Decius
Gaius Messius Quintus Traianus Decius (c. 201 – 1 Gorffennaf 251) oedd ymerawdwr Rhufain o 249 hyd 251. Cymerodd yr enw "Traianus" oherwydd ei edmygedd o'r ymerawdwr Trajan.
| Decius | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 201  Martinci |
| Bu farw | 1 Gorffennaf 251 Abritus |
| Dinasyddiaeth | Rhufain hynafol |
| Galwedigaeth | gwleidydd |
| Swydd | ymerawdwr Rhufain, Praefectus urbi, seneddwr Rhufeinig |
| Priod | Herennia Etruscilla |
| Plant | Herennius Etruscus, Hostilian, Messia Decia |
Ganed Decius yn Budalia gerllaw Sirmium yn Pannonia Isaf, dinas Sremska Mitrovica heddiw. Tua 245 penodwyd ef yn bennaeth y llengoedd yn ardal Afon Donaw gan yr ymerawdwr Philip yr Arab. Yn 248 neu 249 bu'n ceisio rhoi diwedd ar wrthryfel y llengoedd yn nhaleithiau Moesia a Pannonia. Fodd bynnag mynnodd y llengoedd gyhoeddi Decius yn ymerawdwr.
Wedi ei gyhoeddi'n ymerawdwr cychwynodd Decius a'i fyddin tua Rhufain. Gorchfygasant Philip gerllaw Verona, a lladdwyd ef yn y frwydr. Cydnabyddwyd Decius yn ymerawdwr gan y Senedd. Gwelai Decius fod yr ymerodraeth yn llwgr, a chredai mai un rheswm am hyn oedd fod yr hen werthoedd wedi eu colli. Ceisiodd ail-sefydlu yr hen arferiad o offrymu i'r hynafiaid trwy'r ymerodraeth. Daeth hyn ag ef i wrthdrawiad a'r Cristionogion, oedd yn gwrthod cymryd rhan, ac oherwydd hynny erlidiwyd hwy gan Decius. Yn 251 cyhoeddoedd ei fab Herennius Etruscus yn gyd-ymerawdwr.
Bu Decius yn ymladd yn erbyn y Gothiaid oedd wedi croesi Afon Donaw ac ymosod ar rannau o Moesia a Thracia. Roedd y Gothiaid yn gwarchae dinad Nicopolis ar lan Afon Donaw. Pan glywsant fod byddin Rhufain yn dynesu, croesasant y mynyddoedd i ymosod ar Filiopolis. Dilynodd Decius hwy, ond wedi iddo golli brwydr ger Beroë llwyddodd y Gothiaid i gipio Filiopolis.
Roedd y Gothiaid wedi colli llawer o'u milwyr wrth gipio Filiopolis, a chynigiasant adael y ddinas heb gymeryd carcharorion nac ysbail os gadawai'r Rhufeiniaid lonydd iddynt. Fodd bynnag yr oedd Decius wedi llwyddo i'w hamgylchynu, a gwrthododd y cynnig. Ym mrwydr Attrio y Gothiaid a gafodd y fuddugoliaeth, a lladdwyd yr ymerawdwr a'i fab ar faes y gad. Enwodd y Senedd yn Rhufain fab ieuengaf Decius, Hostilian, fel ymerawdwr, ond cyhoeddodd llengoedd Afon Donaw Trebonianus Gallus yn ymerawdwr.
| Rhagflaenydd: Philip yr Arab |
Ymerawdwr Rhufain 249 – 251 |
Olynydd: Hostilian |