Jan Morris

Awdures a hanesydd o Gymru oedd Jan Morris CBE (2 Hydref 1926 – 20 Tachwedd 2020).

Jan Morris
Ganwyd	James Humphry Morris  2 Hydref 1926  Clevedon
Bu farw	20 Tachwedd 2020  Pwllheli
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Eglwys Crist Christ Church Cathedral School
Galwedigaeth	hanesydd, awdur, newyddiadurwr
Priod	Elizabeth Morris
Plant	Twm Morys
Gwobr/au	CBE, Cymrawd o'r Gymdeithas Frenhinol a Llenyddol, Cymrawd Cymdeithas Ddysgedig Cymru, Heinemann Award

Roedd yn fwyaf adnabyddus am ei thriawd Pax Britannica, hanes Ymerodraeth Prydain, a phortreadau dinasoedd, yn enwedig Rhydychen, Fenis, Trieste a Dinas Efrog Newydd. Ysgrifennodd am hanes a diwylliant Sbaen. Ystyriodd ei hun yn Gymraes a symudodd i Lanystumdwy yn yr 1960au.

Fel James Morris, roedd hi'n aelod o'r cyrch ar Everest yn 1953 gan griw Edmund Hillary, a ddringodd y mynydd am y tro cyntaf. Hi oedd yr unig newyddiadurwr i fynd ar y cyrch, gan ddringo gyda'r tîm i'r gwersyll 22,000 troedfedd fyny ar y mynydd, gan anfon y cyhoeddiad nodedig yn ôl i bapur newydd The Times mewn pryd i'w gyhoeddi ar 2 Mehefin 1953, diwrnod coroni Elizabeth II.

Bywyd cynnar ac addysg

Ganwyd James Humphrey Morris yn Clevedon, Gwlad yr Haf i fam o Loegr a thad o Gymru. Fe'i addysgwyd yn Lancing College, Gorllewin Sussex.

Bywyd personol

Ym 1949, pan oedd dal yn James, priododd Elizabeth Tuckniss (31 Awst 1924 – 17 Mehefin 2024), merch i blannwr tê. Cafodd Morris a Tuckniss bump o blant gyda'i gilydd, sef y bardd a'r cerddor Twm Morys, Henry Morris, Mark Morris a Suki Morys. Bu farw un o'u plant pan oedd yn faban.

Dywedodd Morris yn ei hunangofiant Conundrum iddi ddechrau trawsnewid rhywedd ym 1964. Erbyn 1972, cafodd lawdriniaeth newid rhyw ym Moroco. Gwnaed y llawdriniaeth gan Georges Burou, am fod doctoriaid yn y Deyrnas Unedig yn gwrthod gwneud y llawdriniaeth oni bai fod Morris a Tuckniss yn ysgaru, rhywbeth nad oedd Morris yn awyddus i wneud bryd hynny. Ysgarodd y ddau ohonynt yn ddiweddarach, ond arhosodd y ddau gyda'i gilydd. Ar 14 Mai 2008 unwyd y ddau ohonynt yn gyfreithiol drwy bartneriaeth sifil. Bu farw Elizabeth yn 99 mlwydd oed yn 2024.

Marwolaeth

Cyhoeddwyd ei marwolaeth yn 94 mlwydd oed gan ei mab Twm Morys ar 20 Tachwedd 2020. Bu farw am 11:40 yn Ysbyty Bryn Beryl ym Mwllheli, Llŷn.

Llyfryddiaeth

• Coast to Coast: A Journey Across 1950s America (1956)
• Sultan in Oman (1957)
• The Market in Seleukia (1957)
• Coronation Everest (1958)
• South African Winter (1958)
• The Hashemite Kings (1959)
• Venice (1960)
• The Presence of Spain (1964)
• Spain (1964)
• Oxford (1965)
• The Great Port: A Passage through New York (1969)
• Conundrum (1974)
• Pax Britannica:
  • Heaven's Command (1973)
  • The Climax of an Empire (1968)
  • Farewell the Trumpets (1978)
• The Oxford Book of Oxford (golygydd) (1978)
• The Venetian Empire (1980)
• A Venetian Bestiary (1982)
• The Spectacle of Empire: Style, Effect and the Pax Britannica (1982)
• Stones of Empire: Buildings of the Raj (1983)
• The Matter of Wales: Epic Views of a Small Country (1984)
• Last Letters from Hav (1985)
• Manhattan '45 (1987)
• Hong Kong (1988)
• Pleasures of a Tangled Life (1989)
• Sydney (1992)
• Fisher's Face (1995)
• Fifty Years of Europe: An Album (1997)
• Lincoln: A Foreigner's Quest (2001)
• Trieste and the Meaning of Nowhere (2001)
• A Writer's House in Wales (2002)
• A Writer's World: Travels 1950-2000 (2004)
• Hav (2006)
• Contact! A Book of Encounters (2010)
• Europe: An Intimate Journey (2010)
• Battleship Yamato: Of War, Beauty and Irony (2018)
• In My Mind's Eye: A Thought Diary (2018)
• Thinking Again (2020)