Czôrnogóra
|
Czôrnogóra (serb./czôrnogórsczi jãzëk: Црна Гора, Crna Gora) – państwò w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie, na zôpadze Bałkańsczégò Półòstrowù. Na pôłniowim zôpadze mô przistãp do Adriaticczégò Mòrza. Na zôpadze grańczi z Chòrwacją, na nordowim zôpadze z Bòsnią, òd nordowégò pòrénkù z Serbią (òd pòrénkù téż z dzélowò midzënôrodno ùznónym Kòsowò), òd pôłniowégò pòrénkù z Albanią.
Czôrnogóra ògłosëła pełną samòstójnotã 3 czerwińca 2006 rokù. Wczasni bëła dzélã kònfederatiwnégò Państwòwégò Związkù Serbie i Czôrnogórë (serb. Državna Zajednica Srbija i Crna Gora). Òd 2017 nôleżi do NATO. Ùżiwô eùro, nie bãdącë równak nôleżnikã eùroconë.
Stolëcą i nôwikszim gardã je Pòdgòrica. Historiczną i kùlturalną stolëcą Czôrnogórë je Cetinje.
Geògrafiô
edicëjôPòłożenié
edicëjôLeżi w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie, na zôpadnëch Bałkanach, pòmidzë Adriaticczim Mòrzã i Serbią.
Wiéchrzëzna
edicëjô- całownô: 13.812 km²
- wiéchrzëzna lądu: 13.452 km²
- wiéchrzëzna wòdów: 360 km²
- môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 162.
Lądowé grańce
edicëjô- òglowô długòsc wszëtczich grańców: 680 km
- państwa, z jaczima mô grańce: Albaniô 186 km, Bòsniô i Hercegòwina 242 km, Chòrwacjô 19 km, Kòsowò 76 km, Serbiô 157 km
Brzegòwô liniô
edicëjôCzôrnogóra mô kòntinentalną brzegòwą liniã długòscë 293,5 km. Długòsc pieglëszczów – 73 km. W skłôd Czôrnogórë wchôdô 14 mòrsczich òstrowów.
Klimat
edicëjôCzôrnogóra leżi w conie strzódzemnomòrsczégò klimatu. Je tuwò gòrąco i sëchò òb lato i jeséń, òb zëmã je dosc chłodno, bënë kraju je baro snieżësto.
Ùsztôłcenié terenu
edicëjôTeritorium Czôrnogórë mòżna pòdzelëc na trzë rëmie: ùbrzég Adriaticczégò Mòrza, dosc plaskati westrzédni dzél (dze leżą dwa nôwikszé gardë Pòdgòrica i Nikšić) i górsczi systemë pòrénkù Czôrnogórë.
Wësokòsc terenu
edicëjô- strzédnô wësokòsc: 1 086 m n.r.m.
- nôniższô wësokòsc: 0 m n.r.m. (Adriaticczé Mòrze)
- nôwëższi czëp: 2 522 m n.r.m (Bobotov Kuk)
Gruńtë wedle ùżiwaniô
edicëjô- rolné gruńtë 57,9% (w tim 33,7% òrnëch gruńtów)
- lasë 31,6% (w 2011)
Lëdze i spòlëzna
edicëjôPòpùlacjô
edicëjô- wielëna lëdztwa: 614 249 (wôrtoscë szacowóné na lëpińc 2018)
- môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 169.
Etniczné karna
edicëjôWedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù nôrodnoscowi skłôd w Czôrnogórze wëzdrzôł w taczi hewò spòsób:
- Czôrnogórcë — 47,28% westrzód lëdzy, chtërny òkreslelë swòją etniczną przënôleżnosc
- Serbòwie — 30,20 %
- Bòsniacë — 9,16 %
- Albańczicë — 5,16 %
- Mùzułmanie — 4,28%
- Cëgónie — 1,06 %
- Chòrwacë — 1,02%
Jãzëczi
edicëjôÒficjalnym jãzëkã je ód 2007 „czôrnogórsczi jãzëk”. Do 1992 rokù państwòwim jãzëkã Czôrnogóry był jãzëk serbòchòrwacczi, a tej – „serbsczi jãzëk ijekawsczégò dialektu”. Tak pòzwóny „czôrnogórsczi jãzëk” je pò richtoscë jednym òd standartizowónëch wariantów serbòchòrwacczégò jãzëkòwégò systemù i je wzôjno zrozëmiałi z serbsczim, chòrwacczim i bòsniacczim jãzëkã.
W òglowim spisënkù z 2011 rokù mieszkańcë Czôrnogórë wëmieniwelë taczé rodné jãzëczi:
- serbsczi — 44,67%
- czôrnogórsczi — 38,51%
- bòsniacczi — 6,17%
- albańsczi — 5,49%
- serbòchòrwacczi — 2,11%
- cëgańsczi — 0,85%
- chòrwacczi – 0,47%
Religijné karna
edicëjôWedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù 74% lëdztwa słëchô do prawòsławnégò Kòscoła. 19,62% lëdztwa je mùzułmanama, 3,53% słëchô do katolëcczégò Kòscoła.
Ùrbanizacjô
edicëjô- mieskô pòpùlacjô: 66,8% (w 2018 r.)
- wikszé miesczé westrzódczi: Pòdgòrica 150 977 mieszkańców, Nikšić 56 970, Herceg Novi 19 536, Pljevlja 19 489, Bar 17 727 (wedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù)
Pòliticzny system
edicëjô- òficjalnô pòzwa: Czôrnogóra (serbs., czôrnog.: Црна Гора / Crna Gora)
- pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika
- stolëca: Pòdgòrica
- czasowô cona: UTC+1
- państwowé swiãto: 13 lëpińca (Dzéń Państwòwòscë)
- nôrodny himn: „Oj, svijetla majska zoro” (Ò jasnô majowô rzozo)
Wëkònôwczô władza
edicëjô- prezydent Milo Đukanović (òd 20 maja 2018)
- premier Duško Marković (òd 28 lëstopadnika 2016)
Ùstawòdôwczô władza
edicëjôWładzã ùstawòdôwczą sprôwiô jednojizbòwi parlament – Zéńdzenié Czôrnogórë (Skupština Crne Gore), jaczi skłôdô sã z 250 nôleżników wëbiérónëch na sztërëlatną kadencjã.
Bibliografiô
edicëjôPaństwa w Eùropie | |
---|---|
Albańskô | Andorra | Aùstriô | Belgijskô | Biôłorus | Bòsnijô ë Hercegòwina | Bùlgarskô | Chòrwackô | Cyper | Czeskô Repùblika | Czôrnogóra | Dëńskô | Estóńskô | Fińskô | Francëjô | Greckô | Irlandëjô | Islandëjô | Italskô | Lëtewskô | Liechtenstein | Luksembùrskô | Łotewskô | Madżarskô | Malta | Miemieckô | Mòłdawskô | Mònakò | Néderlandzkô | Nordowô Macedoniô | Norweskô | Pòlskô | Pòrtugalskô | Rumùńskô | Ruskô | San Marino | Serbskô | Sloweńskô | Słowackô | Szpańskô | Szwajcarskô | Szwedzkô | Tëreckô | Ùkrajina | Watikan | Wiôlgô Britanijô | |
Zanôléżné teritoria: Alandsczé òstrowë | Farersczé òstrowë | Gibraltar | Grenlandzkô | Guernsey | Jersey | Man | Svalbard | |
Ògrańczoné ùznanié: Kòsowò | Pòdniéstrze |
Państwa z Eùro | |
---|---|
Państwa Gòspòdarczi i Walutowi Ùniji
Aùstriô | Belgijskô | Chòrwacją | Cyper | Estóńskô | Fińskô | Francëjô | Greckô | Irlandëjô | Italskô | Lëtewskô | Luksembùrskô | Łotewskô | Malta | Miemieckô | Néderlandzkô | Pòrtugalskô | Słowackô | Sloweńskô | Szpańskô |
|
jine państwa: Andorra | Czôrnogóra | Kosowskô | Mònakò | San Marino | Watikan |