Oes Ganol y Cerrig
Oes Ganol y Cerrig neu'r Mesolithig yw'r cyfnod yn Oes y Cerrig sy'n gorwedd rhwng Hen Oes y Cerrig ac Oes Newydd y Cerrig. Fel rheol cyfyngir y defnydd o'r term i gynhanes gogledd a gorllewin Ewrop; yma mae'r oes neolithig yn cychwyn gyda chyfnod o hinsawdd cynnes yr Holosen tua 11,660 CP ac yn diweddu gyda dyfodiad ffermio - tua 4,000 CP. Yn Oes Ganol y Cerrig newidiwyd llawer o'r tirwedd gan yr heliwr-gasglwr gan, er enghraifft glirio coed. Roedd y dyn yma'n medru cynnau tân a defnyddio offer carreg, pren ac asgwrn fwy cywrain na chynt (e.e. microlithau) ac yn bennaf yn medru cyfathrebu a'i gilydd.
Cymru
golygu- Prif erthygl: Oes Ganol y Cerrig yng Nghymru
Mae'r dystiolaeth cyntaf o fywyd yn yr oes hon yng Nghymru i'w chanfod yn Nab's Head ym Mhenfro sy'n dyddio'n ôl i 9,200 CP.[1] wedi 10,000 CP cynhesodd yr hinsawdd gryn dipyn a gwelwyd lawer o goed bedw, meryw (juniper) a phinwydd; ceir tystiolaeth fod y gollen yn ymddangos ym Mhrydain tua 8,200 CP. Eryn 4,500 CP tyfai'r dderwen, llwyfen, y wernen a'r onnen.
Tua 7,000 o fewn cyfnod o 200 mlynedd cododd lefel y môr 7 metr, gan foddi llawer o'r tiroedd gwastad, a llawer o dystiolaeth o fywyd, gan gynnwys Bae Ceredigion ac i'r gogledd o Rhyl. Roedd y tymeredd, bellach, yn gynhesach ac yn wlypach; mae'r ffaith fod cynifer o goed gwern yma'n dystiolaeth o hyn.
Yng Ngogledd Cymru ceir nifer o olion o'r cyfnod hwn gan gynnwys: matog carw 38 cm o hyd a ganfyddwyd yn Splash Point, y Rhyl ac a garbon-ddyddiwyd i 7,000 CP. O bwys hefyd y mae'r ddau ficrolith (13mm) a ganfyddwyd yn Ogof y Lyncs, Eryrys a safleoedd megis Llyn Aled Isaf a Llyn Brenig, Moel Arthur a Phrestatyn. Yn y Maerdy, ger y Rhondda, cafwyd hyd i ddarn o bren a gerfiwyd gyda llinellau igam ogam ac ofal arno a ddyddiwyd i 6,000 CP. Mae'r darn pren yn mesur 1.7 metr ac wedi'i biclo ers hynny mewn mawnog ac ystyrir ef yn un o'r darnau celf cynharaf drwy Ewrop. Mae'n bosib mai postyn i nodi ffin ydoedd. Cafwyd hyd i farciau tebyg ar garreg yn Gavrinis, Llydaw ac ym Marclodiad y Gawres, Ynys Môn.[2]
Safleoedd Mesolithig
golyguMae rhai o'r safleoedd, diwylliannau ac arteffactau Mesolithig mwyaf nodedig yn cynnwys:
- Eilun Shigir, Rwsia - 7500 CC
- Lepenski Vir, Serbia — 7000 CC
- Star Carr, Lloegr a Tŷ Star Carr — 8700 CC
- Aneddiad Pulli, Estonia — 9000 CC
- Ogof Franchthi, Gwlad Groeg — 20,000–300 CC
- Cramond, yr Alban — 8500 CC
- Mynydd Sandel, Iwerddon — 7010 CC
- Tŷ Howick, Lloegr — 7000 CC
- Newbury, Lloegr
- Diwylliant Swifterbant, yr Iseldiroedd
- Aveline's Hole, Gwlad yr Haf, Lloegr — 8000 CC
- Mwyngalwdd Ngwenya, Gwlad Swasi - 42,000 CC
- Cors Nanzhuangtou, Tsieina - 8500-7700 CC
- Cysgodfannau carreg Bhimbetka, India
Claddiad Mesolithig o Theviec, yn Amgueddfa Toulouse
golygu
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ Discovering a Welsh Landscape gan Ian Brown; Windgather Press; 2004; tud. 27
- ↑ archaeology.co.uk; adalwyd 13 Mai 2016.