Όρχις

Οι όρχεις είναι ζεύγος γεννητικών αδένων που αποτελούν μέρος των γεννητικών οργάνων του αρσενικού φύλου. Απαντώνται σχεδόν σε όλα τα σπονδυλωτά και έχουν διττή λειτουργία, την παραγωγή σπερματοζωαρίων και την παραγωγή ανδρικών ορμονών, με κύρια την τεστοστερόνη. Στον άνθρωπο οι όρχεις βρίσκονται έξω από το σώμα και προφυλάσσονται στον οσχεϊκό σάκο.

Όρχις
Διάγραμμα της εσωτερικής δομής του όρχεως.
Διάγραμμα των εξωτερικών δομών που περιβάλλουν τον όρχι.
Details
Identifiers
Λατινικά	testis
TA	A09.3.01.001
FMA	7210

Δομή

Εξωτερική

Οι δύο παρόμοιου μεγέθους όρχεις περιέχονται μέσα στο όσχεο, μια ανατομική δομή που βρίσκεται πίσω από το πέος και μπροστά από το περίνεο. Εντός του οσχέου οι όρχεις χωρίζονται από το οσχεϊκό διάφραγμα. Ο μέσος όρχις ενήλικα ζυγίζει περίπου 20 - 30 γρ. και έχει όγκο 15 - 25 ml. Είναι σύνηθες φαινόμενο ο ένας όρχις να κρέμεται ελαφρώς χαμηλότερα από τον άλλο. H ελαφρά ασυμμετρία οφείλεται σε ανατομικές διαφορές ορισμένων αγγείων. Παρότι βρίσκονται έξω από το σώμα, θεωρούνται παράλληλα εσωτερικά όργανα και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι.

Εσωτερική

Το σώμα του όρχεως καλύπτεται από ινώδη χιτώνα. Εσωτερικά συνίσταται από περιπλεγμένα σπερματικά σωληνάρια, στα οποία πραγματοποιείται η γένεση των σπερματοζωαρίων. Τα σωληνάρια στοιβάζονται μεταξύ τους δημιουργώντας τους λοβούς. Το πίσω μέρος του όρχεως καλύπτεται από έναν μεγάλου μήκους, στενά περιελιγμένο σωλήνα που ονομάζεται επιδιδυμίδα. Σε αυτήν αποθηκεύονται και διατηρούνται τα ώριμα σπερματοζωάρια. Η ουρά της επιδιδυμίδας καταλήγει στον σπερματικό πόρο, μέσω του οποίου συνδέονται οι όρχεις με το υπόλοιπο αναπαραγωγικό σύστημα.

10.Σπερματοδόχος κύστη
11.Εκσπερματικός πόρος
12.Προστάτης
13.Βολβοουρηθραίος αδένας
15.Σπερματικός πόρος
16.Επιδιδυμίδα
17.Όρχις
18.Όσχεο

Ο σπερματικός πόρος ανεβαίνει έως την ουροδόχο κύστη και κατεβαίνοντας καταλήγει σε μια εξογκωμένη περιοχή που ονομάζεται σπερματική λήκυθος. Εκεί ενώνεται με την σπερματοδόχο κύστη και δημιουργούν τον εκσπερματικό πόρο, ο οποίος διαπερνά τον προστάτη και εισχωρεί στην ουρήθρα. Πριν από την έξοδο περνά από τον βολβοουρηθραίο και τον ουρηθραίο αδένα.

Λειτουργία

Οι όρχεις βρίσκονται έξω από το σώμα για να διατηρούν την κατάλληλη θερμοκρασία για την επιβίωση των σπερματοζωαρίων. Η διαδικασία της σπερματογένεσης απαιτεί θερμοκρασία oρισμένων βαθμών χαμηλότερη από αυτήν του σώματος. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες διαταράσσουν την σπερματογένεση. Ένας υγιής άνδρας παράγει από αρκετές δεκάδες έως εκατοντάδες εκατομμύρια σπερματοζωάρια σε μια εκσπερμάτιση.

Η απόσταση των όρχεων από τον κορμό ρυθμίζεται από έναν λεπτό σωληνοειδή μυ του σπερματικού πόρου που ονομάζεται κρεμαστήρας. Ο κρεμαστήρας μυς αντιδρά αντανακλαστικά σε εξωτερικά ερεθίσματα, όπως θερμοκρασία και αφή. Όταν ο κρεμαστήρας συσπάται, το μήκος του πόρου μικραίνει και οι όρχεις πλησιάζουν στο σώμα. Η άνοδος προς το σώμα αυξάνει την θερμοκρασία των αδένων. Η αντίθετη διαδικασία πραγματοποιείται για την μείωση της θερμοκρασίας τους σε θερμό περιβάλλον. Επιπλέον, σύσπαση του μυός παρατηρείται σε καταστάσεις άγχους για την προστασία των όρχεων από πιθανή απειλή και κατά τον οργασμό. Στην ρύθμιση της θερμοκρασίας συμβάλλει επίσης ένας λεπτός ινωμυώδης χιτώνας που περιέχεται στο όσχεο και ονομάζεται δαρτός μυς. Ανάλογα με το εξωτερικό περιβάλλον, ο μυς συστέλλεται ή διαστέλλεται δημιουργώντας ζαρωμένη ή χαλαρή όψη στο δέρμα του οσχέου.

Τα ώριμα σπερματοζωάρια αποθηκεύονται προσωρινά στην επιδιδυμίδα. Σε περίπτωση ικανού σεξουαλικού ερεθισμού μεταφέρονται από την επιδιδυμίδα έως την ουρήθρα για να εξέλθουν από το σώμα. Κατά την μεταφορά τους, περνούν από τους επικουρικούς γεννητικούς αδένες: την σπερματοδόχο κύστη, τους βολβοουρηθραίους και τους ουρηθραίους αδένες. Τα σπερματοζωάρια αναμιγνύονται με το σπερματικό πλάσμα των επικουρικών αδένων και δημιουργούν το τελικό σπέρμα. Από την επιδιδυμίδα οι συσπάσεις του σπερματικού πόρου ωθούν τα σπερματοζωάρια έως τον προστάτη. Οι μυϊκοί σπασμοί του προστάτη και του βολβοσηραγγώδους μυ ωθούν το σπέρμα στην ουρήθρα για να φτάσει στο έξω στόμιο, από όπου εκβάλλεται κατά κύματα (εκσπερμάτιση).

Κοινωνική σημασία

Οι όρχεις είναι βασικό όργανο του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος, επειδή παράγουν το σπέρμα και την τεστοστερόνη. Ως εκ τούτου θεωρούνται συχνά συνώνυμα του ανδρισμού. Ο επιστημονικός κλάδος που ασχολείται με το αναπαραγωγικό σύστημα του άνδρα ονομάζεται ανδρολογία. Σήμερα η παρεφθαρμένη λέξη της αργκό "αρχίδια" χρησιμοποιείται μεταφορικά ως συνώνυμο θάρρους και τόλμης για την τέλεση μιας απαιτητικής πράξης.

Λόγω της ιδιαίτερης ευαισθησίας τους θεωρούνται αδύνατο σημείο του άντρα και το χτύπημα των όρχεων αντιμετωπίζεται ως άνανδρη και άτιμη τεχνική. Στο άθλημα της πυγμαχίας απαγορεύεται το χτύπημα του αντιπάλου κάτω από τη ζώνη. Ο όρος "χτύπημα κάτω από τη ζώνη" χρησιμοποιείται και μεταφορικά για οποιοδήποτε ύπουλο χτύπημα. Αντίστοιχη αντιμετώπιση υπάρχει στο βιβλίο Δευτερονόμιον της Παλαιάς Διαθήκης, όπου αναφέρεται αυστηρή τιμωρία σε περίπτωση προξένησης βλάβης στους όρχεις ενός άνδρα κατά την διάρκεια διαπληκτισμού.

Πολιτισμός

Ευνουχισμός

Η αφαίρεση των όρχεων (ευνουχισμός) ήταν πρακτική που σε παλαιότερες κοινωνίες αποσκοπούσε είτε στη δημιουργία πιστών και ακίνδυνων για τις γυναίκες σκλάβων (ευνούχος<εὐνή [κρεβάτι] και ὄχος [<ἔχω = προσέχω], αυτός που προσέχει το κρεβάτι) είτε στη δημιουργία αφοσιωμένων κρατικών υπαλλήλων, που δεν είχαν οικογενειακές υποχρεώσεις να τους αποσπούν. Σε άλλες περιπτώσεις ο ευνουχισμός αποσκοπούσε στην ταπείνωση κάποιου, αφαιρώντας του τον ανδρισμό του, ή στη διασφάλιση ότι δεν θα αποκτήσει απογόνους, προκειμένου να μην υπάρξει διεκδικητής σε ένα θρόνο.

Η πρακτική του ευνουχισμού χρησιμοποιήθηκε επίσης έως και τις αρχές του 20ου αιώνα στη δυτική Ευρώπη, προκειμένου να δημιουργούνται οι καστράτοι, τραγουδιστές με ψιλή φωνή. Επειδή κατά την εφηβεία η ανδρική φωνή βαθαίνει ο ευνουχισμός, που γινόταν πριν αρχίσει η εφηβεία, αποσκοπούσε στο να παραμείνει η φωνή του τραγουδιστή παιδική και να μπορεί να πιάνει ιδιαίτερα ψηλές νότες σοπράνο ή κοντράλτο. Η πρακτική απαγορεύτηκε το 1902 από τον Πάπα Λεόντα ΙΓ', και ο τελευταίος καστράτος πέθανε το 1922.

Τέλος ο ευνουχισμός αποτελεί μια μορφή στείρωσης του άνδρα. Με αυτό το κίνητρο χρησιμοποιήθηκε κυρίως στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, αλλά και έως το 1970, στα πλαίσια προγραμμάτων ευγονικής ή φυλετικής καθαρότητας σε πολλές χώρες του κόσμου.

Λεξιλόγιο

Άλλες λέξεις για τους όρχεις είναι τα αρχίδια (χυδαίο), τα μπαλάκια, οι δίδυμοι (αρχαίο), παραστάται (βυζαντινό), μήδεα (βυζαντινό), τα καρύδια, τα ούμπαλα, τα αμελέτητα, η οικογένεια, το μαλακό υπογάστριο, τα κάκαλα, τα ζουβάχια, τα γκογκόφια (αργκό), τα παρπαγκούλια (Δυτική Μακεδονία) και στα καλιαρντά τα πελέ.

Η λέξη χρησιμοποιείται σε διάφορες εκφράσεις όπως "γράφω κάτι ή κάποιον στα αρχίδια μου" (αδιαφορώ για κάποιον ή κάτι, το αγνοώ), "Μου πρήζει τα αρχίδια κάποιος ή κάτι" ή συντετμημένα "Μου τα πρήζει" (με ταλαιπωρεί, με παιδεύει), "Μου σπάει τα αρχίδια" (Με εκνευρίζει, μου σπάει τα νεύρα). Ο χαρακτηρισμός "αρχίδι" σε άνθρωπο αναφέρεται σε άνθρωπο ύπουλο και κακό.

Οι όρχεις των βοοειδών και των αιγοπροβάτων είναι φαγώσιμοι και μαγειρεύονται σε πολλές χώρες του κόσμου. Στην ελληνική γλώσσα οι μαγειρεμένοι όρχεις αναφέρονται συνήθως με το όνομα αμελέτητα.

Δείτε επίσης

• Όσχεο
• Επιδιδυμίδα
• Κρυψορχία