve elektrik liniyaları içün ağaçnı cıyğanda, elektrik meydanında lak ve boya qaplamalarını qoyğanda, ağaçnıñ dımlığını ölçegende, mahsus qarşılıqnı esapqa almaq kerek.
Quru ağaçnıñ elektrik keçirimliligi emiyetsizdir, şunıñ içün onı izolâtsiya materialı olaraq qullanmaq mümkün.
Ağaçnıñ dane boyundaki elektrik qarşılığı dane boyundakiden bir qaç kere eksiktir. Ağaçnıñ araretiniñ artması onıñ qarşılıq kösterüviniñ aman-aman 2 kere eksilmesine ketire.
Elektrik küçü — bu, materialnıñ parçalanuvı peyda olğan elektrik kerginliginiñ materialnıñ qalınlığına nisbetinen harakterlengen köstergiçtir. Ağaçnıñ elektrik izolâtsiya hususiyetlerine qıymet keskende, elektrik küçüni esapqa almaq kerek.
Dielektrik (izolâtsiya) hususiyetleri. Ağaçnıñ böyle hususiyetleri qurutuv vaqtında, ağaçnı yapıştıruv ve büküv vaqtında yüksek çastotalı toklar saasında materialnı qızdıruv ceryanlarını esaplağanda ameliy emiyetke maliktir. Olar eki köstergiçnen qıymet kesile:
dielektrik keçirimlilik — ağaç prokladkalı kondensatornıñ ava aralığı olğan aynı kondensatornıñ imkânına nisbetidir.
dielektrik coyumlar köşesiniñ toqunması eki tok vektorı arasındaki köşedir, olardan birisi kerginlik vektorını 90° köşege alıp bara, eger coyumlar olmasa, ekincisi kerginlik vektorını 90°-den kiçik köşege alıp bara, çünki ağaçtaki dielektrik coyumlarğa.
Ses keçirimliligi — bu materialnıñ ses dalğalarını keçirmek qabiliyetidir. Eger issilik keçirüv ceetinden ağaç eñ yahşı material olsa, ses keçirimliligi ceetinden ağaç başqa qurucılıq materiallarına yeñile. Bu sebepten divarlar ve ağaç pollar qurulğanda, ses keçirimliligini eksiltken qoşma materiallarnı (artqa tolduruvnı) qullanmaq kerek.
Reñk — ağaçnıñ keyfiyetini, yaşını ve vaziyetini köstergen bir çeşit alâmettir. Yüksek keyfiyetli ve daa sağlam ağaçnıñ tüsü lekesiz ve başqa inklüziyasız bir türlü ola. Eger ağaçta lekeler ve lekeler olsa, bu onıñ çürükliginiñ delilidir. Ağaçnıñ tüsü de atmosfera şaraitiniñ tesiri altında deñişe bile.
Qoqusı ağaçtaki katran ve dubil maddelerniñ miqdarına bağlıdır. Yañı kesilgen ağaçnıñ qoqusı daa küçlü ola, ağaç quruğan sayın, dımlıq ve zarur katranlar buvlanğan sayın, qoqu zayıflaşa.
Tekstura — ağaçnı kesmeknen peyda olğan örnek. Kesik tüzlügi çeşit vaqıtlarda peyda olğan yıllıq alqalarnı ve ağaç qatlamlarını keçe ve neticede ağaçnı başqa materiallardan ayırğan yıllıq sızıqlarnıñ has şekili peyda ola.
Ağaçnıñ massa köstergiçi. Ağaçnıñ sıqlığı ve kölem massası arasında farq bar. Sığıntılıq — boşluqlar ve dımlıqnı esapqa almadan, ağaçnıñ birlem köleminiñ massasıdır. Bu massa ağaçnıñ çeşitine bağlı degil ve 1,54 g/sm3 teşkil ete. Obyemli massa — ağaçnıñ birlik köleminiñ tabiiy alında, yani dımlıq ve boşluqlarnı esapqa alğan massasıdır.
Egrilik — ağaç lifleriniñ ağaç, balçıq ya da tahtanıñ boylama köşesine nisbeten parallel olmağan yerleşmesidir. O, tabiiy ve suniydir, bunı doğru yağlamamaq sebebinden. Köy qatlam da ağaçnıñ çekilme qaviyligini ve, neticede, bükülme qaviyligini de çoq eksilte, yani balçıq, raf, pekitüv kibi tahta ya da balçıqlardan faydalanmaq istenmey. Red etmekten (ya da doğru sepmekten) başqa küreş usulları yoq. Super-kürlingniñ misali olaraq Karel qayın ağaçını ketirmek mümkün.
Ağaçnı teşkil etmek içün esas organik maddeler: tsellüloza, lignin ve gemitsellülozalar.
Tsellüloza — tabiiy polimer, uzun zıncırlı mölekulalı polisaharid. Tsellülozanıñ formulası (S6N10O5)n, mında n — polimerleşüv derecesi, 6000-14000-ge musaviy. Pek turğun maddedir, suvda ve umumiy organik iriticilerde (spirt, efir ve ilâhre) irimey, tüsü beyaz. İnce lifler şeklindeki tsellüloza makromolekulalarınıñ boğçalarına mikrofibrillalar deyler. Olar ülke divarınıñ tsellüloza ramkasını teşkil eteler. Mikrofibrillâtsiyalar, adet üzre, ülkeniñ uzun köşesi boyunca yönelişeler, olarnıñ arasında lignin, gemotsellüloza ve suv bar.
Lignin — mürekkep qurulışlı qoqulı tabiatlı (polifenol) polimer; terkibinde tsellülozadan ziyade üglerod ve az öksigen bar. Yaş ülke divarınıñ bağlanuv ceryanı aynı şu maddenen bağlıdır. Lignin himiyaviy ceetten turğun degil, qolaylıqnen öksidlene, hlornen tesirleşe, qızdırılğanda sirkelerde, kvarts ekşiliginiñ suvlu ilâclarında ve onıñ ekşi tuzlarında iriye.
Gemitsellülozalar — bu polisaharidlerniñ gruppası, olarnıñ terkibinde pentozanlar (S5N8O4)n ve geksozanlar (S6N10O5)n bar. Bir baqıştan geksozanlarnıñ formulası tsellülozanıñ formulasınen aynıdır. Lâkin bütün gemitsellülozalarda polimerizatsiya derecesi çoq alçaq ve 60—200 ola. Bu ise, tsellülozağa köre, mölekula zıncırları qısqa olğanını ve bu maddelerniñ turğunlığını eksik olğanını köstere.
Ağaçnıñ qusurları — bu onıñ ayrı yerlerindeki qusurlar, olar keyfiyetni eksilteler ve qullanuv imkânlarını sıñırlaylar. Ağaçnıñ qusurları onıñ normal qurulışından sapmaları, zararlanuvları ve hastalıqlarınen bağlı ola bile. Olar böyle gruppalarğa bölüneler: çatlaqlar, tüyumler, böcekler, mantarlar, cesetler tarafından zararlanğan, kevdeniñ şekilindeki qusurlar (çatlamaq, yaqınlaşmaq), ağaç qurulışındaki qusurlar, yaralar, ağaçnıñ ortasında anomal çökündiler, himiyaviy boyalav. Qusurlarnıñ ağaçnıñ qurucılıq ihtiyaclarına kelişkenligine tesiri olarnıñ yerleşken yerine, çeşitine, zararnıñ kölemine, em de ağaçnıñ maqsadına bağlıdır. Ağaçnıñ sınıfı mevcut olğan qusurlarnı köz ögüne alıp belgilene. Olarnıñ asıl oluvı çeşit türlü ola bile. Olarnıñ bazıları terek ösüv devirinde, digerleri ise — saqlanğan ve işletilgen devirde peyda ola.
Ağaç konstruktsiyalar çalışqan vaqıtta eñ büyük zararnı dımlıq ketire. Ağaçnıñ hızmet müddetini uzatmaq içün onı bir qaç kere qarışmalardan birisinen siñdireler:
10 qısım tabiiy yağ, 1 qısım parafin ve 1 qısım skipidar;
Qattı ağaçlarğa mahogani, tik, eben, palisandr, emen, qarağay, evkalipt ve qayın kire. Evkaliptten ğayrı episi pek yavaş ösye, şunıñ içün dünyanıñ mahsulatı deyerlik bite. İneyapraqlı tereklerniñ (çam, nar, listvennitsa) ağaçları yımşaq ağaç çeşitlerine aittir. Olar tez öseler ve qolay işleneler, amma keyfiyetsiz ağaç sayılalar. Beyaz ağaçqa qayın, kül, çingene ve anbar ağaçları kire. Bu tereklerniñ episi tez öseler, olarnıñ ağaçları şponka içün qullanıla ve uçuzca sayıla.
Çeşit türlü ağaçlarnıñ qıymeti olarnıñ qaviyligi, qattılığı ve örnekniñ tekrarlanmazlığınen belgilene. Paalı mebel, parket, qapu ve içki eşyalar yapmaq içün qullanılğan belli bir soylar, başlanğıçta yüksek fiyatnı ve olarnı işlemek içün sarf etilgen küç ve paranı esapqa alğanda, elita sayıla. Ukrainada eñ çoq böyle soylar rastkele: emen, vişne, qayın, armut, ceviz, çingene.
Гупало Олег Петрович Хімія деревини: підручник / О. П. Гупало, О. П. Тушницький ; Національний лісотехнічний ун-т України. — 2-ге вид., виправ. і доп. — К. : Знання, 2008. — 276 с. — Бібліогр.: с. 274—276 .
Вінтонів Іван Степанович Деревинознавство: навч. посіб. / І. С. Вінтонів [та ін.] ; Український держ. лісотехнічний ун-т, Українська академія дизайну. — Л. : РВВ УкрДЛТУ, 2005 . — 256 с.: рис. — Бібліогр.: с. 237—241 .
Ємельянов Володимир Гнатович Переробка деревини: навч. посібник для студ. спец. 30401 «Лісове господарство» / В. Г. Ємельянов ; Харківський національний аграрний ун-т ім. В. В. Докучаєва. — Х. : [б.в.], 2007 . — 342 с.: рис., табл. — Бібліогр.: с. 326—328 .
Ємельянов Володимир Гнатович Основи деревинознавства і лісового товарознавства: навч. посібник: Для студ. фаху 7.130 .401 — Лісове господарство / В. Г. Ємельянов ; Харківський національний аграрний ун-т ім. В. В. Докучаєва. — Х. : [б.в.], 2004 . — 333 с.: рис., табл. — Бібліогр.: с. 328—330 .
ДСТУ EN 460:2003 Стійкість деревини та виробів з деревини. Природна стійкість суцільної деревини. — К. : Держспоживстандарт України, 2004. — (Національний стандарт України).
Козак Руслан Олегович Технологія деревинної маси: навч. посіб. / Р. О. Козак, П. А. Козакєвіч ; Український держ. лісотехнічний ун-т. — К. : Основа, 2004 . — 348 с.: рис. — Бібліогр.: с. 338—339 .
Бехта Павло Антонович Комплексна хімічна переробка деревини / П. А. Бехта [та ін.] ; Український держ. лісотехнічний ун-т. — К. : Основа, 2004 . — 176 с.: рис. — Бібліогр.: с. 168 .
Кірик Микола Дмитрович Механічне оброблення деревини та деревних матеріалів: підручник для вищих навч. закл. / М. Д. Кірик ; Національний лісотехнічний ун-т України. — Л. : КН, 2006 . — 412 с.: рис. — Бібліогр.: с. 403 .
Білей Петро Васильович Сушіння і захист деревини: підручник для студ. вищих навч. закл. / П. В. Білей, В. М. Павлюст ; Національний лісотехнічний ун-т України. — Л. : [б.в.], 2008 . — 312 c.: рис., табл.
Тименко В. П. Професійна дизайн-освіта: теорія і практика художньої обробки деревини — К. : Педагогічна думка, 2007 . — 288 с. — Бібліогр.: с. 264—275
Бехта Павло Клімат і деревина / П. Бехта, Козакєвіч Павел. — Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 2001 . — 202 с.: рис. — Бібліогр.: С.193-202 .
Войтович Іван Герасимович Основи технології виробів з деревини: підруч. для студ. спец. «Деревооброблювальні технології» / І. Г. Войтович. — Л. : [Нац. лісотехн. ун-т України]: [Країна ангелят], 2010 . — 304, [6] с. : рис., табл., кольор. іл. — Бібліогр.: с. 298 .
Бойчук Віталій Миколайович Різьблення деревини (історія, методика, практика): монографія / Бойчук Віталій Миколайович ; Вінниц. держ. пед. ун-т ім. М. Коцюбинського. — Вінниця: Данилюк В. Г., 2011 . — 315 с. : рис., табл. — Бібліогр.: с. 300—315 .
(рос.) Галактионов С. Г., Юрин В. М. Ботаники с гальванометром. — М.: Знание, 1979 .
(рос.) Гордеев А. М., Шешнев В. Б. Электричество в жизни растений. — М.: Наука, 1991. — 160 с. ISBN 5-02-004074-6
↑ДЕРЕВИ́НА
СЛОВНИК УКРАЇНСЬКОЇ МОВИ ONLINE. ТОМИ 1-14(А-ПРЕФЕРЕ́НЦІЯ)
