Cadw

Cadw
Enghraifft o'r canlynol	corff cyhoeddus anadrannol
Dechrau/Sefydlu	1984
Rhiant sefydliad	Llywodraeth Cymru
Pencadlys	Caerdydd
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Gwefan	https://cadw.gov.wales/, https://cadw.llyw.cymru/
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Gwasanaeth amgylchedd hanesyddol Cymru yw Cadw sy'n rhan o Adran Economi, Gwyddoniaeth a Thrafnidiaeth Llywodraeth Cymru. Mae'n chwarae rôl debyg i English Heritage yn Lloegr a Historic Scotland yn yr Alban. Fe'i sefydlwyd ym 1984. Lleolir ei bencadlys yn Nhrefforest. Mae'n rhestru henebion ac yn sicrhau eu bod yn cael eu cynnal ac yn agored i'r cyhoedd.

Mae henebion Rhufeinig, tai hanesyddol, cestyll, ac abatai i gyd ymhlith yr adeiladau yng ngofal Cadw. Rhoddir isod restr o rai ohonynt, yn nhrefn yr wyddor, gyda dolen i dudalennau ar wefan Cadw.

Nodau ac amcanion

Gwaith Cadw yw amddiffyn amgylchedd hanesyddol Cymru, a'i wneud yn hygyrch. I'r diben hynny mae ganddo bedwar nod:

Gwarchod treftadaeth Cymru i'r safon orau bosibl.
Helpu i gynnal cymeriad unigryw tirweddau a threfi Cymru.
Helpu pobl i ddeall a gofalu am eu lle a'u hanes - a lle Cymru yn y byd.
Gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i les pobl yng Nghymru.

Detholiad o eiddo a warchodir gan CADW

Eiddo	Categori	Mynediad	Siroedd	Cymuned	Hanesyddol Sir	Map cyswllt, Cyfeirnod Grid a Chyfesurynnau	Cyfeirnod
Y Gaer, Aberhonddu	Caer Rufeinig	Am ddim	Powys	Yscir	Sir Frycheiniog	map SO003296 51°57′23″N 3°27′06″E / 51.9565°N 3.4517°E / 51.9565; 3.4517 (Y Gaer, Aberhonddu Caer Rufeinig)	^[1]
Castell Abertawe	Castell	Am ddim (allanol yn unig)	Abertawe	Abertawe	Morgannwg	map SS657930 51°37′14″N 3°56′28″E / 51.6205°N 3.9411°E / 51.6205; 3.9411 (Castell Abertawe)	^[2]
Barclodiad y Gawres Barclodiad y Gawres (Siambr gladdu)	Siambr Gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Aberffraw	Ynys Môn	map SH329707 53°12′26″N 4°30′13″E / 53.2072°N 4.5036°E / 53.2072; 4.5036	^[3]
Castell y Bere	Castell	Am ddim	Gwynedd	Llanfihangel-y-Pennant	Meirionnydd	map SH667085 52°39′30″N 3°58′16″E / 52.6583°N 3.9711°E / 52.6583; 3.9711 (Castell y Bere)	^[4]
Castell Biwmares Castell Biwmares	Castell Safle Treftadaeth y Byd.^[5]	Tâl	Ynys Môn	Biwmares (cod post LL58 8AP)	Ynys Môn	map SH607762 53°15′54″N 4°05′23″E / 53.2649°N 4.0897°E / 53.2649; 4.0897 (Castell Biwmares)	^[6]
Blaenafon gweithiau haearn	Diwydiannol Safle Treftadaeth y Byd.^[7]	Am ddim	Tor-faen	Blaenavon (cod post NP4 9RN)	Sir Fynwy	map SO249092 51°46′37″N 3°05′21″E / 51.777°N 3.0892°E / 51.777; 3.0892 (Blaenafon gweithiau haearn)	^[8]
Bodowyr	Siambr gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Llanidan	Ynys Môn	map SH462681 53°11′18″N 4°18′10″E / 53.1882°N 4.3029°E / 53.1882; 4.3029 (Bodowyr (Siambr gladdu))	^[9]
Castell Bronllys	Castell	Am ddim	Powys	Bronllys	Sir Frycheiniog	map SO149347 52°00′16″N 3°14′27″E / 52.0044°N 3.2407°E / 52.0044; 3.2407 (Castell Bronllys)	^[10]
Bryn Celli Ddu	Siambr gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Llanddaniel Fab	Ynys Môn	map SH507701 53°12′28″N 4°14′10″E / 53.2077°N 4.2361°E / 53.2077; 4.2361 (Bryn Celli Ddu (Siambr gladdu))	^[11]
Castell Bryn Gwyn	Cynhanesol	Am ddim	Ynys Môn	Llanidan	Ynys Môn	map SH465670 53°10′42″N 4°17′52″E / 53.1784°N 4.2979°E / 53.1784; 4.2979 (Castell Bryn Gwyn)	^[12]
Bryntail Adeiladau Cloddfa Plwm	Diwydiannol	Am ddim	Powys	Llanidloes Allanol	Sir Drefaldwyn	map SN913868 52°28′08″N 3°36′03″E / 52.4688°N 3.6008°E / 52.4688; 3.6008 (Bryntail (Adeiladau Cloddfa Plwm))	^[13]
Caer Gybi (Caer Rufeinig)	Gaer Rufeinig	Am ddim	Ynys Môn	Caergybi	Ynys Môn	map SH247826 53°18′42″N 4°37′55″E / 53.3116°N 4.632°E / 53.3116; 4.632 (Caer Gybi (Caer Rufeinig))	^[14]
Caer Lêb	Enclosure	Am ddim	Ynys Môn	Llanidan	Ynys Môn	map SH472674 53°10′55″N 4°17′12″E / 53.1819°N 4.2866°E / 53.1819; 4.2866 (Caer Lêb)	^[15]
Caer y Twr	Bryngaer	Am ddim	Ynys Môn	Trearddur	Ynys Môn	map SH219829 53°18′47″N 4°40′29″E / 53.3131°N 4.6747°E / 53.3131; 4.6747 (Caer y Twr)	^[16]
Castell Caerffili	Castell	Tâl	Caerffili	Caerffili	Morgannwg	map ST155870 51°34′35″N 3°13′14″E / 51.5763°N 3.2206°E / 51.5763; 3.2206 (Castell Caerffili)	^[17]
Caerllion	Roman Fort	Am ddim	Casnewydd	Caerleon	Sir Fynwy	map ST337906 51°36′37″N 2°57′32″E / 51.6103°N 2.9588°E / 51.6103; 2.9588 (Caerllion)	^[18]
Castell Caernarfon	Castell Safle Treftadaeth y Byd.^[5]	Tâl	Gwynedd	Caernarfon	Sir Gaernarfon	map SH477626 53°08′22″N 4°16′37″E / 53.1394°N 4.277°E / 53.1394; 4.277 (Castell Caernarfon)	^[19]
Caernarfon Muriau'r dref	Muriau'r dref Safle Treftadaeth y Byd.^[5]	Am ddim	Gwynedd	Caernarfon	Sir Gaernarfon	map SH479626 53°08′28″N 4°16′31″E / 53.141°N 4.2754°E / 53.141; 4.2754 (Caernarfon Muriau'r dref)	^[20]
Caerwent Tref Rufeinig	Tref Rufeinig	Am ddim	Sir Fynwy	Caerwent	Sir Fynwy	map ST469907 51°36′45″N 2°46′06″E / 51.6126°N 2.7683°E / 51.6126; 2.7683 (Caerwent (Tref Rufeinig))	^[21]
Capel Garmon Siambr gladdu	Siambr Gladdu	Am ddim	Conwy	Bro Garmon	Sir Ddinbych	map SH817543 53°04′23″N 3°45′57″E / 53.073°N 3.7658°E / 53.073; 3.7658 (Capel Garmon (Siambr gladdu))	^[22]
Capel Lligwy	Crefyddol	Am ddim	Ynys Môn	Moelfre	Ynys Môn	map SH499863 53°21′08″N 4°15′23″E / 53.3523°N 4.2564°E / 53.3523; 4.2564 (Capel Lligwy)	^[23]
Capel Non	Crefyddol	Am ddim	Sir Benfro	Tyddewi	Sir Benfro	map SM750243 51°52′20″N 5°16′08″E / 51.8722°N 5.2689°E / 51.8722; 5.2689 (Capel Non)	^[24]
Castell Carreg Cennen	Castell	Tâl	Sir Gaerfyrddin	Dyffryn Cennen	Sir Gaerfyrddin	map SN668190 51°51′16″N 3°56′07″E / 51.8545°N 3.9352°E / 51.8545; 3.9352 (Castell Carreg Cennen)	^[25]
Carreg Coetan Arthur	Siambr Gladdu	Am ddim	Sir Benfro	Casnewydd	Sir Benfro	map SN060394 52°01′07″N 4°49′42″E / 52.0186°N 4.8282°E / 52.0186; 4.8282	^[26]
Plasdy Carswell	Cartrefol	Am ddim (tu allan)	Sir Benfro	Penally	Sir Benfro	map SN098010 51°40′34″N 4°45′08″W / 51.676°N 4.7523°W / 51.676; -4.7523 (Plasdy Carswell)	^[27]
Castell Cas-gwent	Castell	Tâl	Sir Fynwy	Cas-gwent	Sir Fynwy	map ST533940 51°38′37″N 2°40′32″E / 51.6437°N 2.6755°E / 51.6437; 2.6755 (Castell Cas-gwent)	^[28]
Cas-gwent Bulwark Camp	Lloc cynhanesyddol	Am ddim	Sir Fynwy	Cas-gwent	Sir Fynwy	map ST538927 51°37′52″N 2°40′08″E / 51.6312°N 2.6689°E / 51.6312; 2.6689 (Cas-gwent Bulwark Camp)	^[29]
Cas-gwent Mur y borth	Mur y Dref	Am ddim	Sir Fynwy	Cas-gwent	Sir Fynwy	map ST533937 51°38′25″N 2°40′34″E / 51.6404°N 2.6762°E / 51.6404; 2.6762 (Cas-gwent Mur y borth)	^[30]
Castell Casnewydd	Castell	Am ddim	Casnewydd	Stow Hill	Sir Fynwy	map ST311884 51°35′27″N 2°59′42″E / 51.5908°N 2.9951°E / 51.5908; 2.9951 (Castell Casnewydd)	^[31]
Castellnewydd, Pen-y-bont ar Ogwr	Castell	Am ddim	Pen-y-bont ar Ogwr	Pen-y-bont ar Ogwr	Morgannwg	map SS902800 51°30′32″N 3°34′59″E / 51.5089°N 3.583°E / 51.5089; 3.583 (Castellnewydd, Pen-y-bont ar Ogwr)	^[32]
Croes Caeriw	Crefyddol	Am ddim	Sir Benfro	Carew	Sir Benfro	map SN047037 51°41′53″N 4°49′40″E / 51.698°N 4.8278°E / 51.698; 4.8278 (Croes Caeriw)	^[33]
Castell Cilgerran	Castell	Tâl	Sir Benfro	Cilgerran	Sir Benfro	map SN194431 52°03′25″N 4°38′03″E / 52.0569°N 4.6342°E / 52.0569; 4.6342 (Castell Cilgerran)	^[34]
Castell Coch	Castell	Tâl	Caerdydd	Tongwynlais	Morgannwg	map ST130826 51°32′10″N 3°15′18″E / 51.536°N 3.2549°E / 51.536; 3.2549 (Castell Coch)	^[35]
Bryngaer Coed Llanmelin	Bryngaer	Am ddim	Sir Fynwy	Caerwent	Sir Fynwy	map ST461925 51°37′45″N 2°46′46″E / 51.6291°N 2.7794°E / 51.6291; 2.7794 (Bryngaer Coed Llanmelin)	^[36]
Castell Coety	Castell	Am ddim	Pen-y-bont ar Ogwr	Coety Uchaf	Morgannwg	map SS923814 51°31′20″N 3°33′12″E / 51.5221°N 3.5534°E / 51.5221; 3.5534 (Castell Coety)	^[37]
Castell Conwy	Castell Safle Treftadaeth y Byd.^[5]	Tâl	Conwy	Conwy (postcode LL32 8AY)	Sir Gaernarfon	map SH783774 53°16′48″N 3°49′32″E / 53.2801°N 3.8256°E / 53.2801; 3.8256 (Castell Conwy)	^[38]
Conwy Muriau'r dref	Mur y Dref Safle Treftadaeth y Byd.^[5]	Am ddim	Conwy	Conwy	Sir Gaernarfon	map SH780776 53°16′54″N 3°49′52″E / 53.2817°N 3.8312°E / 53.2817; 3.8312 (Conwy Muriau'r dref)	^[39]
Castell Cricieth	Castell	Tâl	Gwynedd	Criccieth	Sir Gaernarfon	map SH499377 52°54′58″N 4°13′57″E / 52.916°N 4.2324°E / 52.916; 4.2324 (Castell Cricieth)	^[40]
Castell Cydweli	Castell	Tâl	Sir Gaerfyrddin	Kidwelly	Sir Gaerfyrddin	map SN409070 51°44′23″N 4°18′20″E / 51.7398°N 4.3055°E / 51.7398; 4.3055 (Castell Cydweli)	^[41]
Abaty Cymer	Crefyddol	Am ddim	Gwynedd	Llanelltyd	Meirionnydd	map SH721195 52°45′29″N 3°53′46″E / 52.7581°N 3.8962°E / 52.7581; 3.8962 (Abaty Cymer)	^[42]
Abaty Dinas Basing Abaty Dinas Basing	Crefyddol	Am ddim	Sir y Fflint	Holywell	Sir y Fflint	map SJ196774 53°17′17″N 3°12′27″E / 53.288°N 3.2074°E / 53.288; 3.2074 (Abaty Dinas Basing)	^[43]
Din Dryfol siambr gladdu	Siambr Gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Aberffraw	Ynys Môn	map SH395724 53°13′30″N 4°24′17″E / 53.225°N 4.4048°E / 53.225; 4.4048 (Din Dryfol (Siambr gladdu))	^[44]
Din Lligwy	Cytiau Gwyddelod	Am ddim	Ynys Môn	Moelfre	Ynys Môn	map SH497861 53°21′03″N 4°15′33″E / 53.3508°N 4.2592°E / 53.3508; 4.2592 (Din Lligwy (Cytiau Gwyddelod))	^[45]
Castell Dinbych	Castell	Tâl	Sir Ddinbych	Dinbych	Sir Ddinbych	map SJ051657 53°10′50″N 3°25′14″E / 53.1806°N 3.4206°E / 53.1806; 3.4206 (Castell Dinbych)	^[46]
Tŷ'r Brodyr, Dinbych	Crefyddol	Am ddim	Sir Ddinbych	Dinbych	Sir Ddinbych	map SJ059665 53°11′16″N 3°24′33″E / 53.1878°N 3.4091°E / 53.1878; 3.4091 (Tŷ'r Brodyr, Dinbych)	^[47]
Eglwys Leicester, Dinbych	Crefyddol	Am ddim	Sir Ddinbych	Dinbych	Sir Ddinbych	map SJ053659 53°10′56″N 3°25′08″E / 53.1822°N 3.419°E / 53.1822; 3.419 (Dinbych Eglwys Leicester, Dinbych)	^[48]
Muriau tref Dinbych	Mur y Dref	Am ddim	Sir Ddinbych	Dinbych	Sir Ddinbych	map SJ052657 53°10′51″N 3°25′09″E / 53.1808°N 3.4191°E / 53.1808; 3.4191 (Muriau tref Dinbych)	^[49]
Capel St Hilari, Dinbych	Crefyddol	Am ddim	Sir Ddinbych	Dinbych	Sir Ddinbych	map SJ052659 53°10′54″N 3°25′11″E / 53.1818°N 3.4198°E / 53.1818; 3.4198 (Capel St Hilari, Dinbych)	^[50]
Castell Dinefwr	Castell	Am ddim	Sir Gaerfyrddin	Llandeilo	Sir Gaerfyrddin	map SN622224 51°53′02″N 4°00′12″E / 51.8839°N 4.0033°E / 51.8839; 4.0033 (Castell Dinefwr)	^[51]
Castell Dolbadarn	Castell	Am ddim	Gwynedd	Llanberis	Sir Gaernarfon	map SH586598 53°07′00″N 4°06′51″E / 53.1166°N 4.1143°E / 53.1166; 4.1143 (Castell Dolbadarn)	^[52]
Castell Dolforwyn	Castell	Am ddim	Powys	Llandyssil	Sir Drefaldwyn	map SO151950 52°32′47″N 3°15′09″E / 52.5464°N 3.2525°E / 52.5464; 3.2525 (Castell Dolforwyn)	^[53]
Castell Dolwyddelan	Castell	Tâl	Conwy	Dolwyddelan	Sir Gaernarfon	map SH721523 53°03′11″N 3°54′30″E / 53.0531°N 3.9084°E / 53.0531; 3.9084 (Castell Dolwyddelan)	^[54]
Castell y Dryslwyn	Castell	Am ddim	Sir Gaerfyrddin	Llangathen	Sir Gaerfyrddin	map SN554203 51°51′48″N 4°06′03″E / 51.8632°N 4.1007°E / 51.8632; 4.1007 (Castell y Dryslwyn)	^[55]
Siambr gladdu Dyffryn Ardudwy	Siambr Gladdu	Am ddim	Gwynedd	Dyffryn Ardudwy	Meirionnydd	map SH588228 52°47′05″N 4°05′37″E / 52.7846°N 4.0937°E / 52.7846; 4.0937 (Siambr gladdu Dyffryn Ardudwy)	^[56]
Ffwrnais Ddyfi	Diwydiannol	Am ddim	Ceredigion	Ysgubor-y-coed	Sir Aberteifi	map SN684950 52°32′16″N 3°56′25″E / 52.5378°N 3.9404°E / 52.5378; 3.9404 (Ffwrnais Ddyfi)	^[57]
Croes Eliseg	Crefyddol	Am ddim	Sir Ddinbych	Llantysilio	Sir Ddinbych	map SJ202445 52°59′32″N 3°11′21″E / 52.9921°N 3.1893°E / 52.9921; 3.1893 (Croes Eliseg)	^[58]
Priordy Ewenni	Crefyddol	Am ddim	Bro Morgannwg	Ewenny	Morgannwg	map SS912778 51°29′20″N 3°34′03″E / 51.4888°N 3.5676°E / 51.4888; 3.5676 (Priordy Ewenni)	^[59]
Castell Ewloe	Castell	Am ddim	Sir y Fflint	Hawarden	Sir y Fflint	map SJ288675 53°12′00″N 3°04′02″E / 53.2°N 3.0672°E / 53.2; 3.0672 (Castell Ewloe)	^[60]
Castell Y Fflint	Castell	Am ddim	Sir y Fflint	Flint	Sir y Fflint	map SJ246732 53°15′04″N 3°07′48″E / 53.2511°N 3.1301°E / 53.2511; 3.1301 (Castell Y Fflint)	^[61]
Ffynnon Gybi	Crefyddol	Am ddim	Sir Fynwy	Llangybi	Sir Fynwy	map ST374966 51°39′55″N 2°54′21″E / 51.6652°N 2.9058°E / 51.6652; 2.9058 (Ffynnon Gybi)	^[62]
Abaty Glyn Egwestl	Crefyddol	Tâl	Sir Ddinbych	Llantysilio	Sir Ddinbych	map SJ204441 52°59′20″N 3°11′12″E / 52.9888°N 3.1867°E / 52.9888; 3.1867 (Abaty Glyn Egwestl)	^[63]
Castell Grosmont	Castell	Am ddim	Sir Fynwy	Grosmont	Sir Fynwy	map SO405244 51°54′55″N 2°51′57″E / 51.9154°N 2.8657°E / 51.9154; 2.8657 (Castell Grosmont)	^[64]
Capel Gwydir Uchaf	Crefyddol	Am ddim	Conwy	Trefriw	Sir Gaernarfon	map SH794609 53°07′55″N 3°48′10″E / 53.1319°N 3.8028°E / 53.1319; 3.8028 (Capel Gwydir Uchaf)	^[65]
Castell Gwyn	Castell	Tâl	Sir Fynwy	Llantilio Crossenny	Sir Fynwy	map SO379167 51°50′46″N 2°54′08″E / 51.8461°N 2.9022°E / 51.8461; 2.9022 (Castell Gwyn)	^[66]
Neuadd Ganoloesol Hafoty	Cartrefol	Am ddim (Ext.)	Ynys Môn	Cwm Cadnant	Ynys Môn	map SH562781 53°16′51″N 4°09′28″E / 53.2809°N 4.1579°E / 53.2809; 4.1579 (Neuadd Ganoloesol Hafoty)	^[67]
Castell Harlech	Castell Safle Treftadaeth y Byd.^[5]	Tâl	Gwynedd	Harlech (LL46 2YH)	Meirionnydd	map SH581312 52°51′37″N 4°06′33″E / 52.8602°N 4.1091°E / 52.8602; 4.1091 (Castell Harlech)	^[68]
Hen Gastell y Bewpyr	Castell	Am ddim	Bro Morgannwg	Llanfair	Morgannwg	map ST008720 51°26′19″N 3°25′39″E / 51.4385°N 3.4274°E / 51.4385; 3.4274 (Hen Gastell y Bewpyr)	^[69]
Hen Gwrt	Cartrefol	Am ddim	Sir Fynwy	Llantilio Crossenny	Sir Fynwy	map SO395151 51°49′53″N 2°52′42″E / 51.8315°N 2.8782°E / 51.8315; 2.8782 (Hen Gwrt)	^[70]
Priordy Hwlffordd	Crefyddol	Am ddim	Sir Benfro	Hwlffordd	Sir Benfro	map SM956151 51°47′51″N 4°57′51″E / 51.7976°N 4.9643°E / 51.7976; 4.9643 (Priordy Hwlffordd)	^[71]
Castell Lacharn (Castell Talacharn)	Castell	Tâl	Sir Gaerfyrddin	Maestref Talacharn	Sir Gaerfyrddin	map SN302107 51°46′11″N 4°27′44″E / 51.7696°N 4.4621°E / 51.7696; 4.4621	^[72]
Priordy Llanantoni	Crefyddol	Am ddim	Sir Fynwy	Crucorney	Sir Fynwy	map SO289278 51°56′41″N 3°02′11″E / 51.9448°N 3.0364°E / 51.9448; 3.0364 (Priordy Llanantoni)	^[73]
Abaty Llandudoch	Crefyddol	Am ddim	Sir Benfro	Llandudoch	Sir Benfro	map SN164458 52°04′50″N 4°40′50″E / 52.0806°N 4.6806°E / 52.0806; 4.6806 (Abaty Llandudoch)	^[74]
Palas yr Esgob, Llandyfái	Crefyddol	Tâl	Sir Benfro	Llandyfái	Sir Benfro	map SN018009 51°40′19″N 4°52′00″E / 51.672°N 4.8668°E / 51.672; 4.8668 (Palas yr Esgob, Llandyfái)	^[75]
Croes Llandderwen	Crefyddol	Am ddim	Sir Ddinbych	Derwen	Sir Ddinbych	map SJ070507 53°02′45″N 3°23′18″E / 53.0457°N 3.3882°E / 53.0457; 3.3882 (Croes Llandderwen)	^[76]
Eglwys Llangar	Crefyddol	Tâl	Sir Ddinbych	Cynwyd	Meirionnydd	map SJ063424 52°58′16″N 3°23′45″E / 52.9712°N 3.3959°E / 52.9712; 3.3959 (Eglwys Llangar)	^[77]
Castell Llanhuadain	Castell		Sir Benfro	Llawhaden	Sir Benfro	map SN073175 51°49′20″N 4°47′51″E / 51.8223°N 4.7976°E / 51.8223; 4.7976 (Castell Llanhuadain)	^[78]
Castell Llansteffan	Castell	Am ddim	Sir Gaerfyrddin	Llansteffan	Sir Gaerfyrddin	map SN351101 51°45′56″N 4°23′27″E / 51.7655°N 4.3908°E / 51.7655; 4.3908 (Castell Llansteffan)	^[79]
Siambr gladdu Llugwy	Siambr Gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Moelfre	Ynys Môn	map SH501860 53°21′00″N 4°15′10″E / 53.3499°N 4.2529°E / 53.3499; 4.2529 (Siambr gladdu Llugwy)	^[80]
Castell Llychwr	Castell	Am ddim	Abertawe	Llwchwr	Morgannwg	map SS564979 51°39′44″N 4°04′38″E / 51.6622°N 4.0771°E / 51.6622; 4.0771 (Castell Llychwr)	^[81]
Maen Achwyfan	Crefyddol	Am ddim	Sir y Fflint	Whitford	Sir y Fflint	map SJ128787 53°17′55″N 3°18′31″E / 53.2987°N 3.3085°E / 53.2987; 3.3085 (Maen Achwyfan)	^[82]
Amgueddfa Meini Margam	Crefyddol	Tâl	Castell-nedd Port Talbot	Margam	Morgannwg	map SS801864 51°33′49″N 3°43′52″E / 51.5637°N 3.7312°E / 51.5637; 3.7312 (Amgueddfa Meini Margam)	^[83]
Cytiau Gwyddelod Mynydd Caergybi	Hut Group	Am ddim	Ynys Môn	Trearddur	Ynys Môn	map SH212820 53°18′19″N 4°41′02″E / 53.3054°N 4.6838°E / 53.3054; 4.6838 (Cytiau Gwyddelod Mynydd Caergybi)	^[84]
Abaty Nedd (Abaty Glyn Nedd)	Crefyddol	Am ddim	Castell-nedd Port Talbot	Dyffryn Clydach	Morgannwg	map SS738974 51°39′40″N 3°49′34″E / 51.6612°N 3.826°E / 51.6612; 3.826 (Abaty Nedd (Abaty Glyn Nedd))	^[85]
Castell Ogwr	Castell	Am ddim	Bro Morgannwg	Sant-y-brid	Morgannwg	map SS881769 51°28′50″N 3°36′41″E / 51.4805°N 3.6115°E / 51.4805; 3.6115 (Castell Ogwr)	^[86]
Castell Oxwich	Castell	Tâl	Abertawe	Pen-rhys	Morgannwg	map SS497862 51°33′20″N 4°10′06″E / 51.5555°N 4.1683°E / 51.5555; 4.1683 (Castell Oxwich)	^[87]
Parc le Breos (Siambr gladdu)	Siambr Gladdu}	Am ddim	Abertawe	Ilston	Morgannwg	map SS537898 51°35′18″N 4°06′46″E / 51.5883°N 4.1128°E / 51.5883; 4.1128 (Parc le Breos (Siambr gladdu))	^[88]
Penarth Fawr (Plasdy)	Tŷ canoloesol	?	Gwynedd	Llanystumdwy	Sir Gaernarfon	map SH419376 52°54′48″N 4°21′09″E / 52.9132°N 4.3524°E / 52.9132; 4.3524 (Penarth Fawr (Plasdy))	^[89]
Priordy Penmon	Crefyddol	Am ddim	Ynys Môn	Llangoed	Ynys Môn	map SH630807 53°18′20″N 4°03′24″E / 53.3055°N 4.0568°E / 53.3055; 4.0568 (Priordy Penmon)	^[90]
Croes Penmon	Crefyddol	Am ddim	Ynys Môn	Llangoed	Ynys Môn	map SH630807 53°18′21″N 4°03′24″E / 53.3058°N 4.0568°E / 53.3058; 4.0568 (Croes Penmon)]	^[91]
Colomendy Penmon	Cartrefol	Am ddim	Ynys Môn	Llangoed	Ynys Môn	map SH631807 53°18′20″N 4°03′21″E / 53.3056°N 4.0557°E / 53.3056; 4.0557 (Colomendy Penmon)]	^[92]
Penmon, Ffynnon Seiriol	Crefyddol	Am ddim	Ynys Môn	Llangoed	Ynys Môn	map SH630808 53°18′23″N 4°03′24″E / 53.3064°N 4.0566°E / 53.3064; 4.0566 (Penmon, Ffynnon Seiriol)]	^[93]
Meini Hirion Penrhos Feilw	Cynhanesol	Am ddim	Ynys Môn	Trearddur	Ynys Môn	map SH227809 53°17′45″N 4°39′42″E / 53.2957°N 4.6618°E / 53.2957; 4.6618 (Meini Hirion Penrhos Feilw)	^[94]
Pentre Ifan (Siambr gladdu)	Siambr Gladdu	Am ddim	Sir Benfro	Nevern	Sir Benfro	map SN099370 51°59′57″N 4°46′12″E / 51.9991°N 4.7701°E / 51.9991; 4.7701 (Pentre Ifan (Siambr gladdu))	^[95]
Plas Mawr, Conwy	Domestic	Pay	Conwy	Conwy	Sir Gaernarfon	map SH780775 53°16′52″N 3°49′48″W / 53.2812°N 3.83°W / 53.2812; -3.83 (Plas Mawr, Conwy)	^[96]
Pont Minllyn	Bridge	Am ddim	Gwynedd	Mawddwy	Meirionnydd	map SH859138 52°42′38″N 3°41′21″E / 52.7106°N 3.6891°E / 52.7106; 3.6891 (Pont Minllyn)	^[97]
Presaddfed (Siambr gladdu)	Siambr Gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Bodedern	Ynys Môn	map SH347808 53°17′57″N 4°28′51″E / 53.2992°N 4.4809°E / 53.2992; 4.4809 (Presaddfed (Siambr gladdu))	^[98]
Capel y Rug	Crefyddol	Tâl	Sir Ddinbych	Corwen	Meirionnydd	map SJ064438 52°59′03″N 3°23′39″E / 52.9842°N 3.3942°E / 52.9842; 3.3942 (Capel y Rug)	^[99]
Capel Runston	Crefyddol		Sir Fynwy	Mathern	Sir Fynwy	map ST496915 51°37′13″N 2°43′45″E / 51.6204°N 2.7293°E / 51.6204; 2.7293 (Capel Runston)	^[100]
Castell Rhaglan	Castell	Tâl	Sir Fynwy	Raglan	Sir Fynwy	map SO417085 51°46′13″N 2°50′59″E / 51.7702°N 2.8498°E / 51.7702; 2.8498 (Castell Rhaglan)	^[101]
Castell Rhuddlan	Castell	Tâl	Sir Ddinbych	Rhuddlan	Sir y Fflint	map SJ024779 53°17′21″N 3°27′54″E / 53.2891°N 3.465°E / 53.2891; 3.465 (Castell Rhuddlan)	^[102]
Siambr gladdu Llwyneliddon (St Lythan)	Siambr Gladdu	Am ddim	Bro Morgannwg	Gwenfô	Morgannwg	map ST100723 51°26′33″N 3°17′42″E / 51.4426°N 3.2951°E / 51.4426; 3.2951	^[103]
Castell St Quentin	Castell	Am ddim	Bro Morgannwg	Bont-faen gyda Llanfleiddan	Morgannwg	map SS989741 51°27′27″N 3°27′23″E / 51.4576°N 3.4564°E / 51.4576; 3.4564 (Castell St Quentin,)	^[104]
Segontium	Gaer Rufeinig	Am ddim	Gwynedd	Caernarfon	Sir Gaernarfon	map SH485624 53°08′14″N 4°15′58″E / 53.1372°N 4.2662°E / 53.1372; 4.2662 (Segontium)	^[105]
Abaty Talyllychau	Crefyddol	Am ddim	Sir Gaerfyrddin	Talyllychau	Sir Gaerfyrddin	map SN632327 51°58′35″N 3°59′32″E / 51.9765°N 3.9922°E / 51.9765; 3.9922 (Abaty Talyllychau)	^[106]
Tinkinswood (Siambr gladdu)	Siambr Gladdu	Am ddim	Bro Morgannwg	Sain Nicolas a Thresimwn	Morgannwg	map ST092732 51°27′05″N 3°18′26″E / 51.4513°N 3.3072°E / 51.4513; 3.3072 (Tinkinswood (Siambr gladdu))	^[107]
Castell Trefaldwyn	Castell	Am ddim	Powys	Trefaldwyn	Sir Drefaldwyn	map SO221967 52°33′48″N 3°09′00″E / 52.5632°N 3.1501°E / 52.5632; 3.1501 (Castell Trefaldwyn)	^[108]
Trefignath (Siambr gladdu)	Siambr Gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Trearddur	Ynys Môn	map SH258805 53°17′36″N 4°36′51″E / 53.2932°N 4.6142°E / 53.2932; 4.6142 (Trefignath (Siambr gladdu))	^[109]
Castell Trefynwy	Castell	Am ddim	Sir Fynwy	Trefynwy	Sir Fynwy	map SO506128 51°48′45″N 2°43′00″E / 51.8125°N 2.7167°E / 51.8125; 2.7167 (Castell Trefynwy)	^[110]
Capel Gwenffrwd, Treffynnon	Crefyddol	Am ddim	Sir y Fflint	Treffynnon	Sir y Fflint	map SJ185762 53°16′38″N 3°13′25″E / 53.2771°N 3.2236°E / 53.2771; 3.2236 (Capel Gwenffrwd, Treffynnon)	^[111]
Tregwehelydd maen hir	Cynhanesyddol	Am ddim	Ynys Môn	Tref Alaw	Ynys Môn	map SH340831 53°19′10″N 4°29′33″W / 53.3195°N 4.4926°W / 53.3195; -4.4926 (Tregwehelydd (maen hir))	^[112]
Castell Tretŵr	Castell	Tâl	Powys	Llanfihangel Cwmdu	Sir Frycheiniog	map SO184212 51°53′02″N 3°11′10″E / 51.8839°N 3.1862°E / 51.8839; 3.1862 (Castell Tretŵr)	^[113]
Cwrt Tretŵr	Castell	Tâl	Powys	Llanfihangel Cwmdu	Sir Frycheiniog	map SO185211 51°53′00″N 3°11′05″E / 51.8832°N 3.1846°E / 51.8832; 3.1846 (Cwrt Tretŵr)	^[114]
Twthill, Rhuddlan	Castell tomen	Am ddim	Sir Ddinbych	Rhuddlan	Sir y Fflint	map SJ026776 53°17′14″N 3°27′43″E / 53.2871°N 3.4619°E / 53.2871; 3.4619 (Twthill, Rhuddlan)	^[115]
Tŷ Mawr Maen hir	Cynhanesol	Am ddim	Ynys Môn	Caergybi	Ynys Môn	map SH253809 53°17′48″N 4°37′17″E / 53.2967°N 4.6214°E / 53.2967; 4.6214 (Tŷ Mawr Maen hir)	^[116]
Tŷ Newydd Cromlech	Siambr gladdu	Am ddim	Ynys Môn	Llanfaelog	Ynys Môn	map SH344738 53°14′09″N 4°28′57″E / 53.2359°N 4.4824°E / 53.2359; 4.4824 (Tŷ Newydd (siambr gladdu))	^[117]
Palas yr Esgob, Tyddewi	Crefyddol	Tâl	Sir Benfro	Tyddewi	Sir Benfro	map SM750254 51°52′56″N 5°16′15″E / 51.8821°N 5.2708°E / 51.8821; 5.2708 (Palas yr Esgob, Tyddewi)	^[118]
Abaty Tyndyrn	Crefyddol	Tâl	Sir Fynwy	Tindyrn	Sir Fynwy	map SO533000 51°41′49″N 2°40′36″E / 51.6969°N 2.6768°E / 51.6969; 2.6768 (Abaty Tyndyrn)	^[119]
Castell Weobley	Castell	Tâl	Abertawe	Llanrhidian Isaf	Morgannwg	map SS478927 51°36′46″N 4°11′57″E / 51.6128°N 4.1993°E / 51.6128; 4.1993 (Castell Weobley)	^[120]
Castell Wiston	Castell	Am ddim	Sir Benfro	Wiston	Sir Benfro	map SN022181 51°49′36″N 4°52′16″E / 51.8268°N 4.8711°E / 51.8268; 4.8711 (Castell Wiston)	^[121]
Castell Ynysgynwraidd	Castell	Am ddim	Sir Fynwy	Llangattock-Vibon-Avel	Sir Fynwy	map SO456203 51°52′43″N 2°47′25″E / 51.8786°N 2.7904°E / 51.8786; 2.7904 (Castell Ynysgynwraidd)	^[122]
Abaty Ystrad Fflur	Crefyddol	Tâl	Ceredigion	Ystrad Fflur	Sir Aberteifi	map SN746657 52°16′31″N 3°50′18″E / 52.2752°N 3.8383°E / 52.2752; 3.8383 (Abaty Ystrad Fflur)	^[123]