Irska
Toś ten nastawk z temu stat jo pó lema na drugi nastawk pódobny. Drugi lema Irska (kupa) ma temu kupa. |
Irska (irski Éire, engelski Ireland, łatyńske mě Hibernia) jo kraj na kupje Irska w pódpołnocnem Atlantiskem oceanje. Oficialne mě jo Republika Irska (Poblacht na hÉireann, Republic of Ireland). Stolica a nejwětše město Irskeje jo Dublin. W Irskej stej iršćina a engelšćina oficielnej rěcy, ale prědna rěc wobydlarjow jo engelšćina. Oficielne institucije, wěsći, dokumenty, tofle w městach a awtobusach, na lětanišću a drogach su dwójorěcne. Premierminister Irskeje pomjenijo se Taoiseach. Dwójokomorowy parlament Irskeje jo Oireachtas Eirann - sejmoju se groni Dáil Eirann a senatoju se groni Seanad Eirann.
geografiske połoženje: | |
wuzwólone gronko: - | |
zakładne daty: | |
mě swójske | Poblacht na hÉireann Republic of Ireland |
stolica | Dublin (Baile Átha Cliath) |
płoń | 70 273 |
wobydlaŕstwo | 5 149 139 (2022) |
gustosć zasedlenja | 57 |
głowny reprezentant stata: | prezident Michael D. Higgins |
šef kněžaŕstwa: | Taoiseach Micheál Martin |
pjenjeze: | euro |
oficielna rěc: | irska a engelska |
narodna hymna: | Amhrán na bhFiann |
casowa cona: | UTC+0 |
znamje za wósobowe awta: | IRL |
internetowa domena: | .ie |
telefonowe pśedwólenje: | +353 |
kórta: | |
Éire jo pomjenjona pó keltiskej bogowce Éiru, irskej maśeri zemje. Symbole Irskeje su kwiśinowe łopjeno Shamrock, keltiska harfa a zelena barwa.
Geografija
wobźěłaśRepublika Irska lažy na wětšem źělu kupy Irska a pór mjeńšych kupach na pódwjacor wót europskego kontinenta. Republika Irska granicujo z Wjelikeju Britaniskeju (Pódpołnocna Irska). Nejwuše městno jo Carrantuohill (1.041 m nad normalneju nulu), a nejniše jo Atlantiski ocean (0 m nad normalneju nulu).
Města
wobźěłaśNejwětše města su:
Stawizny
wobźěłaśLudy jo bydlili na Irskeju kupu wót 10.500 lět. Irska jo była keltiska wót casu antiku, a jo měła staro-keltiske mě Īweriū, staro-grichiske Iérnē. Irska jo stała se kśesćijańska wót 5. stolěśa, a mnichy jo spisali keltiske stawizny, nałogi, mitologija a keltiski folklora. Wót 9. do 13 stolěśa w Irskej jo byli teke normańske Wikingi zrazom z irskimi kralami. W 14. stolěśu była how engelska inwazija na Irskeju. Irska jo była pód engelskem kněstwom wót lěta 1542 do 1922. Engelska okupacija jo był špatny cas dla Irskeju a irskich katolikow. Pśez Englandarjow how wót 1845 do 1849 jo był wjeliki głod, irska r: an Gorta Mór, engelska r: "The Great Famine". Z 8 milionow irskich wobydlarjow, 1,9-2 miliony irskich luźi jo wumrěło z głoda a chórosćow, a 2 miliony luźi jo pśiśěgnuło, nejwěcej do ZSA. Prezident ZSA John F. Kennedy jo był z irskeju familiji takich emigrantow.
W lěśe 1916 irske republikanarje jo rebelěrowali z Jatšownym zběžkom pśeśiwo Englandarjam. 1919 był jo irski sejm wót irskich zapósłańcow załožony. Slědowałej stej Irska wójna wó njewótwisnosći a wobydlaŕska wójna. Wót 1922 jo był how lichotny stat Irska, a wót lěta 1937 jo how republika Irska. Wót casa irskeju njewótwisnosći w 1922, jano Pódpołnocna Irska jo hyšći źěłom Zjadnośonego kralojstwa.
Wót 1 wezymskego 1973 jo Irska w Europskej uniji.
Wósobiny
wobźěłaś- Gráinne O'Malley, Granuaile (1530 – 1603) - politikaŕka, mórska piratka
- Jonathan Swift (1667-1745) - spisowaśel, satirikaŕ, awtor Drogowanja Guliwera
- Robert Boyle (1627–1691) – fyzikaŕ, awtor pšawa Boyla
- Ellen Hutchins (1785–1815) - botanikaŕka
- Francis Beaufort (1774–1857) – geograf, hydrograf, awtor skali Beauforta
- George Boole (1815–1864) – matematikaŕ, logikaŕ, awtor Boolea algebry
- Sheridan le Fanu (1814-1873) - spisowaśel, awtor Carmilla
- Bram Stoker (1847-1912) - spisowaśel, awtor Dracula
- Oscar Wilde (1854-1900) - spisowaśel, satirikaŕ, dramatikaŕ, awtor Portret Doriana Gray a dr.
- Lady Augusta Gregory - dramatikaŕka, jo sobuzałožyła żiwadło Abbey Theatre
- William Butler Yeats (1865–1939) - basnikaŕ, dramatikaŕ, nosaŕ Nobelowego myta
- George Bernard Shaw (1856-1950) - dramatikaŕ, politikaŕ, satirikaŕ, nosaŕ Nobelowego myta
- James Joyce (1882-1941) - awtor, basnikaŕ, awtor Ulysses
- C. S. Lewis – awtor Chroniki z Narni
- Ernest Walton (1903–1995) – atomowy fyzikaŕ, nosaŕ Nobelowego myta
- Samuel Beckett (1906-1989) - basnikaŕ, spisowaśel, nosaŕ Nobelowego myta
- Seamus Heaney – basnikaŕ, spisowaśel, nosaŕ Nobelowego myta
- Maeve Binchy - spisowaśelka
- Bob Geldof - spiwaŕ, organizator Live Aid
- Patrick Pearse, James Connolly a wójwodka Constance Markievicz – republikanarje, politikaŕje a wjednice Jatšownego zběžka
- Éamon de Valera – republikanaŕ, politikaŕ, prědny prezident Irskeju Republiki
- Moya Doherty - producentka, jo sobuzałožyła Riverdance
- Tony Ryan - wobchodnik, jo sobuzałožył Ryan Air
- Rosanna Davison – Miss World 2003
- John Jameson (1740–1823) - gótowaŕ whisky Jameson
- Arthur Guinness – piwowaŕ piwa Guinness
- Graham Norton – prezentaŕ talkshow w TV a radio, prezentaŕ ESC w BBC, komikaŕ
spiwaŕje a bandy
wobźěłaś- U2 a Bono
- Enya
- Sinéad O’Connor
- The Cranberries a Dolores O'Riordan
- Moloko a Róisín Murphy
- Clannad
- The Corrs a familija Corr
- Chris de Burgh, teke nan Rosanny Davison
- Thin Lizzy
- Van Morrison
- Vivian Campbell – cłonk bandy Def Leppard
- Ed Sheeran (irska familija)
- Hozier
- Wallis Bird
- Samantha Mumba
- Boyzone a Ronan Keating
- Westlife
Żiwadłownice
wobźěłaś- Maureen O'Hara - nosaŕka myta Oscar
- Peter O'Toole – nosaŕ myta Oscar
- Brenda Fricker - nosaŕka myta Oscar
- Kenneth Branagh
- Pierce Brosnan
- Colin Farrell
- Daniel Day-Lewis – nosaŕ myta Oscar
- Michael Fassbender
- Saoirse Ronan
- Rory Panti O'Neill - komikaŕ
- Dara O'Brian - komikar
- Dylan Morran - komikaŕ
Wótkaz
wobźěłaśAwstriska | Belgiska | Bulgaŕska | Cypern | Česka | Dańska | Estniska | Finska | Francojska | Grichiska | Hungorska | Chorwatska | Irska | Italska | Letiska | Litawska | Luxemburgska | Malta | Nimska | Nižozemska | Pólska | Portugalska | Rumuńska | Słowakska | Słowjeńska | Špańska | Šwedska
Kandidaty: Albańska | Bosniska-Hercegowinska | Carnogórska | Moldawska | Pódpołnocna Makedońska | Serbiska | Turkojska | Ukraina
Něgajšny cłonk: Zjadnośone kralojstwo
Albańska • Andorra • Awstriska • Belgiska • Běłoruska • Bulgaŕska • Bosniska-Hercegowinska • Česka republika • Carnogórska (Montenegro) • Dańska • Estniska • Finska • Francojska • Grichiska • Hungorska • Chorwatska • Irska • Islandska • Italska • Kosowo • Letiska • Liechtensteinska • Litawska • Luxemburgska • Malta • Moldawska • Monaco • Nimska • Nižozemska • Norwegska • Pódpołnocna Makedońska • Pólska • Portugalska • Rumuńska • Rusojska • San Marino • Serbiska • Słowakska • Słowjeńska • Špańska • Šwedska • Šwicaŕska • Turkojska • Ukraina • Vatikańske město • Wjelikobritaniska
Prowince a teritorije
Łužyca
• Åland
• Baskiska
• Bretonska
• Färöje
• Friziska
• Friulska
• Gagauska
• Galicija
• Gibraltar
• Grönlandska
• Guernsey
• Engelska
• Jersey
• Kalmyska
• Kataloniska
• Korniska
• Man
• Pśidněstrowje
• Spitzbergen
• Šotiska
• Pódpołnocna Irska
• Wales