Ηλιούπολη

Ηλιούπολη Αττικής
	Ηλιούπολη Αττικής 37°56′0″N 23°45′0″E
Χώρα	Ελλάδα
Νομός	Αττικής
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ηλιουπόλεως
• Δήμαρχος	Ευστάθιος Ψυρρόπουλος
Έκταση	12,7 km²
Υψόμετρο	70 μέτρα
Πληθυσμός	76.730 (2021)
Ταχ. κωδ.	163 xx
Τηλ. κωδ.	210
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Συντεταγμένες: 37°56′N 23°45′E / 37.933°N 23.750°E / 37.933; 23.750

Η Ηλιούπολη είναι Νότιο προάστιο της Αθήνας και περιοχή του Κεντρικού Τομέα Αθηνών και βρίσκεται στις νοτιοδυτικές παρυφές του Υμηττού σε υψόμετρο 210 μέτρων. Αποτελεί δήμο της Περιφέρειας Αττικής και μέρος του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Αθήνας.

Έχει έκταση περίπου 12.700 στρέμματα, από τα οποία τα 5.700 είναι δάση και τα 7.000 είναι έκταση που καλύπτει ο οικισμός (πλατείες, δρόμοι, κατοικίες κ.λ.π.). Το μέσο υψόμετρο της περιοχής είναι 150μ.. Σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει πληθυσμό 76.730 κατοίκους.

Περιοχή

Πλατεία Παλαιών Πατρών Γερμανού

Η περιοχή χαρακτηριζόταν έως και πρόσφατα από χαμηλές κατοικίες, καθώς η ύπαρξη του Αεροδρομίου του Ελληνικού σε σχετικά μικρή απόσταση απαγόρευε τη δόμηση πάνω από δύο ορόφους. Με τη μεταφορά του αεροδρομίου στα Σπάτα, ο περιορισμός αυτός καταργήθηκε, κι έτσι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται επίσης από αρκετό πράσινο, καλή ρυμοτομία όσον αφορά το κεντρικό και ανατολικό της τμήμα. Έχει πολλές πλατείες, όπως η πλατεία Εθνικής Αντίστασης, Ανεξαρτησίας, 25ης Μαρτίου, 28ης Οκτωβρίου, Αεροπορίας, Παλαιών Πατρών Γερμανού, Πλατεία Αϊνστάιν, κ.ά.. Διαθέτει το Δημοτικό Θέατρο Ηλιούπολης «Δημήτρης Κιντής», στο οποίο διεξάγονται θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης.

Στην Ηλιούπολη λειτουργούν 22 δημοτικά σχολεία, 6 γυμνάσια, 1 Ειδικό Γυμνάσιο, 5 Γενικά Λύκεια, 1 Ειδικό Λύκειο, 1 Επαγγελματικό Λύκειο, 1 ΕΚ και 1 ΔΙΕΚ και 1 ιδιωτικό Γυμνάσιο και Λύκειο.

Συνοικίες

Οι συνοικίες της Ηλιούπολης είναι οι εξής:

Αγία Μαρίνα
Αγία Μαύρα
Αγία Παρασκευή
Άγιος Κωνσταντίνος - Κανάρια (Κανάρη)
Εργατών Τύπου (Τυπογραφικά)
Άνω Ηλιούπολη
Αστυνομικά - Πανόραμα
Κάτω Ηλιούπολη
Κέντρο
Νησάκι
Χαλικάκι

Ιστορία

Στην αρχαιότητα, η περιοχή ήταν γνωστή ως δήμος Ευωνύμου και ανήκε στην Ερεχθηίδας φυλή. Ο δήμος πήρε το όνομα του από τον Ευώνυμο -γιο του Ουρανού και της Γαίας- και αποτελούσε έναν από τους εκατό δήμους της αρχαίας Αθήνας που περιλάμβανε ολόκληρη την σημερινή Αττική, εκτός της Μεγαρίδας. Αρχαιολογικές ανασκαφές επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μυκηναϊκού οικισμού στην περιοχή του Αγίου Νικολάου και άλλου, νεώτερου, του 4ου π.χ. αιώνα, στην πλατεία Νικηταρά, όπου εντοπίστηκαν επιτύμβιοι λήκυθοι, πιθάρια, λίθινες πλάκες, αρχαϊκά και παλαιοχριστιανικά λείψανα. Στην περιοχή βρέθηκαν ακόμη, χρυσά, αργυρά και χάλκινα νομίσματα, βέλη, βλήματα και αγγεία, απόδειξη του γεγονότος ότι η περιοχή χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο στο Χρεμωνίδειο Πόλεμο μεταξύ Μακεδόνων, Πτολεμαίων και Σελευκιδών. Στους χάρτες που υπάρχουν στον δήμο απεικονίζονται πάρα πολλοί τύμβοι.

Με την πάροδο των αιώνων, η περιοχή ακολουθεί την πορεία της υπόλοιπης Αθήνας. Παρακμάζει προοδευτικά, ερημώνει, γίνεται έρμαιο ληστρικών και βαρβαρικών επιδρομών, και οι κατακτητές διαδέχονται ο ένας τον άλλο: Φράγκοι, Καταλανοί, Ενετοί, Τούρκοι. Αφέντης της ευρύτερης περιοχής στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν ο Καρά Αλή, ο οποίος άφησε το στίγμα του ονοματίζοντας το μέρος, που αποτελούσε τσιφλίκι του. Το 1830 οι μέχρι τότε Τούρκοι ιδιοκτήτες του, πούλησαν το "τσιφλίκι Καρά" στον Νικόλαο Καπετανάκη και τον Γαετάνο Μοράλια. Στα χοτζέτια με αριθμούς 315.316,317 (συμβόλαια της αγοραπωλησίας, που σήμερα βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους) αναφέρεται ότι το "τσιφλίκι Καρά" επιπροσθέτως προς τα θέρετρα και τα χειμαδιά του, ήταν επιδεκτικό "4 ζευγαριών". Τα γεωγραφικά του όρια ήταν βορείως: Οι γαίες της Μονής Πετράκη, νοτίως: Το τσιφλίκι Μουσταφά Μπέη μέχρι τη θέση Γύρισμα, δυτικά: Η παλιά λεωφόρος Βουλιαγμένης και ανατολικά: Το όρος Υμηττός με σύνορο τις γαιές των Κουρσαλάδων (σημερινό Κορωπί) στη μοιρασιά των οποίων (έγγραφο του 1793 - συλλογή Καμπούρογλου Β' τόμος) αναφέρεται ως όμορο κτήμα. Από τότε το "τσιφλίκι (ή κτήμα) Καρά" άλλαξε αρκετούς ιδιοκτήτες (W. Bell, C. H. Bracebridge, Ι. Σωτηριάδης, Ι. Σκουζέ, Μ. Σκουφής). Το "τσιφλίκι Καρά" αγοράστηκε το 1922 από τον Αλέξιο Νάστο έναντι 600.000 δραχμών που αντιστοιχούσαν σε 9.500 χρυσές λίρες περίπου. Ο Σπύρος Θεοδωρόπουλος (προοδευτικός βουλευτής, ιδρυτής του Εργατικού Κέντρου Αθηνών και νομικός σύμβουλος της Ενώσεως Αποκαταστάσεως Αγροτικών Συνεταιρισμών Ελλάδος) σε υπόμνημά του στη Βουλή το 1920 για τα τσιφλίκια της Αττικής, υπολογίζει την έκταση του κτήματος σε 15.000 στρέμματα (αρχείο πρωθυπουργού Βενιζέλου).

Οι πρώτοι που ζήτησαν να εγκατασταθούν εκεί ήταν Μικρασιάτες πρόσφυγες, το 1923. Το τωρινό όνομά του ο δήμος το οφείλει στους πρώτους επιχειρηματίες ιδιώτες που δημιούργησαν αυτό το σύγχρονο προάστιο οι οποίοι ήταν Αιγυπτιώτες (Ελληνες εξ Αιγύπτου) και ειδικά στον Δρανδάκη (γόνο κρητικής οικογένειας από το Ρέθυμνο, που σπούδασε στην Ηλιούπολη Καΐρου), ο οποίος με την εταιρία "Ελληνική Εταιρία Αστικών και Αγροτικών Συνοικισμών - Δρανδάκης Πάγκαλος και Σία" αγόρασε από τον Αλέξιο Νάστο 1.030 στρέμματα τα οποία και οικοπεδοποίησε, ενώ έδωσε στο καινούριο προάστιο το όνομα της αρχαίας αιγυπτιακής πόλης Ηλιούπολης (Πι-Ρα το αιγυπτιακό της όνομα, πόλη του Ρα, θεού του ήλιου). Έτσι, το 1924, εκπονήθηκε το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο κτίστηκε σιγά-σιγά ο σύγχρονος οικισμός. Περιέργως, όμως, οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν εκεί ήταν κυρίως Λευκαδίτες. Αρχικά κατασκευάστηκαν κυρίως εξοχικές κατοικίες μεγαλοαστών με κήπους και ανεμόμυλους. Η περιοχή Λόφος Γερμανού ονομάστηκε από την οικία ενός Γερμανού που υπήρχε εκεί προπολεμικά.

Το 1927 αγοράστηκαν δύο λεωφορεία τα οποία άρχισαν δρομολόγια καθημερινά για την εξυπηρέτηση των απασχολουμένων με τα έργα, των κατοίκων και των επισκεπτών-αγοραστών οικοπέδων.

Με νομοθετικό διάταγμα στις 16 Οκτωβρίου 1928, η Ηλιούπολη, που απαριθμούσε περί τους 600 μόνιμους κατοίκους, έγινε κοινότητα, με πρώτο κοινοτάρχη το βιομήχανο Θεόδωρο Παλαμίδα. Μέχρι τότε αποτελούσε περιοχή του Αγίου Δημητρίου (Μπραχαμίου). Γύρω στο 1930 η Ηλιούπολη οργανώθηκε καλύτερα ως κοινότητα και άρχισε να αναπτύσσεται. Τότε δεν υπερέβαινε τους 1400-1500 κατοίκους.

Οι δρόμοι μέχρι το 1945 δεν είχαν ονομασίες, όμως ο πρόεδρος Πάνος Κωνσταντινίδης, άλλαξε τα έως τότε δεδομένα, δίνοντας βυζαντινά και ιστορικά ονόματα στα «βραχοστράτια».

Ο ηλεκτροφωτισμός τα πρώτα χρόνια καλύφθηκε από ιδιωτική επιχείρηση. Τα εγκαίνια του ηλεκτροφωτισμού έγιναν την Τρίτη, 5 Αυγούστου 1948. Την περίοδο εκείνη, δεν υπήρχε νερό στα σπίτια. Υπήρχαν όμως πολλά τρεχούμενα νερά, ρέματα (με σημαντικότερα τους 2-3 κλάδους του ρέματος της Πικροδάφνης), πηγές και μια δεξαμενή ψηλά στην πλαγιά του βουνού που τροφοδοτούσε τον πληθυσμό μέρα παρά μέρα. Επίσης υπήρχε και ένας νερόμυλος κοντά στη λεωφόρο Πρωτόπαππα.

Το 1964 η Ηλιούπολη έγινε δήμος, ενώ κατά την περίοδο της Δικτατορίας αποχαρακτηρίστηκε μεγάλη συνορεύουσα δασική έκταση που απετέλεσε τον οικισμό Αστυνομικά, με καταφανή παραβίαση της τότε οικιστικής ανάπτυξης, γεγονός που επαναλήφθηκε αργότερα και σε άλλους νοτιότερους δήμους π.χ. Γλυφάδας, Βάρης κ.λπ.

Περιβάλλον

Γεωμορφολογικά στοιχεία

Η περιοχή του Δήμου Ηλιούπολης χαρακτηρίζεται ημιορεινή με ιδιαίτερα επικλινές έδαφος. Το μέσο υψόμετρο της περιοχής είναι 150μ.

Ο οικισμός έχει αναπτυχθεί στις ηπιότερες κλίσεις εδάφους φτάνοντας ουσιαστικά μέχρι τις βουνοπλαγιές του όρους Υμηττού. Εξαίρεση αποτελεί το ανατολικό τμήμα της περιοχής των Αστυνομικών, που βρίσκεται σε κλίσεις 15% και άνω, οι οποίες είναι ιδιαίτερα μεγάλες.

Υδρολογικά στοιχεία - Επιφανειακά νερά - Υδάτινοι πόροι

Στην έκταση του Δήμου Ηλιούπολης δεν υπάρχουν εσωτερικά ύδατα (ποτάμια μόνιμης ροής ή λίμνες). Σημαντικός φυσικός πόρος της περιοχής είναι η νοτιοδυτική πλευρά του δάσους του Υμηττού που προσφέρεται για περιπάτους και αναψυχή. Επίσης σημαντικοί φυσικοί πόροι της περιοχής είναι το Ρέμα της Πικροδάφνης, ένα από τα μεγαλύτερα εναπομείναντα ρέματα του Λεκανοπεδίου, καθώς και το σπήλαιο μεγάλης φυσικής σημασίας που βρίσκεται κοντά στην διασταύρωση των οδών Ειρήνης και Αμαλίας, το οποίο όμως πρέπει να αναδειχθεί και να αξιοποιηθεί.

Το ρέμα της Πικροδάφνης διασχίζει τους δήμους Ηλιούπολης, Αγίου Δημητρίου, Παλαιού Φαλήρου, Αλίμου και εκβάλλει στον κόλπο του Σαρωνικού. Χαρακτηρίστηκε "χώρος ιδιαιτέρου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος", με την απόφαση 9173/1642/1983 του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Παλαιότερα, περί το 2000, η Νομαρχία Αθηνών ξεκίνησε εργασίες για την διευθέτηση της κοίτης του ρέματος με ανοιχτό πετρόχτιστο αγωγό. Το έργο διακόπηκε προσωρινά από το Σ.τ.Ε. μετά από προσφυγή των κατοίκων, διότι η διευθέτηση αυτού του είδους θα είχε ως συνέπεια την αλλοίωση του μικροκλίματος της περιοχής, την καταστροφή των καταφυγίων των σημαντικών πληθυσμών πουλιών και των 16 ειδών ορνιθοπανίδας, καθώς και την εξάλειψη των βατραχιών, χελωνών, σκαντζόχοιρων και άλλων μικρών ζώων που διαβιούν στο χώρο του ρέματος. Μετά από ένα χρόνο διαλύθηκε η εργολαβία. Ακόμα μέχρι σήμερα το έργο παραμένει μισό. Δηλαδή το μισό του συνολικού μήκους του ρέματος (περίπου 350μ.) είναι διευθετημένο με ανοιχτό αγωγό με επικάλυψη πέτρας και το υπόλοιπο χωρίς καμία επέμβαση ούτε καν για την προστασία των παριών του ρέματος.

Κλιματολογικά στοιχεία

Το κλίμα της περιοχής σε γενική εκτίμηση είναι θερμό-μεσογειακό (αττικό), το οποίο χαρακτηρίζεται από το ξηρό και θερμό καλοκαίρι και από τις ανοιξιάτικες και φθινοπωρινές βροχοπτώσεις.

Άνεμοι

Οι επικρατέστεροι άνεμοι στις περιοχές είναι οι βόρειοι, οι βορειοανατολικοί και οι νότιοι, και ακολουθούν οι νοτιοδυτικοί, οι βορειοδυτικοί, οι δυτικοί, και οι νοτιοανατολικοί. Η συχνότερη ένταση των επικρατούντων ανέμων είναι 2-5 μποφόρ. Άνεμοι μεγάλης εντάσεως δεν αποτελούν γνώρισμα της περιοχής μελέτης και σπάνια εμφανίζονται άνεμοι εντάσεως μεγαλύτερης των 6 μποφόρ (συχνότητα εμφάνισης 1%).

Θερμοκρασία

Ο θερμότερος μήνας στις περιοχές είναι ο Ιούλιος (28,6 °C) ενώ ο ψυχρότερος είναι ο Ιανουάριος (9,2 °C). Το μέσο ετήσιο θερμοκρασιακό εύρος είναι 19,4 °C. Η μέση μέγιστη θερμοκρασία που έχει σημειωθεί στην περίοδο 1958-1993 είναι 32,9 °C, ενώ η μέση ελάχιστη είναι 5,4 °C. Σε απόλυτες τιμές η μέγιστη θερμοκρασία στην ίδια περίοδο σημειώθηκε τον μήνα Ιούλιο (48,0 °C), ενώ η ελάχιστη τον μήνα Ιανουάριο (-5,0 °C).

Βροχοπτώσεις και υγρασία

Το μέσο ετήσιο ύψος υετού ανέρχεται στα 365,2 mm. Ο ξηρότερος μήνας είναι ο Ιούλιος (5,0mm) και υγρότερος (βροχερότερος) ο Δεκέμβριος (61,5 mm). Το ποσοστό υγρασίας κυμαίνεται από 43.6% το μήνα Ιούλιο ως 73,4% το Δεκέμβριο.

Άλλα καιρικά φαινόμενα

Χαλάζι: Χαλαζοπτώσεις σπάνια σημειώνονται στην περιοχή και συνήθως έχουν μικρή διάρκεια και περιορισμένες έως μηδαμινές επιπτώσεις. Τα τελευταία αξιόλογα φαινόμενα χαλαζόπτωσης κατεγράφησαν τις πρώτες μεσημβρινές ώρες της 16ης Οκτωβρίου 2009 και τις απογευματινές ώρες της 24ης Ιανουαρίου 2013, που η ένταση του φαινομένου ήταν τέτοια που προκλήθηκε και χαλαζόστρωση.

Χιόνι: Πτώση χιονιού παρατηρείται κυρίως τους χειμερινούς μήνες, ενώ σπάνια εμφανίζονται χιονοπτώσεις τον Μάρτιο και τον Νοέμβριο. Ο μέσος αριθμός των ημερών με χιονόπτωση στη διάρκεια του έτους είναι 2,6. Η πιο έντονες χιονοπτώσεις των τελευταίων ετών σημειώθηκαν την 17η Φεβρουαρίου 2008, που συνοδεύτηκαν από εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες καθώς και στις 24 Ιανουαρίου 2022 με σημαντικά -για τα δεδομένα της περιοχής- ύψη χιονιού.

Παγετοί: Παγετοί στην περιοχή εμφανίζονται σπάνια, κυρίως τον Ιανουάριο. Ο μέσος αριθμός των ημερών με παγετό στη διάρκεια του έτους είναι 2,5.

Τεκτονικότητα-Σεισμικότητα

Η Ηλιούπολη είναι μία από τις περιοχές της Αθήνας που διαθέτει φυσική αντισεισμική προστασία, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Κατά τον ισχυρό σεισμό της 7ης Σεπτεμβρίου 1999 που έπληξε το Λεκανοπέδιο της Αθήνας κανένα κτήριο στην περιοχή της Ηλιούπολης δεν κατέρρευσε, ενώ κατά το μετασεισμικό έλεγχο από τις αρμόδιες υπηρεσίες, κανένα κτήριο δε χαρακτηρίστηκε με κόκκινο χρώμα και 120 κτήρια χαρακτηρίστηκαν με κίτρινο χρώμα.

Συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση

Η Ηλιούπολη εξυπηρετείται μέσω της δημοτικής συγκοινωνίας, 18 λεωφορειακών γραμμών και 3 σταθμών του μετρό "Άγιος Δημήτριος/Αλέξανδρος Παναγούλης".

Μετρό

Στα όρια της πόλης λειτουργεί από τις 5 Ιουνίου 2004 ο σταθμός Άγιος Δημήτριος - Αλέξανδρος Παναγούλης της γραμμής 2 του μετρό της Αθήνας.

Στις 26 Ιουλίου 2013 παραδόθηκε ο σταθμός Ηλιούπολη της γραμμής 2 του μετρό, που βρίσκεται στη Β' Είσοδο της πόλης. Στις 22 Μαΐου 2015, κατ' απαίτηση του δήμου, προστέθηκε στην ονομασία του σταθμού το όνομα του αγωνιστή Γρηγόρη Λαμπράκη.^[2]

Μαζί με το σταθμό Ηλιούπολη παραδόθηκε ο σταθμός της γραμμής 2 Άλιμος που βρίσκεται στα σύνορα με το δήμο Ελληνικού-Αργυρούπολης, κοντά στη Δ' Είσοδο Ηλιούπολης και στο σχολικό συγκρότημα των Πολυκλαδικών, οι σταθμοί Αργυρούπολη και Ελληνικό.

Μελλοντικά, αναμένεται να κατασκευαστεί στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας και συγκεκριμένα στην Πλατεία Ανεξαρτησίας ο σταθμός Άνω Ηλιούπολη, στον κλάδο Ευαγγελισμός-Άνω Ηλιούπολη της γραμμής 5.

Πληθυσμός

Έτος	Πληθυσμός	Αλλαγή	Πυκνότητα
1981	69.560	-	5.350,77/km²
1991	75.037	5.477/7,87%	5.772,08/km²
2001	75.904	867/1,15%	5.837,77/km²
2011	78.153	1.946/2,56%	6.118,36/km²^[3]
2021	76.730	-1423/	6041,73/km²

Αδελφοποιημένες πόλεις

Ανάφη - Ελλάδα - Υιοθεσία του Δήμου Ανάφης πρώην Κοινότητα Νεράιδας Τρικάλων - Ελλάδα - 2003 Λάρνακα - Κύπρος - 2000 Ηλιούπολη Καΐρου - Αίγυπτος Τάζμπις - Μάλτα Ιάσιο - Ρουμανία - 2007 Νόβι Σαντ - Σερβία - 1999